Półpasiec to reaktywacja wirusa Varicella Zoster (HHV-3), który jest odpowiedzialny zarówno za ospę wietrzną jak i półpasiec. Choroba może wystąpić u osób, które przebyły ospę wietrzną w przeszłości, niezależnie od jej przebiegu. Półpasiec jest zaraźliwy dla otoczenia i po kontakcie z chorym może prowadzić do zachorowania na ospę wietrzną. Objawem półpaśca są zmiany skórne wzdłuż nerwów międzyżebrowych po jednej stronie tułowia.

Półpasiec charakteryzuje się pojawieniem się bolesnej lub swędzącej wysypki, zwykle jednostronnej, obejmującej obszar jednego dermatomu lub sąsiednich dermatomów. Wysypka często pojawia się na tułowiu wzdłuż nerwu międzyżebrowego, nie przekraczając linii środkowej ciała. Około 1/5 chorych może mieć wysypkę na sąsiednich dermatomach, a rzadziej może wystąpić półpasiec uogólniony, zwykle u osób z osłabionym układem odpornościowym. W początkowej fazie wysypka jest rumieniowo-plamista, ale szybko zmienia się w grudki, z których powstają pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, a następnie krosty. Po kilku dniach pęcherzyki pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia, które pokrywają się strupami. Nowe wykwity mogą pojawiać się przez kolejne 7 dni, a strupy odpadają po 3-4 tygodniach, pozostawiając często blizny, odbarwienia lub przebarwienia. Wysypka może również pojawić się na błonach śluzowych, towarzysząc świądowi, bólowi oraz objawom ogólnym.

Choroba półpasieczna jest spowodowana przez wirusa VZV, który pierwotnie powoduje ospę wietrzną. Po wyzdrowieniu z ospy wietrznej, wirus pozostaje uśpiony w organizmie i może następnie reaktywować się, powodując półpasiec. Spadek odporności, spowodowany m.in. starzeniem się organizmu czy przyjmowaniem leków immunosupresyjnych, może przyczynić się do wzrostu aktywności wirusa i ponownego wystąpienia infekcji.

Statystyki z USA wskazują, że półpasiec może pojawić się u niemal co trzeciej osoby w ciągu ich życia. Choroba ta częściej występuje u osób starszych, jednak każdy kto już miał ospę wietrzną może być potencjalnie narażony na jej rozwój. Półpasiec zazwyczaj manifestuje się raz w życiu, choć istnieją również przypadki nawrotów.

Półpasiec nie jest chorobą podlegającą obowiązkowemu zgłaszaniu w Polsce, więc dokładne dane dotyczące jej występowania w kraju nie są znane. Na całym świecie zapadalność na półpasiec wynosi od 1,2 do 3,4 przypadków na 1000 osób rocznie, przy czym u osób powyżej 65. roku życia może wzrastać nawet do 3,9–11,8. W USA, gdzie liczba ludności wynosi około 318 milionów, notuje się rocznie około miliona przypadków półpaśca. Osoby starsze i te z obniżoną odpornością są bardziej narażone na ten problem zdrowotny, co często prowadzi do hospitalizacji.

W Polsce na rozwój półpaśca narażona jest znaczna liczba osób, biorąc pod uwagę rozpowszechnienie ospy wietrznej w społeczeństwie. Co roku notuje się około 200 tysięcy zachorowań na ospę wietrzną, a ponad 99,5% populacji po 40. roku życia przeszło już tę chorobę. W związku z tym można oszacować, że kilkanaście milionów Polaków może być zagrożonych wystąpieniem półpaśca.

• Neuralgia popółpaścowa
• Ciężki przebieg kliniczny półpaśca
• Półpasiec oczny
• Inne powikłania
• Trwałe następstwa półpaśca
• Śmiertelność z powodu półpaśca

Neuralgia popółpaścowa, czyli nerwoból postherpetyczny, to trwały ból lokalizujący się tam, gdzie wystąpiła wysypka. Może utrzymywać się przez dłuższy czas po ustąpieniu wysypki. Występuje głównie u osób starszych i może trwać nawet kilka lat, powodując znaczne obniżenie jakości życia.

Możliwy jest ciężki przebieg półpaśca, który może prowadzić do poważnych powikłań. Półpasiec oczny stanowi zagrożenie dla wzroku, zwłaszcza gdy zajmuje nerw oczny. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla uniknięcia utraty wzroku.

Półpasiec może prowadzić do powikłań takich jak upośledzenie słuchu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zajęcie narządów wewnętrznych. Osoby z osłabionym układem odpornościowym są bardziej narażone na rozwój powikłań.

Trwałe następstwa półpaśca mogą obejmować zaburzenia słuchu, utratę wzroku, porażenia nerwów i inne powikłania neurologiczne. Śmiertelność z powodu półpaśca jest rzadka, ale zgony z tego powodu występują zazwyczaj u osób starszych lub z zaburzoną odpornością.

W terapii stosuje się preparaty antywirusowe, które zmniejszają intensywność i czas trwania objawów półpaśca. Kluczowym elementem skutecznego leczenia jest szybkie rozpoczęcie terapii, najlepiej zaraz po pojawieniu się wysypki. Nie ma potwierdzonych dowodów na to, że terapia antywirusowa zapobiega głównemu powikłaniu - neuralgii popółpaścowej. Ból można łagodzić objawowo.

Terapia antywirusowa zmniejsza nasilenie i czas trwania objawów półpaśca. Istnieje kilka preparatów antywirusowych (acyklowir, walacyklowir, famcyklowir), które mogą skrócić czas trwania i zmniejszyć intensywność objawów. Skuteczność terapii zależy od szybkiego jej rozpoczęcia - najlepiej natychmiast po wystąpieniu wysypki, idealnie w ciągu pierwszego dnia. Leczenie acyklowirem trwa 7-10 dni, a walacyklowirem 7 dni. Nie ma jednak dowodów na to, że terapia antywirusowa zapobiega wystąpieniu neuralgii popółpaścowej.

Do łagodzenia bólu stosuje się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwbólowe (np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen). W przypadku silnego bólu, gdy te preparaty nie działają, lekarz może przepisać silniejsze leki, jak opioidy, gabapentynę, amitryptylinę, czasami także glikokortykosteroidy. Nie zaleca się stosowania miejscowych preparatów antywirusowych, antybiotyków ani leków przeciwbólowych w formie sproszkowanej.

Kąpiele i leki przeciwhistaminowe mogą pomóc w łagodzeniu swędzenia towarzyszącego wysypce.

Powszechne przekonanie, że przechorowanie półpaśca zapewnia odporność na kolejne epizody tej choroby, jest błędne. Statystycznie ryzyko nawrotu półpaśca w ciągu 8 lat od pierwszego zachorowania oscyluje w granicach 6-8%.

Jedynym sposobem zmniejszenia ryzyka wystąpienia półpaśca i powiązanego z nim długotrwałego bólu jest skorzystanie z szczepień ochronnych. Dzięki nim możliwe jest zapobieżenie ospie wietrznej, co zmniejsza ryzyko późniejszego wystąpienia półpaśca. Istnieje także szczepionka, która chroni przed samym półpaścem u osób, które już przeszły ospę wietrzną. W Polsce jest ona dostępna od 2023 roku.

Szczepionka Shingrix przeciwko półpaścowi jest szczepionką "nieżywą". Zaleca się jej podawanie wszystkim osobom powyżej 50. roku życia oraz osobom od 18. roku życia z czynnikami ryzyka dla półpaśca (takimi jak niedobór odporności komórkowej, przewlekłe choroby serca, płuc, wątroby, cukrzyca, zapalne choroby autoimmunizacyjne), które wcześniej przechodziły ospę wietrzną lub zostały zaszczepione żywą szczepionką przeciwko VZV.