Nadciśnienie tętnicze jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów na całym świecie, według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO).

Aby zdiagnozować chorobę, należy sprawdzić, czy średnie ciśnienie tętnicze wynosi co najmniej 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego, po przeprowadzeniu co najmniej dwóch pomiarów podczas różnych wizyt.

Nadciśnienie tętnicze może być podzielone na dwie kategorie: pierwotne, które rozwija się bez jasnej przyczyny i stanowi ponad 90% wszystkich przypadków, oraz wtórne, które jest skutkiem znanej przyczyny.

Przyczynami wtórnego nadciśnienia tętniczego mogą być m.in. choroby nerek, schorzenia gruczołów wydzielania wewnętrznego, zespół bezdechu sennego oraz stosowanie niektórych leków.

Powszechnie uważa się, że zmniejszenie ciśnienia krwi, co prowadzi do obniżenia ryzyka zachorowania na choroby sercowo-naczyniowe, można uzyskać poprzez wprowadzenie kilku zmian w stylu życia. Należą do nich:

• zmniejszenie wagi u osób z nadwagą; zalecane wartości wskaźnika BMI to 18,5–24,9 kg/m²
• zwiększenie spożycia warzyw i owoców
• ograniczenie spożycia soli
• redukcja całkowitej ilości spożywanych tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych
• zwiększenie aktywności fizycznej
• ograniczenie spożycia alkoholu
• zaprzestanie palenia papierosów.

Nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej, sprzyja wzrostowi ciśnienia krwi oraz rozwijaniu nadciśnienia.

Badania naukowe wykazały, że obniżenie i utrzymanie masy ciała w normie (BMI poniżej 25 kg/m²) oraz zmniejszenie obwodu talii (poniżej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet) zmniejsza ciśnienie krwi i korzystnie wpływa na zaburzenia metaboliczne (takie jak zaburzenia metaboliczne i lipidowe). Redukcję masy ciała można osiągnąć poprzez zmniejszenie kaloryczności posiłków i zmianę składu diety.

W terapii nadciśnienia tętniczego zaleca się zwiększone spożycie warzyw i innych produktów roślinnych (4-5 porcji, 300-400 g/dzień). Szczególnie istotne są warzywa zawierające duże ilości potasu, których spożycie powinno wynosić około 300 g/dzień. Pacjenci z niewydolnością nerek lub zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii powinni przyjmować to zalecenie z ostrożnością, starając się ograniczyć spożycie potasu.

Osobom cierpiącym na nadciśnienie tętnicze zaleca się zmniejszenie spożycia soli do wartości poniżej 5 g dziennie. Główne źródła soli w diecie to sól dodawana do potraw i stosowana w procesie produkcji.

Ważne ilości soli dostarczane są poprzez:

• wędliny, konserwy mięsne
• sera żółte, topione i pleśniowe
• pieczywo
• wędzone ryby
• warzywa konserwowe
• słone przekąski.

Duże ilości soli występują również w posiłkach typu fast food, gotowych sosach (np. ketchup, musztarda, gotowe sosy do kanapek) oraz w niektórych mieszaninach przypraw.

Okazuje się także, że korzystne działanie redukcji sodu w diecie jest bardziej zauważalne, gdy towarzyszą mu inne zmiany w żywieniu (np. zwiększone spożycie warzyw). Taka interwencja może zwiększyć efektywność leczenia farmakologicznego, co z kolei może prowadzić do zmniejszenia liczby stosowanych leków lub zmniejszenia dawek.

Aby zmniejszyć ilość soli w diecie, warto pamiętać o kilku wskazówkach:

• ogranicz używanie soli, a jeśli to możliwe, nie dodawaj soli do potraw podczas ich przygotowywania
• nie stawiaj solniczki na stole
• unikaj produktów przetworzonych zawierających dużą ilość soli: wędlin, konserw, gotowych zup i sosów
• polepszaj smak potraw za pomocą świeżych i suszonych ziół zamiast soli
• zamiast słonych przekąsek (np. chipsów, orzeszków, krakersów, paluszków) sięgaj po świeże warzywa, owoce i orzechy
• sprawdzaj informacje na etykiecie produktów, które kupujesz, i wybieraj te z mniejszą zawartością soli.

Potas jest pierwiastkiem o działaniu hipotensyjnym, czyli obniżającym ciśnienie krwi. Dieta bogata w warzywa i owoce, zawierająca odpowiednie ilości potasu i niska zawartość sodu, sprzyja obniżeniu ciśnienia tętniczego.

Najlepszym źródłem potasu są produkty spożywcze bogate w ten pierwiastek. Suplementacja może być mniej skuteczna.

Do produktów bogatych w potas należą morele suszone, fasola biała, pestki dyni, orzechy arachidowe, orzechy włoskie, natka pietruszki, brokuły, buraki, seler, pomidory oraz przetwory pomidorowe, ziemniaki, kapusta biała oraz kasza gryczana.

Jeden z polecanych sposobów żywienia w leczeniu nadciśnienia tętniczego to dieta śródziemnomorska, oparta na różnorodnych warzywach i owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, orzechach, oliwie, naturalnych produktach mlecznych i rybach. W diecie tej główne źródło tłuszczu stanowią jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

W badaniu PREDIMED przeprowadzonym przez rok na osobach z dużym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, dieta śródziemnomorska, wzbogacona o 1 litr oliwy z oliwek tygodniowo lub 30 g orzechów dziennie, wiązała się z obniżeniem ciśnienia skurczowego o 5,9 do 7,1 mm Hg.

Inna metoda żywienia zalecana w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego to dieta DASH, która skupia się na spożywaniu jak najmniej przetworzonej żywności, w tym różnorodnych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, niskotłuszczowych, naturalnych produktów mlecznych, olejów roślinnych, orzechów i nasion oraz chudego mięsa, drobiu i ryb.

Skutki hipotensyjne diety były widoczne już po 2 tygodniach stosowania. U osób z nadciśnieniem tętniczym zaobserwowano spadek ciśnienia skurczowego o 11,4 mm Hg, a rozkurczowego o 5,5 mm Hg. U pacjentów bez nadciśnienia tętniczego efekt ten był mniejszy i wynosił odpowiednio 3,5 mm Hg i 2,1 mm Hg.

Mechanizm działania czosnku na ciśnienie krwi nie jest jeszcze w pełni zrozumiany. Istnieje kilka propozycji w literaturze naukowej, sugerujących, że czosnek może zwiększać produkcję tlenku azotu przez komórki śródbłonka naczyniowego. Istnieją również badania kliniczne z randomizacją, które oceniały wpływ czosnku na ciśnienie krwi, jednak ze względu na zastosowanie różnych preparatów oraz zmienne dawki i czas interwencji, trudno jest wyciągnąć jednoznaczne wnioski na temat optymalnej formy stosowania czosnku i konkretnej dawki. Warto zauważyć, że czosnek jako składnik diety może być korzystny dla ciśnienia krwi, ale nie należy zapominać o innych zmianach żywieniowych.

Aktywność fizyczna regularnie przynosi korzyści w postaci obniżenia ciśnienia krwi, co redukuje ryzyko powikłań związanych z układem sercowo-naczyniowym.

Terapia nadciśnienia tętniczego zarekomendowana jest w postaci regularnych ćwiczeń wytrzymałościowych, takich jak chodzenie, pływanie czy bieganie. Warto także włączyć do planu treningowego ćwiczenia oporowe, na przykład przysiady. Ważne jest dostosowanie aktywności do wieku, preferencji i obecnych schorzeń pacjenta.

Ćwiczenia o średniej intensywności powinny być wykonywane codziennie przez 30 minut, przez 5-7 dni w tygodniu.

Osoby z chorobami serca powinny ćwiczyć pod nadzorem lekarza. Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym powinni unikać ćwiczeń izometrycznych, takich jak podnoszenie ciężarów. W przypadku osób z niekontrolowanym nadciśnieniem, zaleca się poczekać z intensywnym wysiłkiem fizycznym do momentu ustabilizowania ciśnienia krwi.

Zaleca się, aby osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze powinny przerwać palenie papierosów. Ponadto należy unikać biernego wdychania dymu tytoniowego. Dodatkowo w diecie należy ograniczyć spożycie alkoholu: - u mężczyzn do 20–30 g dziennie czystego etanolu, ale nie więcej niż 140 g na tydzień (np. 2 kieliszki wina 5 razy na tydzień) - u kobiet do 10–20 g dziennie czystego etanolu, ale nie więcej niż 80 g na tydzień (np. 1 kieliszek wina 5 razy na tydzień). Warto zaznaczyć, że 10 g czystego etanolu zawiera 250 ml piwa, 125 ml wina i 25 g wódki.

Dodatkowo konieczne jest unikanie nadmiernego spożycia alkoholu i wyznaczenie dni bez alkoholu w ciągu tygodnia.