Nadciśnienie tętnicze jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów na świecie, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Aby zdiagnozować chorobę, konieczne jest stwierdzenie, że średnie ciśnienie tętnicze wynosi 140 mm Hg lub więcej dla ciśnienia skurczowego oraz 90 mm Hg lub więcej dla ciśnienia rozkurczowego, co musi być potwierdzone co najmniej dwoma pomiarami wykonanymi podczas różnych wizyt.

Pod względem przyczyn nadciśnienie tętnicze można podzielić na pierwotne, wynikające z czynników genetycznych i środowiskowych, oraz wtórne, wywołane znaną przyczyną.

Przyczynami wtórnego nadciśnienia tętniczego mogą być między innymi choroby nerek, choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego, zespół bezdechu sennego oraz przyjmowanie pewnych leków.

Powszechnie uważa się, że zmniejszenie ciśnienia krwi i tym samym zredukowanie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych można osiągnąć poprzez wprowadzenie kilku zmian w stylu życia. Należą do nich:

• kontrola masy ciała u osób z nadwagą; zalecane wartości indeksu BMI wahają się od 18,5 do 24,9 kg/m²
• zwiększone spożycie warzyw i owoców
• ograniczenie spożycia soli
• zmniejszenie spożycia tłuszczów, szczególnie nasyconych
• zwiększona aktywność fizyczna
• zmniejszenie spożycia alkoholu
• rzucenie palenia tytoniu.

Nadmiar tłuszczu w organizmie, zwłaszcza tłuszczu wewnętrznego, sprzyja podwyższeniu ciśnienia krwi i rozwinięciu nadciśnienia.

Dostępne w literaturze naukowej dowody potwierdzają, że obniżenie i utrzymanie prawidłowej masy ciała (do wskaźnika BMI 25 kg/m²) oraz obwodu talii (poniżej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet) zmniejsza ciśnienie krwi i korzystnie wpływa na zaburzenia metaboliczne (takie jak dysfunkcje w gospodarce węglowodanowej i lipidowej). Schudnięcie można osiągnąć poprzez ograniczenie spożywanych kalorii i zmianę składu diety.

W terapii nadciśnienia zaleca się zwiększone spożycie warzyw i innych produktów roślinnych (4–5 porcji, 300–400 g/dziennie). Szczególnie istotne są warzywa zawierające dużo potasu, których spożycie powinno wynosić około 300 g/dziennie. Osoby z niewydolnością nerek lub zwiększonym ryzykiem hiperkaliemii powinny ostrożnie podchodzić do tego zalecenia i starać się ograniczyć spożycie potasu.

U osób cierpiących na wysokie ciśnienie krwi zaleca się ograniczenie spożycia soli do mniej niż 5 g dziennie. Głównym źródłem tego składnika w diecie jest sól dodawana do potraw oraz używana w procesie produkcyjnym.

Ważne ilości soli dostarczane są poprzez:

• wędliny, konserwy mięsne
• sery żółte, topione i pleśniowe
• pieczywo
• wędzone ryby
• warzywa konserwowane oraz
• słone przekąski.

Wysokie ilości soli można również znaleźć w potrawach typu fast food, gotowych sosach (np. ketchup, musztarda, gotowe sosy do kanapek) oraz niektórych mieszankach przypraw.

Zauważono również, że zmniejszenie spożycia sodu w diecie ma lepszy efekt, gdy towarzyszą mu inne zmiany w dietach (np. zwiększone spożycie warzyw). Tego rodzaju działanie może zwiększyć skuteczność terapii farmakologicznej, co w konsekwencji może prowadzić do zmniejszenia liczby stosowanych leków lub obniżenia dawek już przyjmowanych.

Aby zmniejszyć ilość soli w diecie, należy przestrzegać kilku zasad:

• zmniejsz spożycie soli i, jeśli to możliwe, nie dodawaj soli do potraw podczas gotowania
• nie stawiaj solniczki na stole
• ogranicz spożycie produktów przetworzonych zawierających dużo soli: wędliny, konserwy, gotowe zupy i sosy
• używaj świeżych i suszonych ziół do poprawienia smaku potraw zamiast soli
• zamiast słonych przekąsek (chipsy, orzeszki, krakersy, paluszki) wybieraj świeże warzywa, owoce i orzechy
• czytaj informacje na etykiecie kupowanych produktów i wybieraj te o mniejszej zawartości soli.

Potas jest pierwiastkiem, który działa obniżająco na ciśnienie krwi. Zbilansowana dieta zawierająca dużo warzyw i owoców dostarcza organizmowi potas, jednocześnie ograniczając spożycie sodu, co sprzyja obniżeniu ciśnienia tętniczego.

Najlepszym źródłem potasu w diecie są produkty spożywcze bogate w ten pierwiastek. Suplementacja powinna być ostatecznością.

Do produktów bogatych w potas zaliczają się:

• morele suszone
• fasola biała
• pestki dyni, orzechy arachidowe, orzechy włoskie
• natka pietruszki, brokuły, buraki, seler, pomidory i przetwory pomidorowe (keczup, sos pomidorowy), ziemniaki, kapusta biała
• kasza gryczana
• banany, morele świeże.

Dieta śródziemnomorska, zalecana w leczeniu nadciśnienia tętniczego, opiera się na różnorodnych warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, orzechach, oliwie, nieprzetworzonych produktach mlecznych i rybach. Tłuszcz w diecie pochodzi głównie z jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

W badaniu PREDIMED stwierdzono, że dieta śródziemnomorska, bogata w oliwę z oliwek lub orzechy, może zmniejszyć ciśnienie skurczowe u osób z wysokim ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych o około 5,9 do 7,1 mm Hg po roku obserwacji.

Inna propozycja żywienia polecana w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego to dieta DASH, która promuje spożywanie naturalnych produktów, takich jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, niskotłuszczowe produkty mleczne, oleje roślinne, orzechy, nasiona oraz chude mięso, drób i ryby.

Po zaledwie 2 tygodniach stosowania, dieta okazała się skuteczna, obniżając ciśnienie skurczowe o 11,4 mm Hg u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, oraz ciśnienie rozkurczowe o 5,5 mm Hg. Natomiast u osób bez nadciśnienia efekty były mniejsze, odpowiednio 3,5 mm Hg i 2,1 mm Hg.

Mechanizm, przez który czosnek działa antyhipertensyjnie, nie jest jeszcze w pełni zrozumiany. W literaturze naukowej pojawia się kilka hipotez na ten temat, sugerujących, że czosnek może zwiększać wytwarzanie tlenku azotu przez komórki śródbłonka naczyniowego. Istnieją również badania kliniczne z randomizacją, które oceniały wpływ czosnku na ciśnienie krwi. Niestety, ze względu na zastosowanie różnych preparatów czosnku (takich jak czosnek w proszku, ekstrakt z czosnku czy olej czosnkowy), zróżnicowane dawki i zmienne interwencje, trudno jest jednoznacznie określić optymalną formę podania czosnku oraz odpowiednią dawkę. Obecnie uważa się, że czosnek jako składnik diety może mieć korzystny wpływ na ciśnienie krwi, jednak nie powinno się zaniedbywać innych zmian w diecie (jak wspomniano wcześniej).

Aktywność fizyczna regularnie korzystnie wpływa na ciśnienie krwi, zmniejszając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Leczenie nadciśnienia tętniczego obejmuje ćwiczenia wytrzymałościowe, takie jak chodzenie, pływanie, bieganie, a także ćwiczenia oporowe, np. przysiady. Ważne jest dostosowanie intensywności aktywności do wieku, preferencji i stanu zdrowia pacjenta. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń o umiarkowanej intensywności 5–7 dni w tygodniu przez co najmniej 30 minut. Osoby z chorobami sercowymi powinny ćwiczyć pod nadzorem lekarza. Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym powinni unikać wysiłków izometrycznych, takich jak podnoszenie ciężarów. W przypadku osób z nieskontrolowanym nadciśnieniem, należy poczekać z intensywnym wysiłkiem fizycznym do normalizacji ciśnienia.

Zaleca się, aby osoby cierpiące na nadciśnienie tętnicze przestały palić papierosy i unikały biernego wdychania dymu tytoniowego.

Dodatkowo, należy ograniczyć spożycie alkoholu w diecie do odpowiednich dziennych i tygodniowych limitów. Wskazane jest unikanie upijania się oraz wyznaczenie dni wolnych od spożycia alkoholu w tygodniu. Warto pamiętać, że 10 g czystego etanolu zawiera określone ilości piwa, wina i wódki.