Gardioza (lamblioza) to schorzenie pasożytnicze dwunastnicy oraz jelita cienkiego wywołane przez pierwotniaka Giardia duodenalis (inaczej nazywanego wielkouścieć jelitowym lub ogoniastek jelitowy) i charakteryzuje się przewlekłą biegunką.

Giardia duodenalis jest pasożytem zamieszkującym dwunastnicę i jelito cienkie. Cykl życiowy składa się z dwóch etapów: postaci inwazyjnej (cysty) oraz dojrzałej (trofozoit). Cysta zawiera 4 jądra i ma twardą, odporną otoczkę, podczas gdy trofozoit posiada 2 jądra i 8 witek. Konsumpcja 10-100 cyst może prowadzić do zachorowania. Po przebyciu przez żołądek, cysty uwolniają trofozoity (po 2 z każdej cysty), które przyczepiają się do błony śluzowej jelita czczego, niszcząc ją i zmniejszając powierzchnię wchłaniania. Pod wpływem kwasów żółciowych trofozoity przekształcają się z powrotem w cysty, które są wydalane z kałem. Szacuje się, że 1 gram kału wydalającego trofozoity może zawierać od 20 000 do 150 000 cyst pierwotniaka. Cysty obecne są w zanieczyszczonym pożywieniu, wodzie lub na brudnych dłoniach.

Giardioza stanowi najczęstszą infekcję pierwotniakową na świecie (około 280 milionów zachorowań rocznie). Odsetek zarażonych G. duodenalis wynosi 20-40% populacji krajów rozwijających się, zwłaszcza dzieci poniżej 5 roku życia (ze względu na złe warunki sanitarne) oraz 0,5-7% w regionach uprzemysłowionych, jednak wiele przypadków nie jest diagnozowanych. W Polsce, według danych PZH, w 2019 roku zarejestrowano 785 przypadków zachorowań.

Rezerwuarem pasożyta są głównie ludzie oraz wiele gatunków ssaków domowych (psy, koty) i dzikich (np. bobry). Zarażenie szerzy się łatwo drogą pokarmową, głównie przez skażone ręce (kontakt bezpośredni z zarażoną osobą) lub częściej wodę (pitną lub rekreacyjną, np. baseny, jeziora, rzeki), rzadziej przez zanieczyszczony cystami pokarm.

Czynniki ryzyka zarażenia:

• podróże do krajów strefy międzyzwrotnikowej (∼5% przypadków biegunki podróżnych jest spowodowanych gardiozą)
• picie nieprzegotowanej wody ze strumieni, rzek i jezior
• złe warunki sanitarne
• praca w żłobku, przedszkolu, domu dziecka
• giardioza u współdomownika
• kontakty seksualne analno-oralne
• znaczne niedożywienie i wyniszczenie
• niedobory odporności (w tym spowodowane leczeniem immunosupresyjnym), zwłaszcza hipogammaglobulinemia i niedobór IgA,
• bezkwaśność żołądka i leki hamujące wydzielanie żołądkowe, gastrektomia.

Po przechorowaniu nie pozostaje trwała odporność; możliwe są kilkakrotne zarażenia.

Okres wylęgania choroby wynosi zwykle od 3–20 dni (śr. 7 dni). Chory może zarażać kontaktujące się z nim osoby. Cysty zachowują zakaźność w wilgotnym, chłodnym środowisku do kilku miesięcy, są odporne na chlor.

Objawy mogą być różne, zależnie od sytuacji oraz cech chorego i stopnia inwazji robaka. Istnieją różne postacie tej choroby:

• zarażenie bezobjawowe, które zazwyczaj samoistnie ustępuje;
• giardioza ostra, która trwa 2–4 tygodnie, a choroba zwykle samoistnie się ustępuje. Nieleczona u 30–50% chorych przechodzi w postać przewlekłą. Objawami są biegunka, ból brzucha, osłabienie, wzdęcia brzucha, nudności, utrata apetytu, ubytek masy ciała, czasami wymioty i gorączka;
• giardioza przewlekła, która może pojawić się po ostrej fazie lub niezależnie. Objawy są podobne do tych w ostrej fazie, ale łagodniejsze i powtarzają się okresowo. Mogą wystąpić luźne stolce lub biegunka tłuszczowa, objawy złego wchłaniania, utrata masy ciała, osłabienie, wzdęcia, ból kolkowy brzucha, depresja. U dzieci może prowadzić do niedożywienia i zahamowania wzrastania;
• objawy nietypowe, takie jak pokrzywka, reaktywne zapalenie stawów, wtórna nietolerancja laktozy, wyniszczenie, zapalenie dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

W diagnostyce wykonywane jest badanie morfologiczne krwi z rozmazem. Można identyfikować obecność eozynofili (komórek kwasochłonnych) na poziomie od 4% do 8%. Konieczne jest przeprowadzenie parazytologicznego badania kału w celu wykrycia cyst (badanie należy powtarzać). Przydatny może być test sprawdzający obecność antygenu w kale. Dodatkowo można wykonać badanie treści dwunastniczej, pobierając ją sondą lub testem za pomocą specjalnej kapsułki. Materiał pobrany do badania powinien być analizowany natychmiast po pobraniu. Metoda ta pozwala rozpoznać jedynie żywe pierwotniaki.

W przypadku podejrzenia giardiozy (lambliozy), lekarz skieruje pacjenta na badania umożliwiające zidentyfikowanie pasożyta. Do takich badań należą:

• badanie mikroskopowe (jednoznacznie potwierdzające zarażenie):
• badanie stolca pod kątem obecności cyst – podstawowa metoda diagnostyczna, zaleca się pobranie co najmniej 3 próbek kału co 2. dzień
• badanie treści dwunastniczej pobranej podczas endoskopii (gastroskopii)
• badanie morfologiczne wycinka błony śluzowej dwunastnicy lub jelita cienkiego – wykonywane w specjalnych przypadkach, kiedy istnieją wskazania do endoskopii (np. dyspepsja) lub badania histologicznego błony śluzowej jelita
• wykrycie antygenów pasożyta (ELISA, test immunofluorescencji) w kale
• wykrycie DNA pasożyta za pomocą metody PCR w kale.

Badania przeciwciał we krwi przeciwko (badania serologiczne) nie mają znaczenia diagnostycznego i nie powinny być wykonywane.

W terapii lambliozy stosuje się leczenie objawowe biegunki, podobnie jak w przypadku innych form ostrej biegunki. Dodatkowo stosuje się farmaceutyki mające na celu wyeliminowanie pasożyta z organizmu, takie jak tynidazol, nitazoksanid, metronidazol, albendazol, mebendazol i paromycyna.

Zalecane jest leczenie u każdego zarażonego (bez względu na obecność symptomów klinicznych), włączając w to wszystkich współmieszkańców zarażonego.

Tak. Prognozy są korzystne, jeśli pasożyt zostanie usunięty. Nawroty po terapii mogą wystąpić po 2-8 tygodniach, ale mogą być bezobjawowe, dlatego po leczeniu zaleca się kontrolne badanie stolca w poszukiwaniu Giardii. Gardioza może prowadzić do rozwoju zespołu jelita drażliwego oraz alergii pokarmowej.

1. Przestrzeganie odpowiednich norm higieny.
2. Staranne płukanie owoców i warzyw w czystej wodzie, unikanie spożywania nieznanych pokarmów, niepicie wody pochodzącej z nieznanych źródeł oraz wód z rzek i jezior (gotowanie lub filtrowanie wody niszczy cysty, chlorowanie wody nie działa na cysty).
3. Izolacja osób chorych na biegunkę od innych, w tym od pracy w żłobku i przedszkolu, do czasu ustąpienia objawów.
4. Zakaz korzystania z kąpielisk dla osób chorych na giardiozę przez 2 tygodnie po ustąpieniu objawów.
5. Karmienie piersią zapobiega zarażeniu noworodków giardiozą.