Pokrzywka to schorzenie, które powoduje powstawanie na skórze białych bąbli otoczonych zaczerwienieniem pod wpływem pewnych czynników. Objawia się silnym świądem lub pieczeniem skóry, jednak jest niebolesna i zazwyczaj ustępuje bez pozostawiania blizn czy przebarwień.

U połowy osób z pokrzywką może występować obrzęk naczynioruchowy, który dotyczy podskórnych tkanek, takich jak usta, powieki, ręce, stopy, a czasem narządy płciowe. Obrzęk ten zazwyczaj jest bardziej nasilony po jednej stronie ciała i skóra może być zaczerwieniona.

W przypadku osób cierpiących na pokrzywkę często obserwuje się dermatografizm, czyli pojawianie się bąbli pokrzywkowych w miejscach narażonych na niewielki uraz, na przykład po zadrapaniu, potarciu lub uciśnięciu skóry.

Podział ze względu na przyczynę pokrzwykę można podzielić na: pokrzywkę samoistną (ostre i przewlekłe) oraz pokrzywkę indukowaną.

Pokrzywka ostra i przewlekła dzieli się na dwie kategorie. Pokrzywka ostra występuje, gdy zmiany skórne pojawiają się i znikają w ciągu 6 tygodni, natomiast pokrzywka przewlekła trwa dłużej niż 6 tygodni. Większość przypadków pokrzywki ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Pokrzywka ostra zazwyczaj jest wynikiem alergii lub przyjmowania leków. Natomiast w przypadku pokrzywki przewlekłej, w 80-95% przypadków nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego (w przeciwieństwie do powszechnego przekonania pacjentów, rzadko jest spowodowana przez alergię).

Wydzielono czynniki wywołujące pokrzywkę w tabeli poniżej, ale należy pamiętać, że mogą istnieć również inne, rzadsze przyczyny tego schorzenia.

Pokrzywka może przyjmować charakter alergiczny (np. w przypadku uczulenia na sierść kota) lub niealergiczny (np. w reakcji na niektóre leki). Istnieją także tzw. pokrzywki fizyczne, które są wywoływane przez czynniki fizyczne, takie jak zimno, ucisk czy promieniowanie słoneczne. Pokrzywka może się również pojawić u osób z zakażeniami, nowotworami, chorobami autoimmunologicznymi i innymi schorzeniami.

Jeśli pokrzywka jest spowodowana przez alergię, to reakcja IgE-zależna oraz wydzielanie substancji z komórek tucznych (głównie histaminy) przyczyniają się do jej powstania. Natomiast przyczyny pokrzywki przewlekłej są słabo poznane.

U niektórych osób nie udaje się ustalić przyczyny pokrzywki. W przypadku pokrzywki przewlekłej, udaje się to tylko w około 1/4 przypadków.

Okresowo pojawia się ostre zapalenie skóry, które dotyka około 10-20% ludzi. Większość z nich doświadcza ostrych objawów przez kilka godzin do 6 tygodni. Choroba ta może zaatakować w każdym wieku, częściej występuje u dzieci i młodych dorosłych, jednak przewlekła forma spotyka się częściej u kobiet w wieku 20-40 lat.

Objawem pokrzywki jest pojawienie się na skórze bąbli pokrzywkowych, które są swędzące (czasami bolesne lub piekące), porcelanowobiałe lub różowe, dobrze ograniczone, otoczone przez zaczerwienioną skórę (rumień). Bąble są wyniosłe ponad powierzchnię skóry, szybko powstają i zwykle szybko ustępują (mniej niż 24 godziny), nie pozostawiając zmian na skórze. Bąble mogą się łączyć, tworząc różne kształty, i zajmować różne obszary skóry (czasem bardzo rozległe). Bąble pokrzywkowe przypominają efekty ukąszenia pokrzywami.

Pokrzywka zazwyczaj wiąże się z uczuciem swędzenia, a czasami nawet zmiany mogą być bolesne lub powodować parestezje - nieprzyjemne wrażenia, takie jak mrowienie, drętwienie, pieczenie.

W przypadku pokrzywki przewlekłej objawy mogą pojawiać się codziennie lub okresowo (np. raz w tygodniu lub miesiącu). Często opisuje się cykl dobowy zmian, ale przebieg choroby może być bardzo zróżnicowany. Samorzutne remisje (ustąpienie objawów) często występują w ciągu 12 miesięcy od rozpoczęcia choroby, ale u dużej liczby pacjentów objawy pozostają, przynajmniej okresowo, przez wiele lat.

Należy zwrócić uwagę, czy pokrzywce nie towarzyszą takie objawy jak:

• zawroty głowy
• uczucie silnego osłabienia
• kołatanie serca
• chrypka
• uczucie braku powietrza
• nudności i wymioty
• obniżenie ciśnienia tętniczego.

Mogą one przewidywać wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego.

Ważnym objawem jest także obrzęk naczynioruchowy, ponieważ może prowadzić do trudności w oddychaniu, a nawet do zgonu (najczęściej spowodowanego tak silnym obrzękiem, że dochodzi do zamknięcia krtani i zadławienia chorego).

Ostra pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy mogą pojawić się nagle, w ciągu kilku minut lub godzin, lub rozwijać się stopniowo, trwając dłużej. Charakterystyczne jest szybkie ustępowanie zmian.

Emocjonalna presja może mieć wpływ na nasze zdrowie, w tym może prowadzić do nasilenia objawów pokrzywki.

Jeśli pojawi się wysypka, należy skonsultować się z lekarzem, który może zalecić stosowanie leków przeciwhistaminowych lub glikokortykosteroidów w przypadku cięższych objawów. W sytuacji, gdy dołączą objawy obrzęku naczynioruchowego lub innych objawów sugerujących wstrząs anafilaktyczny, konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego oraz podanie adrenaliny.

Zwykle objaw pokrzywki jest tak charakterystyczny, że rozpoznanie nie sprawia trudności. Jednakże zmiany skórne mogą różnić się w zależności od czynników wywołujących:

• w przypadku tzw. pokrzywki cholinergicznej często są drobne
• w pokrzywce wysiłkowej – olbrzymie (ta postać pokrzywki może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego)
• w pokrzywce uciskowej – występują w miejscu ucisku skóry np. po noszeniu ciężkiej torby lub na stopach po długim marszu
• pokrzywka wibracyjna pojawia się u osób pracujących np. z młotem pneumatycznym
• pokrzywka świetlna – pojawia się po opalaniu.

Dla lekarza istotne jest również umiejscowienie zmian pokrzywkowych na ciele oraz czas zanikania zmian. Wielu pacjentów nie wie, jak długo trwają zmiany (można oznaczyć bąbel długopisem i obserwować, kiedy zmiana znika).

W diagnozie przyczyn pokrzywki kluczową rolę odgrywa wywiad, który lekarz przeprowadza z pacjentem. Lekarz wypyta o:

1. kiedy i w jakich okolicznościach po raz pierwszy pojawiły się objawy pokrzywki
2. częstotliwość epizodów pokrzywki i czas trwania zmian
3. związek z podróżami, urlopami czy weekendami
4. wielkość, kształt i lokalizację zmian pokrzywkowych
5. obecność obrzęku naczynioruchowego
6. przyjmowanie aktualnie lub niedawno leków i innych substancji (zarówno recepturowych, jak i bez recepty, preparatów ziołowych, witamin, suplementów diety itp.)
7. związek czasowy między wystąpieniem pokrzywki a kontaktem z pokarmami (spożycie, dotknięcie)
8. związek objawów z potencjalnymi czynnikami fizycznymi (np. narażenie na temperaturę, światło słoneczne), wysiłkiem fizycznym lub poceniem
9. infekcje wirusowe dróg oddechowych, wątroby, mononukleozę zakaźną
10. kontakt ze zwierzętami
11. ekspozycję zawodową na alergeny lub substancje drażniące (np. lateks, wyroby gumowe, kosmetyki), zapytaj o rodzaj wykonywanej pracy
12. niedawne ukąszenia owadów
13. ekspozycję na alergeny kontaktowe lub wziewne
14. wszczepianie protez lub implantów w trakcie operacji chirurgicznych
15. objawy z innych układów
16. występowanie pokrzywki i atopii w rodzinie
17. związek z cyklem miesiączkowym
18. stres, choroby psychiczne
19. używanie substancji psychoaktywnych: tytoniu, alkoholu, kannabinoli
20. wcześniej przeprowadzone badania diagnostyczne
21. reakcję na dotychczasowe leczenie.

Diagnostyka pokrzywki jest trudna i czasochłonna, a mimo to przypuszczalnie tylko u około 20% pacjentów udaje się ustalić przyczynę pokrzywki przewlekłej. Niektórzy naukowcy sugerują, że diagnoza pokrzywki ostrej może nie wymagać przeprowadzania żadnych badań.

Początkowa diagnostyka pokrzywki przewlekłej obejmuje zazwyczaj skierowanie pacjenta na badania krwi, takie jak oznaczenie OB lub CRP (które oceniają obecność stanu zapalnego w organizmie), morfologię krwi z rozmazem, próby wątrobowe, badanie moczu oraz ewentualnie ocenę funkcji tarczycy. Testy skórne lub kontaktowe z alergenami, oraz oznaczenie poziomu IgE we krwi są wykonywane u pacjentów z pokrzywką ostrą lub przewlekłą, którzy mieli w przeszłości reakcje pokrzywkowe po kontakcie z konkretnym alergenem.

Czasem lekarz, na podstawie wywiadu i innych objawów, zdecyduje się na bardziej specjalistyczne badania, takie jak oznaczenie eozynofilii we krwi oraz testy w kierunku chorób autoimmunologicznych, tarczycy, zakażeń wirusowych wątroby i innych schorzeń. W niektórych przypadkach może zostać przeprowadzony test skórny z własną surowicą chorego, który polega na nałożeniu surowicy na nakłutą skórę pacjenta - obecność bąbla wskazuje na obecność przeciwciał we krwi, które mogą wywoływać reakcje pokrzywkowe. W ośrodkach specjalistycznych sporadycznie przeprowadza się także próby prowokacyjne z pokarmem, lekami oraz czynnikami fizycznymi wywołującymi pokrzywki fizyczne.

W niektórych sytuacjach konieczne może być wykonanie biopsji skóry, polegającej na wycięciu małego fragmentu skóry do mikroskopowego badania.

Terapia pokrzywki powinna być prowadzona pod nadzorem lekarza, unikaj samoleczenia.

Zalecenia ogólne obejmują:

1. Unikanie czynnika prowokującego (np. alergenów, czynników fizycznych itp.), jeśli został zidentyfikowany. W przypadku pokrzywki pokarmowej konieczne może być wprowadzenie diety eliminacyjnej (zmiany skórne ustępują po 2–3 tygodniach).
2. Unikanie czynników nasilających lub wywołujących pokrzywkę: leków (kwas acetylosalicylowy, inne NLPZ, opioidy), alkoholu, stresu psychicznego.
3. Leczenie choroby podstawowej, jeśli pokrzywka ma charakter wtórny, czyli jest wynikiem innej choroby.

Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii pokrzywki są leki przeciwhistaminowe, które zmniejszają świąd skóry i powodują zanik bąbli pokrzywkowych. Skuteczne leki przeciwhistaminowe to: bilastyna, cetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna, lewocetyryzyna, loratadyna i rupatadyna.

Lekarz może również zalecić stosowanie innych leków, takich jak montelukast, cyklosporyna (w ciężkich, nawracających przypadkach pokrzywki przewlekłej), omalizumab (w rzadkich przypadkach ciężkiej pokrzywki) oraz glikokortykosteroidy.

U pacjentów z pokrzywką wywoływaną wysiłkiem fizycznym (z anafilaksją lub bez niej) lekarz może zalecić profilaktycznie leki przeciwhistaminowe w celu zmniejszenia częstości występowania lub nasilenia objawów. Osobom, u których wystąpiła reakcja anafilaktyczna lub obrzęk naczynioruchowy krtani, lekarz może zalecić noszenie przy sobie ampułkostrzykawki z adrenaliną lub autowstrzykiwacza z adrenaliną do samodzielnego podania w razie konieczności.

Objawy pokrzywki ostrą u chorych ustępują z reguły w ciągu kilku dni lub do 6 tygodni, przy czym u większości występuje to tylko raz w życiu. Reakcja na leki jest zazwyczaj bardzo skuteczna.

U około 2/3 pacjentów z ostrą pokrzywką zmiany skórne ustępują samoistnie, bez konieczności leczenia.

U 5% chorych z ostrą pokrzywką może dojść do przewlekłego przebiegu. Pokrzywka przewlekła ustępuje u około 30-50% pacjentów w ciągu roku, jednak u 1/5 z nich objawy mogą utrzymywać się nawet po 5 latach.

Ważnym aspektem leczenia pokrzywki jest identyfikacja czynników wywołujących, co nie zawsze jest możliwe. Pacjent wymaga opieki zarówno alergologa, jak i dermatologa. W przypadku diagnozy choroby związkowej z alergiami, powinien regularnie kontrolować się i stosować się do zaleceń lekarskich.

Edukacja pacjentów z chroniczną pokrzywką odgrywa istotną rolę. Osoby chore często cierpią z powodu swędzenia skóry i zmiany swojego wyglądu. Choroba utrudnia im codzienne funkcjonowanie i zakłóca sen. Często otoczenie uważa, że zmiany są zakaźne.

Należy pamiętać, że u większości pacjentów objawy ustępują w ciągu roku, nie są one zakaźne, a terapia zazwyczaj przynosi bardzo dobre rezultaty. Oczywiście, jeśli znany jest czynnik wywołujący pokrzywkę, należy go unikać.

Nie ma jednoznacznych środków zapobiegających wystąpieniu pokrzywki, jednak jej nawroty można zazwyczaj skutecznie kontrolować za pomocą leków wymienionych wyżej oraz unikania znanych czynników wywołujących.

Wiele osób cierpiących na przewlekłą pokrzywkę zauważa pogorszenie objawów pod wpływem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. aspiryny), stresu oraz diety. Rzadko występuje prawdziwa alergia pokarmowa, ale niektóre pokarmy mogą nasilać objawy – np. truskawki mogą zwiększać produkcję histaminy w organizmie, a alkohol powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Specjalne diety nie są jednoznacznie udowodnione jako skuteczne, ale niektórzy pacjenci (30-70%) zauważają poprawę stanu skóry po wykluczeniu pewnych produktów spożywczych (np. alkoholu, przypraw, konserwantów, barwników, surowych warzyw i owoców).