Hiperkaliemia to nadmiar potasu we krwi, powyżej 5,5 mmol/l. Potas jest kluczowym elektrolitem dla zdrowia, kontrolującym funkcjonowanie układu nerwowego, mięśni i serca. Głównie znajduje się wewnątrz komórek, a jedynie 2% w przestrzeni pozakomórkowej i krwi. Nerki są kluczowym narządem regulującym stężenie potasu, który jest dostarczany przez pokarm i płyny.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi mieści się w zakresie 3,5–5,5 mmol/l. W różnych laboratoriach normy mogą się nieznacznie różnić.

• Hiperkaliemia - powyżej 5,5 mmol/l
• Łagodna hiperkaliemia - 5,6–6,5 mmol/l
• Umiarkowana hiperkaliemia - 6,6–7,5 mmol/l
• Ciężka hiperkaliemia - powyżej 7,5 mmol/l

1. Naruszone usuwanie potasu przez nerki z moczem, które może wynikać z ostrego uszkodzenia nerek, zaawansowanej przewlekłej choroby nerek, niedoczynności nadnerczy lub zażywania leków zmniejszających wydalanie potasu przez nerki. Niebezpieczne leki to inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensynowego, diuretyki oszczędzające potas, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki immunosupresyjne, leki przeciwdrobnoustrojowe, heparyna oraz digoksyna.
2. Nadmierne spożycie potasu poprzez suplementy - leki w celu uzupełniania niedoborów potasu w organizmie lub z pokarmami bogatymi w potas. Hiperkaliemia może wystąpić u osób z ciężką niewydolnością nerek lub przy jednoczesnym stosowaniu leków hamujących wydalanie potasu z moczem.
3. Uwalnianie dużej ilości potasu z komórek z powodu rozpadu guza nowotworowego, hemolizy, kwasicy cukrzycowej, kwasicy metabolicznej.

Czasami wynik testu na wysokie stężenie potasu jest fałszywie dodatni z powodu zaciśniętej stazy podczas pobrania krwi, problemów z pobraniem próbki, hemolizy próbki po pobraniu lub obecności dużej liczby leukocytów lub płytek krwi u pacjenta.

Hiperkaliemia jest powszechnym zaburzeniem. Najczęściej występuje u osób z ciężką ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek, cukrzycą, niewydolnością serca i przyjmujących leki hamujące wydalanie potasu z moczem.

Wystąpienie lekkiego nadmiaru potasu zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów.

Jeśli poziom potasu w organizmie wzrasta powoli, to nawet ciężka hiperkaliemia może przebiegać bez zauważalnych objawów. Objawy są częstsze w przypadku szybkiego wzrostu stężenia potasu.

Najczęstsze wczesne objawy nadmiaru potasu to:

• ogólne osłabienie,
• osłabienie mięśni (często pierwszą oznaką jest trudność z wchodzeniem po schodach lub wstawaniem z pozycji siedzącej), a nawet paraliż mięśni (szczególnie kończyn dolnych),
• duszność,
• szybkie zmęczenie z powodu osłabienia mięśni oddychania,
• wolne tętno (bradykardia).

Pacjent może również doświadczać zaburzeń czucia (np. parestezje, czyli nieprzyjemne doznania mrowienia, drętwienia, pieczenia) oraz być zdezorientowany. Ciężka hiperkaliemia, zwłaszcza gdy poziom potasu we krwi szybko rośnie, może prowadzić do zatrzymania akcji serca i nagłej śmierci.

Jeśli osoba wykazuje symptomy ciężkiej hiperkaliemii, należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Jeśli osoba, u której istnieje podejrzenie hiperkaliemii (np. ze względu na przyjmowanie leków zwiększających stężenie potasu lub choroby nerek), wykazuje wczesne objawy, powinna natychmiast skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub udać się na izbę przyjęć w celu sprawdzenia stężenia elektrolitów we krwi.

Symptomy lekkiej hiperkaliemii u osoby wcześniej zdrowej są mało charakterystyczne. W przypadku wystąpienia takich objawów, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym.

Hiperkaliemię rozpoznaje się poprzez sprawdzenie stężenia potasu we krwi i stwierdzenie, że przekracza ono normę.

Jeśli odkrycie hiperkaliemii jest niespodziewane, czyli nie ma jasnych przyczyn zwiększonego stężenia potasu, lekarz zaleca zazwyczaj natychmiastowe powtórzenie badania, ponieważ możliwe są fałszywie dodatnie wyniki.

Dodatkowe badania, które najczęściej są wykonywane po rozpoznaniu hiperkaliemii, to EKG i pomiar stężenia kreatyniny we krwi (do oceny funkcji nerek).

Na EKG mogą być widoczne nieprawidłowości wynikające z wysokiego stężenia potasu. Niektóre z tych anomali mogą wskazywać na ryzyko nagłego zatrzymania pracy serca (np. bardzo wolny rytm, blok serca).

Po stwierdzeniu hiperkaliemii lekarz identyfikuje jej źródło. Analizuje leki przyjmowane przez pacjenta, aktualne schorzenia ostre i przewlekłe, a szczególnie możliwe uszkodzenie nerek. Ocenia także, czy hiperkaliemia stanowi zagrożenie dla pacjenta i czy wymaga pilnej interwencji szpitalnej.

Podczas leczenia hiperkaliemii celem jest usunięcie przyczyny wzrostu stężenia potasu we krwi oraz usunięcie nadmiaru potasu z organizmu, zwłaszcza jeśli stan pacjenta jest zagrożeniem dla zdrowia lub życia.

W łagodnych przypadkach hiperkaliemii, gdy pacjent nie wykazuje objawów lub zmian w EKG, zazwyczaj zaleca się zmianę leków i dawek (jeśli hiperkaliemia jest wynikiem przyjmowania leków) oraz unikanie produktów bogatych w potas, takich jak owoce, soki owocowe i ziemniaki. Kontrola elektrolitów jest również zalecana po kilku dniach. Lekarz może również przepisać lek moczopędny, np. furosemid, aby przyspieszyć wydalanie potasu z moczem.

Jeśli hiperkaliemia jest ciężka lub stanowi zagrożenie (objawy lub zmiany w EKG), konieczne jest leczenie szpitalne. Metody leczenia mają na celu szybkie i trwałe zmniejszenie stężenia potasu we krwi. Mogą one obejmować:

• dożylne podanie glukozy i insuliny
• żywice jonowymienne doustnie lub doodbytniczo
• salmeterol w postaci nebulizacji
• dożylne podanie wapnia
• lek moczopędny, np. furosemid
• dializę, zwykle hemodializę

Przez cały okres leczenia warto regularnie kontrolować stężenie potasu we krwi. Konieczne jest również leczenie przyczyny hiperkaliemii, która może wymagać zmiany leczenia podstawowego lub terapii choroby podstawowej.

Aby skutecznie leczyć hiperkaliemię, zaleca się maksymalne ograniczenie spożycia potasu. Należy unikać płynów dożylnych z potasem, leków zawierających potas i diety bogatej w potas.

Całkowite wyleczenie hiperkaliemii jest możliwe po usunięciu przyczyny i nadmiaru potasu z organizmu. W przypadku, gdy przyczyna hiperkaliemii nie została usunięta, konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi i podjęcie odpowiednich działań w razie potrzeby.

Pacjenci narażeni na ryzyko hiperkaliemii powinni regularnie monitorować poziom potasu we krwi. Częstotliwość kontrol zależy od lekarza prowadzącego pacjenta, zazwyczaj lekarza pierwszego kontaktu.

Większość przypadków hiperkaliemii jest spowodowana stosowaniem leków, które podnoszą stężenie potasu we krwi. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania hiperkaliemii jest ostrożne stosowanie takich leków u pacjentów z chorobami nerek, cukrzycą lub niewydolnością serca. Zazwyczaj nie zaleca się jednoczesnego stosowania więcej niż jednego z tych leków, ponieważ ryzyko hiperkaliemii w takich sytuacjach jest wysokie. Jeśli konieczne jest takie leczenie, konieczne jest monitorowanie poziomu potasu we krwi.

Nie należy samodzielnie stosować suplementów potasu, gdy przyjmuje się leki na niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę lub występuje choroba nerek, w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Jeśli skłonność do hiperkaliemii utrzymuje się, np. z powodu stosowanych leków lub przewlekłej choroby, skutecznym rozwiązaniem może być dodanie leku moczopędnego, który zwiększa wydalanie potasu z moczem (np. furosemid). W takim przypadku konieczne jest również regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi.