Wirus brodawczaka ludzkiego, znany również jako ludzki wirus brodawczaka (HPV), to wirus atakujący komórki skóry i nabłonka płaskiego. Istnieje ponad 200 różnych typów HPV.

Różne typy HPV mogą atakować konkretne części ciała, co skutkuje podziałem zmian wywołanych przez wirusa na:

• skórne – występujące poza obszarem narządów płciowych
• lokalizujące się w okolicach narządów płciowych, odbytu, lub innych błon śluzowych (takich jak usta, gardło, krtań).

Zakażenie HPV może zwiększyć ryzyko zachorowania na raka, w zależności od typu wirusa. Niektóre typy HPV (niskoonkogenne) mają małe ryzyko powstania nowotworu, takie jak typy 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72. Inne typy (wysokoonkogenne), takie jak 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, niosą większe ryzyko powstania nowotworu. Większość nowotworów związanych z zakażeniem HPV to typy 16 i 81. Zakażenie HPV może prowadzić do raka prącia, sromu, pochwy, odbytu, szyjki macicy, a także do raka płaskonabłonkowego jamy ustnej, gardła, krtani oraz zatok przynosowych. Podejrzewa się, że HPV może także przyczyniać się do raka płaskonabłonkowego przełyku i płuc.

Wirus przenosi się między ludźmi poprzez kontakt seksualny, bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi lub błoną śluzową, oraz z matki na dziecko podczas porodu (ryzyko zakażenia niewielkie). Szacuje się, że aż 50% osób aktywnych seksualnie ma kontakt z HPV w ciągu życia.

Okres inkubacji HPV wynosi od kilku tygodni do 6–8 miesięcy.

Zakażenie wirusem HPV może przebiegać bezobjawowo, wywoływać tylko lekkie objawy lub bardziej nasilone zmiany. Zmiany chorobowe w zainfekowanym obszarze zazwyczaj rozwijają się powoli (przyspieszenie u osób z obniżoną odpornością). Aż w 90% przypadków dochodzi do spontanicznego wyleczenia.

Wirus HPV może powodować powstawanie zmian skórnych – brodawek, zazwyczaj znajdujących się na dłoniach lub podeszwach stóp, które przybierają postać guzków o nierównej powierzchni, o średnicy kilku milimetrów, zazwyczaj bezbolesnych. Jeśli się scementują, mogą powodować ból przy chodzeniu. Często też swędzą.

Infekcja HPV może prowadzić do wystąpienia kłykcin kończystych. Są to zmiany, które najczęściej występują w okolicach zewnętrznych narządów płciowych (srom, prącie, okolica odbytu) i przyjmują postać różowych, kalafiorowatych guzków, wypukłych lub płaskich. Ich powierzchnia może być gładka lub zrogowaciała.

Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być drobne, przypominające kłykciny, czasem są płaskie i białawe.

Infekcja HPV może prowadzić do zmian dysplastycznych w obrębie szyjki macicy. Lekarz może je zdiagnozować podczas badania ginekologicznego lub cytologii.

Zmiany nowotworowe zazwyczaj rozwijają się szybko i zajmują coraz większe obszary, łatwo krwawią. Jednym z charakterystycznych nowotworów związanych z HPV jest rak brodawkowaty, który przybiera postać gigantycznych kłykcin kończystych (tzw. guz Buschkego i Löwensteina), zazwyczaj zlokalizowany w okolicach zewnętrznych narządów płciowych.

Specyficzną postacią szerokiej przewlekłej infekcji HPV jest uwarunkowana genetycznie dysplazja Lewandowsky’ego i Lutza (epidermodysplasia verruciformis – EV).

W zależności od lokalizacji zmian mogą one powodować problemy z oddawaniem moczu lub kałem, ból podczas stosunku seksualnego, chrypkę.

Większość infekcji HPV ustępuje samoistnie w przeciągu 1–2 lat.

Zainfekowanie wirusem HPV może skutkować powstawaniem zmian dysplastycznych w obrębie szyjki macicy. Lekarz może zauważyć je podczas badania ginekologicznego lub cytologii przesiewowej. Zmiany dysplastyczne są stanem przedrakowym, a główną przyczyną raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).

Regularne badania cytologiczne są bardzo istotne, ponieważ pozwalają wykryć dysplazję we wczesnym stadium, zanim dojdzie do rozwinięcia się raka. Badania wykazały również związek między zakażeniem HPV a występowaniem nowotworów sromu oraz pochwy.

Stwierdzono, że występowanie wirusa HPV jest powiązane z powstawaniem nowotworów prącia.

Diagnoza zwykle jest ustalana przez lekarza na podstawie oględzin klinicznych zmian skórnych lub błon śluzowych. W przypadku podejrzenia nowotworu przeprowadza się badania cytologiczne oraz histologiczne. Testy na obecność wirusa HPV są stosowane w diagnozie raka szyjki macicy, jamy ustnej i gardła. Do identyfikacji wirusa HPV oraz jego typu wykorzystuje się metody molekularne (RT-PCR).

Kobiety powinny regularnie poddawać się badaniom cytologicznym oraz kolposkopii w przypadku wykrycia nieprawidłowości mikroskopowych, natomiast osoby z kłykcinami okolic odbytu powinny przejść anoskopię.

U pacjentów z zakażeniem HPV lekarz może zalecić badania w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak kiła, HIV, HBV, HCV, chlamydia oraz rzeżączka.

Nie istnieje kuracja, która mogłaby wyleczyć HPV.

Można zastosować leczenie miejscowe zmian chorobowych:

• Metody zachowawcze - polegające na miejscowym stosowaniu: immunomodulatorów (np. interferon alfa, imikwimod), leków antyproliferacyjnych (takich jak podofilotoksyna, 5-fluorouracyl), leków keratolitycznych (jak kwas salicylowy, kwas trichlorooctowy, kwas dwuchlorooctowy), a także sinekatechiny (preparat pochodzenia roślinnego o skomplikowanym działaniu).
• Metody inwazyjne - takie jak wycięcie chirurgiczne (w przypadkach opornych na tradycyjne leczenie), krioterapia, elektrokoagulacja, czy laseroterapia.

W przypadku podejrzenia nowotworu skóry lub układu moczowo-płciowego związanego z zakażeniem HPV (np. prącia, sromu, szyjki macicy, odbytu), lekarz skieruje pacjenta na odpowiednią diagnostykę oraz leczenie onkologiczne.

Osoby zakażone HPV powinny być świadome ryzyka transmisji wirusa na partnerów seksualnych, a także możliwości rozwoju nowotworu złośliwego i konieczności regularnych badań kontrolnych (np. cytologia, kolposkopia, anoskopia).

Powikłania mogą wystąpić w związku z lokalizacją zmiany i typem wirusa HPV. Mogą to być przemiany nowotworowe, nadkażenia bakteryjne, krwawienia przy uszkodzeniu zmian mających postać guzków, trudności w oddawaniu moczu lub stolca z powodu mechanicznej przeszkody, trudności w połykaniu i oddychaniu przy zajęciu gardła lub krtani, ból przy chodzeniu spowodowany zlewającymi się brodawkami podeszwowymi, niedrożność dróg oddechowych lub chrypka związana z nieleczonymi brodawkami krtani, gardła i dróg oddechowych, problem z życiem społecznym z powodu wyglądu brodawek skórnych oraz depresja, lęk, abstynencja seksualna i dysfunkcja seksualna wynikająca z lęku przy rozległych kłykcinach kończystych narządów płciowych.

W przypadku innych zmian u osób o zdrowej odporności rokowanie jest korzystne, ale w przypadku nowotworów złośliwych, gdzie HPV odgrywa rolę w powstawaniu choroby, prognoza zależy od zaawansowania w momencie diagnozy oraz opcji terapeutycznych.

Wirus przenosi się głównie drogą kontaktów seksualnych, dlatego zmniejszenie liczby partnerów seksualnych może zmniejszyć ryzyko zakażenia. Najpewniejszym sposobem uniknięcia infekcji HPV jest powstrzymanie się od aktywności seksualnej.

Istnieje możliwość zaszczepienia przeciwko typom HPV, które są odpowiedzialne za większość przypadków raka szyjki macicy i brodawek płciowych.