Rak płuc to najczęściej diagnozowany nowotwór złośliwy na świecie, stanowiący ponad 95% wszystkich pierwotnych nowotworów płuc.

W Polsce w 2020 roku zarejestrowano 18 997 przypadków zachorowań na raka płuc, z czego 11 619 dotyczyło mężczyzn, a 7378 kobiet. Od lat 90. XX wieku obserwuje się zmniejszanie zachorowalności u mężczyzn i zwiększanie u kobiet.

Średnia wieku zachorowania wynosi około 60 lat, a rak płuc jest przyczyną około 29% zgonów z powodu nowotworów u mężczyzn i około 17% u kobiet w Polsce. Jest również najczęstszą przyczyną zgonów nowotworowych, a w 2020 roku zmarło 22 213 osób z powodu raka płuc.

Rak płuc ma bardzo złe rokowanie głównie ze względu na późne rozpoznanie choroby.

Objawy raka płuc w wczesnym stadium najczęściej nie dają żadnych objawów i mogą pozostać niewykryte, chociaż mogą być przypadkowo zidentyfikowane podczas rutynowych badań. Inne możliwości to badanie przesiewowe, takie jak tomografia komputerowa niskiej dawki (TK).

Objawy zaawansowanego raka płuc mogą być związane z rozwojem guza, przerzutami odległymi lub ogólnymi objawami związanymi z całą organizmem. Objawy związane z rozwojem guza obejmują kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, nawracające zapalenie płuc, ból kości i objawy neurologiczne.

Objawy ogólnoustrojowe, które mogą wystąpić w zaawansowanym raku płuc, obejmują utratę masy ciała, osłabienie, zmęczenie i stan podgorączkowy. Dodatkowo, mogą pojawić się zespoły paranowotworowe związane z aktywnością wydzielniczą komórek nowotworowych, takie jak objawy skórne, kostne lub hormonalne.

Dominującym czynnikiem przyczyniającym się do rozwoju raka płuc są rakotwórcze substancje obecne w dymie tytoniowym. Ocenia się, że palenie tytoniu jest odpowiedzialne za około 90% przypadków zachorowań u mężczyzn i około 80% u kobiet. Istnieje wyraźny związek między stopniem ekspozycji na dym tytoniowy a ryzykiem zachorowania na raka płuc. Zaprzestanie palenia prowadzi do stopniowego, kilkunastoletniego zmniejszenia ryzyka zachorowania, ale nigdy nie sprowadza go do poziomu osób, które nigdy nie paliły.

Zwiększone ryzyko zachorowania dotyczy również palenia biernego, czyli narażenia na dym w wyniku przebywania w zadymionych pomieszczeniach przez długi czas. Bierne palenie odpowiada za około 1/3 zachorowań na raka płuc u osób niepalących, mieszkających z palaczami tytoniu, oraz około 1/4 przypadków wśród innych osób niepalących.

W Polsce duże znaczenie dla występowania raka płuc może mieć także silne zanieczyszczenie powietrza. Ryzyko wzrasta w przypadku narażenia na radon w domach, gdzie stężenie tego gazu zależy od warunków geologicznych i konstrukcji budynku. Zalecane stężenie radonu w budynkach to maksymalnie 300 Bq/m³. Mniejsze znaczenie przypisuje się czynnikom genetycznym, promieniowaniu jonizującemu oraz zawodowemu narażeniu na substancje rakotwórcze. Niektóre z tych czynników mogą zwiększać działanie rakotwórcze substancji zawartych w dymie tytoniowym.

W płucach może wystąpić wiele różnych typów nowotworów złośliwych, które różnią się między sobą pod względem budowy mikroskopowej, przyczyny rozwoju, lokalizacji oraz rokowania.

Istnieje trzy ogólne grupy nowotworów płuc: niedrobnokomórkowy rak płuc (NDRP), drobnokomórkowy rak płuca (DRP) oraz rzadkie nowotwory płuc.

Raki niedrobnokomórkowe i rak drobnokomórkowy różnią się między sobą pod względem przebiegu choroby oraz reakcji na chemioterapię. Raki niedrobnokomórkowe rozwijają się wolniej i są mniej podatne na chemioterapię, dlatego w ich leczeniu wykorzystuje się metody lokalne, takie jak chirurgia lub radioterapia. Rak drobnokomórkowy charakteryzuje się szybkim wzrostem, skłonnością do wcześniejszego powstawania przerzutów oraz dużą skutecznością chemioterapii.

Rak płuc jest często diagnozowany przypadkowo, bez wykazywania objawów na początku. Objawy są niespecyficzne i mogą wystąpić również w wielu innych chorobach. Podstawą diagnostyki raka płuc są badania obrazowe, które umożliwiają pierwszą ocenę zmian w płucach.

Jednym z podstawowych badań jest RTG płuc, które pozwala zauważyć charakterystyczne cechy raka. Interpretacja wyników RTG jest trudna i powinna być wykonana przez specjalistę radiologa. W razie wątpliwości, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak tomografię komputerową.

Kolejnym ważnym krokiem w diagnostyce raka płuc jest ustalenie budowy histologicznej guza, co umożliwia wybór odpowiedniego schematu leczenia. Konieczne może być także wykonanie biopsji w celu dalszej analizy. Kluczem do skutecznego leczenia jest precyzyjne określenie zaawansowania choroby, co pozwala na podjęcie odpowiednich decyzji terapeutycznych.

Leczenie chorych na raka płuca można podzielić na trzy grupy: leczenie radykalne, leczenie paliatywne i leczenie objawowe. Terapia skojarzona jest podstawą leczenia większości nowotworów, zależnie od stopnia zaawansowania nowotworu i sprawności chorego. Wszyscy palący chorzy powinni otrzymać poradę antynikotynową, ponieważ palenie znacznie pogarsza rokowanie.

Leczenie radykalne polega głównie na operacji, usuwającej guza w całości. Niestety, tylko około 30% chorych może być poddanych leczeniu chirurgicznemu. Po operacji leczenia niedrobnokomórkowego raka płuca, radioterapię stosuje się rzadko. Decyzję o chemioterapii podejmuje lekarz onkolog indywidualnie.

W leczeniu raka płuc wprowadzono nowe leki ukierunkowane molekularnie oraz preparaty immunoterapii, wpływające na działanie układu odpornościowego. Leczenie drobnokomórkowego raka płuca polega głównie na radiochemioterapii, natomiast leczenie operacyjne praktycznie nie jest stosowane.

Wskaźniki przeżycia chorych z rakiem płuca są niestety bardzo niskie. Około 10-15% chorych w Polsce przeżywa 5 lat po diagnozie niedrobnokomórkowego raka płuca, głównie ze względu na zaawansowanie choroby. Tylko około 30% chorych kwalifikuje się do operacji, a z nich jedynie 40% przeżywa 5 lat. Sytuacja jest znacznie gorsza dla pacjentów niefitujących do operacji, gdzie aż 40% ma nieuleczalną postać nowotworu od samej diagnozy. Nowe leki wprowadzone ostatnio poprawiły wyniki leczenia pacjentów z rakiem płuca. W przypadku drobnokomórkowego raka płuca, średni czas przeżycia dla nieleczonych chorych wynosi zaledwie 2 miesiące od diagnozy.

Rak drobnokomórkowy charakteryzuje się niskim odsetkiem 3-letnich przeżyć, wynoszącym około 20% dla postaci ograniczonej i rzadkim długotrwałym przeżyciem dla postaci rozsianej.

Tak, głównym sposobem zapobiegania jest unikanie palenia papierosów i narażenia na dym tytoniowy. Osoby palące powinny koniecznie zaprzestać palenia, ponieważ może to istotnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka płuca. Im dłużej minie czasu od całkowitego zaprzestania palenia papierosów, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania na raka płuc. Warto pamiętać, że nigdy nie jest za późno, aby przestać palić - korzyści z takiej decyzji są znaczące i obejmują nie tylko zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka płuca, krtani i pęcherza moczowego, ale również mogą pomóc uniknąć wielu innych chorób (płuc, serca, naczyń itd.).

Nie ma ustalonych badań przesiewowych na raka płuca - regularne badania obrazowe klatki piersiowej (np. prześwietlenie płuc podczas badań okresowych w miejscu pracy) mogą zwiększyć liczbę rozpoznań raka płuca, ale nie zmniejszają liczby zgonów z tego powodu w populacji ogólnej.

Ostatnio przeprowadzane są badania nad wartością badań przesiewowych, czyli badań u osób zdrowych (bez objawów) w celu wykrycia raka płuca we wczesnym stadium. Niskodawkowa tomografia komputerowa klatki piersiowej daje obiecujące wyniki, ale zawsze należy pamiętać, że najlepszą profilaktyką raka płuca jest całkowite zaprzestanie palenia - zarówno czynnego, jak i biernego.