Opryszczka to infekcja skóry spowodowana przez wirusy HSV-1 i HSV-2, które zazwyczaj powodują zmiany skórne niezależnie od miejsca zakażenia. Przenosi się głównie poprzez bezpośredni kontakt między ludźmi. Zakażenia wirusem opryszczki są powszechne, ale tylko część zakażonych osób cierpi na nawroty. Nie ma skutecznej metody na całkowite wyleczenie zakażenia, ponieważ wirus pozostaje w organizmie w stanie utajonym i może być reaktywowany w różnych sytuacjach.Nawroty opryszczki mogą być częste u osób z prawidłową odpornością, ale zazwyczaj stają się łagodniejsze z upływem czasu. Objawy opryszczki obejmują ból, mrowienie, pojawienie się pęcherzyków wypełnionych płynem, które mogą pękać i zostawiać owrzodzenia. Zmiany goją się naturalnie, jednak czas trwania i intensywność objawów różnią się między zakażeniem pierwotnym a nawrotowym.

Jako infekcja pierwotna może przybierać postać ostrego zapalenia błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej oraz ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych. W pierwszym przypadku objawia się to jako ostre zapalenie z towarzyszącą gorączką, podczas gdy w przypadku infekcji nawrotowej najczęściej mamy do czynienia z opryszczką wargową.

Okres wylęgania takiego zapalenia wynosi zazwyczaj od 3 do 6 dni, a objawy mogą obejmować m.in. wysoką gorączkę, jadłowstręt, obrzęk, zaczerwienienie i ból dziąseł, powiększenie regionalnych węzłów chłonnych, a także pęcherzyki na błonie śluzowej jamy ustnej, języka, skórze warg i wokół jamy ustnej. Te pęcherzyki mają tendencję do zlewania się, tworzenia bolesnych owrzodzeń i nadżerek po pęknięciu. Objawy ostre mogą utrzymywać się od 5 do 7 dni, a proces gojenia zmian następuje po około 2 tygodniach. Wirus może być wydalany w ślinie przez okres około 3 tygodni, czasami nawet dłużej.

Ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych z kolei częściej występuje u dorosłych niż u dzieci i najczęściej jest wywołane przez HSV-1. Pierwotne zakażenie HSV-2 może wiązać się z objawami oponowymi u około 30% chorych, a u 5% może pojawić się łagodne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawy rozpoczynają się zazwyczaj od gorączki, złego samopoczucia, bólu głowy i gardła, a następnie na migdałkach i tylnej ścianie gardła pojawiają się pęcherzyki, które pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia.

Natomiast opryszczka wargowa, zwana potocznie "zimnem", jest najczęstszą postacią zakażenia nawrotowego wywołanego HSV-1. Najczęściej ma łagodny przebieg bez objawów ogólnych i charakteryzuje się pojawieniem nielicznych skupisk bolesnych pęcherzyków zapalnych w okolicy ust, najczęściej w kąciku ust. Nawroty tego typu zakażenia mogą występować średnio dwa razy w roku, a u niektórych nawet co miesiąc, a największe wydalanie wirusa przypada na pierwszą dobę, utrzymując się nawet do 5 dni.

Opryszczka narządów płciowych jest najczęstszym zakażeniem przenoszonym drogą płciową, które często przebiega skąpoobjawowo lub bezobjawowo. Zakażenie pierwotne charakteryzuje się pęcherzykami na zewnętrznej powierzchni genitaliów, podobnymi do opryszczki na wargach. Nawroty opryszczki narządów płciowych wywołanej przez HSV-1 są rzadsze niż przez HSV-2. Zakażenie pierwotne cechuje się ciężkim przebiegiem oraz objawami ogólnymi, natomiast nawroty zwykle przebiegają łagodnie. Objawy miejscowe i ogólne zakażenia różnią się w zależności od rodzaju wirusa.

Na błonie śluzowej oka mogą występować wykwity. To poważna forma opryszczki, która bez odpowiedniego leczenia lub w przypadku częstych nawrotów może prowadzić do bliznowacenia rogówki i nawet utraty wzroku. Pęcherzyki mogą również pojawić się na powiekach.

Wykwity poza obszarem twarzy i narządów płciowych występują rzadko, są to:

• infekcja wału paznokciowego – czyli zakażenie skóry wokół paznokci; pojawiają się zmiany pęcherzykowo-krostkowe na opuszkach palców, które towarzyszą obrzęk, rumień i ból; infekcja wywołana przez wirusa opryszczki typu 1 często występuje u pracowników służby zdrowia, którzy nie stosują rękawiczek, zakażenie wirusem opryszczki typu 2 dotyczy zazwyczaj osób w wieku 20-30 lat i rozwija się na skutek kontaktów intymnych
• tzw. opryszczka sportowców – występuje na skórze klatki piersiowej, uszu, twarzy i rąk, typowa dla sportowców uprawiających dyscypliny kontaktowe
• wyprysk opryszczkowy – szczególna postać zakażenia u pacjentów cierpiących na atopowe zapalenie skóry; manifestuje się jako uogólniona osutka pęcherzykowa, mogąca stanowić zagrożenie życia.

Szacuje się, że roczna zachorowalność na zapalenie mózgu spowodowane wirusem opryszczki wynosi około 1 na 500 000 osób, co czyni tę chorobę rzadką, ale bardzo niebezpieczną. Najbardziej narażone na nią są dzieci i młodzi ludzie poniżej 20 roku życia, którzy z reguły chorują podczas pierwszej infekcji, oraz dorośli powyżej 50 roku życia, u których dochodzi do reaktywacji wirusa.

Typowe objawy obejmują:

• zaburzenia świadomości
• zmiany w zachowaniu
• gorączkę
• zaburzenia mowy
• niezdolność do poruszania się
• napady padaczkowe
• osłabienie i paraliż nerwów czaszkowych.

U niektórych pacjentów obserwuje się obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Śmiertelność u osób nieleczonych sięga aż 70%. Terapia lekami przeciwwirusowymi, takimi jak acyklowir, obniża wskaźnik śmiertelności do 10-20%. Zapalenie mózgu często pozostawia trwałe konsekwencje (takie jak paraliże i inne deficyty neurologiczne) u większości dorosłych pacjentów.

Zakażenia narządowe, na przykład zapalenie przełyku lub zapalenie wątroby, oraz opryszczka uogólniona są częstsze u pacjentów z obniżoną odpornością, na przykład po chemioterapii, otrzymujących leczenie immunosupresyjne po przeszczepieniu narządów lub w przebiegu AIDS.

W przypadku zaburzeń odporności, zakażenie wirusem HSV jest poważne, a rokowanie trudne.

To jest najbardziej poważna, aczkolwiek rzadka postać zakażenia wirusem HSV-2. Charakteryzuje się wysoką śmiertelnością i przebiega podobnie jak zapalenie mózgu spowodowane wirusem opryszczki.

Delikatne, słabo nasilone, lokalne zmiany wywołane przez wirusy opryszczki zazwyczaj nie wymagają konsultacji lekarskiej. Warto udać się po pomoc w przypadku rozległych zmian skórnych, opryszczki towarzyszącej objawy ogólne (takie jak gorączka, bóle mięśni, złe samopoczucie) oraz gdy istnieją czynniki ryzyka - poważne choroby skóry, osłabiona odporność, stosowanie glikokortykosteroidów, terapia onkologiczna (chemioterapia, radioterapia).

Natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem jest konieczne dla pacjentów z objawami neurologicznymi i zmianami w obrębie narządu wzroku.

Opryszczka narządów płciowych wymaga leczenia. Szybkie skonsultowanie się z lekarzem jest istotne ze względu na większą skuteczność leczenia przeciwwirusowego w przypadku wczesnego zastosowania terapii w porównaniu do późniejszego leczenia.

Wykwity są na tyle charakterystyczne, że rozpoznanie ustala się zazwyczaj na podstawie samego badania lekarskiego. W przypadku opryszczki narządów płciowych u kobiet przeprowadza się badanie ginekologiczne.

W przypadku zakażeń inwazyjnych zaleca się wykonanie badań dodatkowych:

• izolacja HSV w hodowli komórkowej – preferowana metoda w przypadku opryszczki narządów płciowych; wynik ujemny nie wyklucza zakażenia
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – wykrywa materiał genetyczny wirusów; wynik ujemny nie wyklucza zakażenia
• badania serologiczne – pojawiające się swoiste przeciwciała przeciwko HSV we krwi świadczą o zakażeniu po kilku tygodniach; obecność przeciwciał anty-HSV-2 zazwyczaj wskazuje na opryszczkę narządów płciowych, natomiast interpretacja samych przeciwciał anty-HSV-1 jest trudniejsza.

Zakażenia narządowe lub ciężki przebieg choroby zwykle wymagają hospitalizacji oraz dodatkowych badań.

W przypadku łagodnych zmian można zastosować lokalne leki przeciwwirusowe, środki łagodzące objawy oraz pastę cynkową. Jeśli konieczne, można sięgnąć po leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Jednak w przypadku opryszczki narządów płciowych leczenie miejscowe jest nieskuteczne.

W bardziej zaawansowanych przypadkach zakażeń opryszczkowych konieczne jest podanie leków przeciwwirusowych ogólnoustrojowo, które hamują namnażanie wirusów HSV. Leki te pomagają zmniejszyć nasilenie objawów zakażenia pierwotnego i nawrotowego, jednak nie eliminują wirusa ani nie zmniejszają ryzyka zakażenia innych osób.

Najlepiej rozpocząć leczenie nawrotowych zakażeń w okresie objawów zwiastunowych, a najpóźniej w dniu pojawienia się wykwitów.

W przypadku kobiet w ciąży zaleca się stosowanie acyklowiru, uważanego za bezpieczny dla płodu.

Jeśli chodzi o leczenie opryszczki ocznej, należy skonsultować się z okulistą.

Opryszczka zazwyczaj zdziera się (przechodzi w fazę „uśpienia”), nie pozostawiając żadnych śladów. Jednakże niewłaściwa opieka, lekceważenie leczenia mogą prowadzić do powikłań. Są to między innymi:

• wtórne zakażenia bakteryjne lub grzybicze zmian skórnych
• rozprzestrzenione zakażenie (m.in. przełyku, nadnerczy, płuc, stawów, ośrodkowego układu nerwowego)
• rumień wielopostaciowy.

U noworodków może dojść do rozległych zmian pęcherzykowych na skórze, poważnego zapalenia mózgu, wątroby i innych narządów, co może skutkować zgonem.

Opryszczka narządów rodnych w czasie ciąży zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu i samoistnego poronienia. Występowanie opryszczki narządów płciowych lub nawet tylko objawów zwiastunowych tej choroby u kobiety w ciąży przed porodem stanowi wskazanie do wykonania cesarskiego cięcia.

Osoby cierpiące na częste i uporczywe nawroty opryszczki powinny rozważyć profilaktykę farmakologiczną (przy użyciu acyklowiru lub walacyklowiru). Leczenie to zmniejsza częstość nawrotów, poprawia jakość życia i zmniejsza ryzyko zakażenia partnera wirusem HSV-2.

Aby zapobiec zakażeniu, należy unikać ryzykownych kontaktów seksualnych. Używanie prezerwatyw lateksowych pomaga zmniejszyć ryzyko zakażenia (choć nie eliminuje go całkowicie, gdyż wykwity mogą pojawić się w innej lokalizacji). Osoby zakażone powinny zawsze informować swoich partnerów o swojej chorobie przed podjęciem współżycia seksualnego.

Kobiety w ciąży, które w przeszłości chorowały na opryszczkę narządów płciowych, powinny poinformować o tym swojego lekarza. Natomiast kobiety zdrowe, których partnerzy mieli w przeszłości opryszczkę narządów płciowych, powinny unikać współżycia seksualnego w III trymestrze ciąży.

Z czym można pomylić opryszczkę narządów płciowych?

W przypadku opryszczki narządów płciowych, w rozpoznaniu różnicowym, którego celem jest ustalenie choroby przez wykluczenie innych o podobnych objawach, lekarz zwykle bierze pod uwagę kiłę, wrzód weneryczny i półpasiec.

Jakie są skuteczne domowe sposoby na opryszczkę na ustach?

Popularne, rozpowszechniane w Internecie jako niezawodny sposób na opryszczkę smarowanie jej czosnkiem, czy cebulą należy do metod niezweryfikowanych naukowo. Nie zaleca się stosowania tego rodzaju rozwiązań. Należy unikać dotykania wykwitów. W żadnym razie nie należy przebijać pęcherzyków. W aptekach dostępne są bez recepty różnego rodzaju preparaty na opryszczkę w postaci kremów, płynów i plastrów.