Hipokaliemia to niedobór potasu we krwi poniżej wartości prawidłowych, czyli poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest istotnym elektrolitem dla funkcjonowania organizmu, wpływa między innymi na układ nerwowy, mięśnie i serce. Główną rolę w regulacji stężenia potasu pełnią nerki. Prawidłowy zakres stężenia potasu we krwi to 3,5–5,2 mmol/l, a normy mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium.

Wyróżnia się różne stopnie hipokaliemii:

• Łagodna hipokaliemia: 3,1–3,5 mmol/l
• Umiarkowana hipokaliemia: 2,5–3,0 mmol/l
• Ciężka hipokaliemia: poniżej 2,5 mmol/l

Najczęstszą przyczyną niedoboru potasu jest jego utrata z organizmu poprzez nerki lub przewód pokarmowy.

Utrata potasu z moczem może być spowodowana przez:

• leczenie lekami moczopędnymi, takimi jak indapamid, hydrochlorotiazyd, furosemid lub chlortalidon
• zaburzenia hormonalne, np. hiperaldosteronizm pierwotny, nadczynność nadnerczy, nadczynność tarczycy
• niektóre choroby nerek, wrodzone zaburzenia czynności nerek
• stosowanie leków i toksyn, takich jak diuramid, glikokortykosteroidy, mineralokortykosteroidy, aminoglikozydy

Utrata potasu z przewodu pokarmowego może wynikać z biegunki, nadużywania środków przeczyszczających, wymiotów, przetok jelitowych, gruczolaków jelita grubego.

Potas może również być tracony przez skórę poprzez obfite pocenie się lub po oparzeniach.

Niedobór potasu może być także wynikiem długotrwałego niedoboru potasu w diecie u osób przewlekle niedożywionych, np. z jadłowstrętem psychicznym, alkoholizmem.

Hipokaliemia jest często spotykanym zaburzeniem, szczególnie u osób przyjmujących leki moczopędne, np. pacjentów z niewydolnością serca lub nadciśnieniem tętniczym.

Często badanie stężenia potasu może dać fałszywy wynik hiperkaliemii z powodu błędnego przechowywania próbki krwi.

Delikatna hipokaliemia zazwyczaj nie wywołuje żadnych symptomów.

Symptomy zwykle pojawiają się, gdy poziom potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, co oznacza umiarkowany lub ciężki niedobór potasu.

Najczęstsze wczesne objawy niedoboru potasu to: ogólne uczucie zmęczenia, zaparcia, skurcze mięśni, nieregularne bicie serca.

Symptomy zależą od stopnia nasilenia hipokaliemii i szybkości jej postępu. Szybko narastająca hipokaliemia, nawet o umiarkowanym stopniu, może powodować:

• groźne zaburzenia rytmu serca
• osłabienie siły mięśni
• zaparcia
• zatrzymanie moczu (spowodowane osłabieniem mięśni pęcherza moczowego)
• zaburzenia neurologiczne – parestezje, nadmierna pobudliwość nerwowa i apatia.

Objawy poważnego niedoboru potasu są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Wystąpienie początkowych objawów niedoboru potasu u osoby, u której istnieje wysokie ryzyko niedoboru tego pierwiastka (na przykład ze względu na przyjmowanie leków moczopędnych, doświadczanie biegunki lub wymioty), jest sygnałem do skonsultowania się z lekarzem rodzinnym lub udania się na ostry dyżur w celu sprawdzenia poziomu elektrolitów we krwi.

Nie zaleca się samodzielnego stosowania preparatów potasu, ponieważ objawy mogą mieć różne przyczyny, a stężenie potasu w niektórych przypadkach może być zbyt wysokie.

Hipokaliemię diagnozuje się poprzez pomiar poziomu potasu we krwi i ustalenie, że jest on poniżej normy.

W przypadku gdy nieznana jest przyczyna hipokaliemii (np. stosowanie diuretyków, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie szeregu badań w celu identyfikacji przyczyny niskiego poziomu potasu.

Wskazane jest także przebadanie stężenia magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu czasami idzie w parze z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w organizmie obejmuje uzupełnienie brakującej ilości potasu oraz leczenie przyczyny, która spowodowała ten niedobór.

W przypadku łagodnego niedoboru potasu, bez objawów, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zazwyczaj konieczne jest spożycie 50–100 mmol potasu dziennie, aby zrekompensować jego brak.

Do produktów bogatych w potas należą banany, pomidory, ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

Lekarz może zalecić przyjmowanie suplementów potasu w postaci tabletek lub płynów. Należy przestrzegać zaleceń lekarza odnośnie sposobu ich stosowania.

Podczas terapii uzupełniania potasu zaleca się regularne monitorowanie jego stężenia we krwi. Badania te powinny być wykonywane w określonych odstępach czasu.

W przypadku ciężkiego niedoboru potasu konieczne może być leczenie szpitalne przez podawanie potasu dożylnie i monitorowanie jego stężenia we krwi.

Istotne jest także leczenie lub eliminacja przyczyny niedoboru potasu. Może to wymagać zmiany terapii, leczenia choroby podstawowej lub zwiększenia spożycia potasu w diecie.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia niedoboru potasu.

Jeśli przyczyna niedoboru potasu nadal istnieje, należy regularnie monitorować stężenie potasu we krwi i podejmować działania w celu jego uzupełnienia.

U pacjentów narażonych na ryzyko niedoboru potasu podczas stosowania leków moczopędnych może być konieczne codzienne zwiększanie spożycia tego składnika (tzw. suplementacja). W szczególności osoby przyjmujące duże dawki diuretyków mogą potrzebować dodatkowej podaży potasu wynoszącej zazwyczaj od 20 do 40 mmol na dobę. Gdy zapotrzebowanie jest niższe, np. od 10 do 20 mmol na dobę, konieczne może być spożywanie regularnie produktów bogatych w potas (jak wymienione wcześniej), oprócz potasu zawartego w zwykłej diecie. Przy większych dziennych potrzebach potasu zazwyczaj konieczne stają się tabletki z potasem o przedłużonym uwalnianiu, które należy przyjmować zgodnie z zaleceniem lekarza. Ważne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi.

Innym sposobem zapobiegania hipokaliemii jest zmiana terapii poprzez dodanie leku moczopędnego hamującego wydalanie potasu z moczem. W takiej sytuacji także zaleca się regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.