Zapalenie stawów kręgosłupa, znane również jako choroba Bechterewa, to przewlekła choroba zapalna atakująca kręgosłup. Powoduje ból i sztywność, które mogą być łagodne lub bardzo ciężkie. W zaawansowanej postaci choroby, elastyczne połączenia między kręgami tworzą zespolenia kostne, co prowadzi do stopniowego ograniczenia ruchomości kręgosłupa. Objawia się to pochyleniem ciała do przodu (kifoza) i poważnymi problemami z ruchem. Choroba może także wpływać na inne stawy i narządy, takie jak biodra, bark, oczy, serce i płuca. Charakterystyczną cechą zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych, które łączą kręgosłup z miednicą.

Występowanie ZZSK różni się znacząco w zależności od regionu świata. W Europie Środkowej choruje około 0,3–0,5% populacji. Zachorowalność jest większa u mężczyzn niż u kobiet. Objawy choroby zazwyczaj pojawiają się pod koniec okresu dojrzewania lub u młodych dorosłych (między 17. a 35. rokiem życia), choć mogą również wystąpić u osób w innych grupach wiekowych.

Początek i rozwój ZZSK mogą być zróżnicowane u poszczególnych pacjentów. Nietypowe symptomy są częstsze u kobiet, co sprawia, że diagnoza choroby u nich często następuje później.

Jako pierwszy objaw, zazwyczaj pojawia się ból krzyża, promieniujący do pośladków (z jednej lub obu stron, często na przemian). Ból ten jest tępy, trudny do określenia lokalizacji i stopniowo narasta w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Charakteryzuje go kilka cech typowych dla bólu zapalnego, takich jak:

• początek przed 40. rokiem życia
• brak ulgi w spoczynku
• nasilenie w drugiej połowie nocy, który budzi pacjenta ze snu (często zmuszając go do wstania i ruszenia się)
• stopniowe ustępowanie w ciągu dnia pod wpływem aktywności fizycznej i ćwiczeń.

W niektórych przypadkach (szczególnie u kobiet), jako pierwszy objaw może pojawić się ból w odcinku szyjnym kręgosłupa. Wczesne stadium choroby może objawiać się również lekkim stanem podgorączkowym/ gorączką, utratą apetytu, ogólnym rozbiciem i zmęczeniem. Są to objawy ogólne wynikające z ciągłej walki organizmu ze stanem zapalnym.

U niewielu pacjentów pierwszym objawem ZZSK jest ból w innych lokalizacjach niż kręgosłup, wywołany zapaleniem innych stawów (np. biodra, stawu skokowego lub kolanowego) lub zapaleniem przyczepów ścięgien.

W miarę postępu choroby, ból, sztywność i ograniczenie ruchomości obejmują wyższe części kręgosłupa. Zajęcie odcinka szyjnego może powodować trudności z odwracaniem głowy. Zmiany w kręgosłupie piersiowym i żebrach mogą powodować trudności w rozszerzaniu klatki piersiowej podczas oddychania.

Choroba często prowadzi do zmęczenia, wynikającego między innymi ze stanu zapalnego i problemów ze snem. Kręgosłup chorych na ZZSK staje się bardziej wrażliwy na urazy z powodu utraty elastyczności i szybszego rozwoju osteoporozy, co może prowadzić do niestabilności kręgosłupa i złamań nawet po niewielkich urazach.

W zaawansowanych przypadkach choroby dochodzi do całkowitej utraty ruchomości kręgosłupa i znacznego inwalidztwa. Chory ma charakterystyczną, pochyloną sylwetkę, co utrudnia poruszanie się. Często występują zniekształcenia i przykurcze innych stawów, zwłaszcza biodrowych i kolanowych.

Obwodowa postać ZZSK objawia się również bólem, obrzękiem i ograniczeniem ruchomości innych stawów, takich jak biodra, kolana, stawy skokowe, barki, połączenia żeber z kręgosłupem oraz stawy rąk i stóp.

Obiekty neurologiczne w ZZSK polegają między innymi na ochronie rdzenia kręgowego i nerwów. Uszkodzenia struktury nerwowej mogą wystąpić nawet po niewielkich urazach lub upadkach, co wymaga niezwłocznej konsultacji lekarskiej.

Jeśli pojawią się symptomy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza. Ból krzyża jest częsty, ale jeśli jest ból zapalny, należy szybko skonsultować się z reumatologiem.

Szybka diagnoza i leczenie mogą pomóc uniknąć powikłań i niesprawności. Zaostrzenie objawów choroby wymaga natychmiastowej reakcji. Silny ból może prowadzić do przykurczów stawów, dlatego ważne jest utrzymywanie prawidłowej postawy ciała i powrót do codziennych ćwiczeń. W walce z bólem można stosować zarówno leki, jak i przykładanie lodu lub ciepłej kąpieli. W trakcie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa mogą wystąpić sytuacje wymagające pilnej konsultacji z lekarzem. Objawy takie jak ból i zaczerwienienie oka czy problemy neurologiczne mogą wymagać szybkiego leczenia lub interwencji chirurgicznej.

Ból w klatce piersiowej i duszność mogą wskazywać na problemy sercowe lub płucne i wymagają pilnej diagnostyki. Planowana ciąża nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę, ale należy zaplanować ją odpowiednio, żeby odstawić niektóre leki, które mogą zaszkodzić płodowi.

Lekarz (najczęściej reumatolog) diagnozuje zespół zwyrodnieniowo-stawowy kręgosłupa na podstawie informacji uzyskanych od pacjenta, badania narządu ruchu oraz wyników badań obrazowych i laboratoryjnych. Podczas badania lekarz ocenia mobilność kręgosłupa we wszystkich kierunkach i sprawdza, czy występują ból i tkliwość w miejscach charakterystycznych dla ZZSK, takich jak stawy krzyżowo-biodrowe, kręgosłup czy okolice przyczepów żeber do mostka i kręgosłupa oraz okolice pięt.

U każdego pacjenta z podejrzeniem ZZSK konieczne jest wykonanie RTG stawów krzyżowo-biodrowych, aby szukać cech ich zapalenia. W przypadkach wątpliwych, gdy zmiany nie są widoczne na RTG, można skorzystać z rezonansu magnetycznego, który pozwala szybciej zdiagnozować zmiany zapalne. Dodatkowo, wykonuje się zdjęcia radiologiczne kręgosłupa oraz czasami tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny przy podejrzeniu ucisku na struktury nerwowe. W przypadku zapalenia stawów i przyczepów ścięgnistych stosuje się badanie ultrasonograficzne.

Ponadto, poza badaniami obrazowymi, wykonuje się badania laboratoryjne. Oznaczenie antygenu HLA B27 jest istotne, jednak jego obecność nie jednoznacznie potwierdza ZZSK, podobnie jak jego brak jej nie wyklucza. Badania wskaźników stanu zapalnego, takich jak OB i CRP, mogą wskazywać na zaostrzenie choroby, choć u niektórych pacjentów wyniki te mogą być prawidłowe pomimo obecności choroby. Morfologia krwi pozwala dodatkowo ocenić obecność niedokrwistości, która często towarzyszy ZZSK.

Leczenie ZZSK zależy od kilku czynników, takich jak ciężkość choroby, postać choroby i choroby towarzyszące. Aktywne uczestnictwo w leczeniu, regularne ćwiczenia fizyczne oraz różne techniki leczenia niefarmakologicznego są kluczowe w zapobieganiu niesprawności. W leczeniu ZZSK wykorzystuje się zarówno podejście farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, a w niektórych przypadkach konieczne może być leczenie operacyjne.

W leczeniu niefarmakologicznym ZZSK duże znaczenie mają regularne ćwiczenia, techniki terapeutyczne, zapobieganie deformacjom kręgosłupa, unikanie upadków oraz zmian w stylu życia, takie jak zaprzestanie palenia papierosów i odpowiednia dieta. Ponadto wsparcie psychiczne, edukacja i porady pomagają radzić sobie z chorobą.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, innowacyjne terapie biologiczne oraz celowane syntetyczne leki modyfikujące przebieg choroby. Dodatkowo, zapobieganie osteoporozie i leczenie, leki przeciwbólowe oraz inne specyficzne terapie mogą być konieczne w zależności od sytuacji.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych efektów, konieczne może być leczenie chirurgiczne, takie jak endoprotezowanie stawu biodrowego lub kolanowego, operacja kręgosłupa, czy operacje poprawiające oś kręgosłupa. Decyzja o interwencji chirurgicznej powinna być starannie przemyślana ze względu na potencjalne powikłania.

Wyzdrowienie z choroby (czyli brak jej aktywności po zakończeniu leczenia) nie jest obecnie możliwe. Rzadko zdarza się samoistne ustąpienie choroby. Jednak istnieją leki, które efektywnie kontrolują objawy i poprawiają jakość życia pacjenta. Niektóre z nich, takie jak NLPZ i leki biologiczne, prawdopodobnie mogą także spowolnić postęp choroby.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa może przebiegać bardzo zróżnicowanie. Dzięki odpowiedniemu leczeniu większość pacjentów ma łagodną postać choroby, która minimalnie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Kluczowe dla prognozy jest pierwsze 10 lat choroby – wówczas często pojawia się upośledzenie sprawności, zmiany w stawach obwodowych i radiologiczne zmiany w kręgosłupie. Dlatego szybkie rozpoznanie i aktywna terapia od samego początku są kluczowe. U niektórych pacjentów ZZSK przebiega jednak ciężko, prowadząc do znacznego upośledzenia i skrócenia życia. 10–30% chorych rezygnuje z pracy po 10 latach choroby.

Z powodu przewlekłej natury zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, regularna kontrola przez reumatologa jest niezbędna. Częstotliwość wizyt zależy od aktywności choroby i stosowanego leczenia. Ocena ciężkości choroby opiera się na kwestionariuszach (np. BASDAI, BASFI), wynikach badań ruchu, obrazowych i laboratoryjnych. Kontrolne badania radiologiczne kręgosłupa zaleca się co 2 lata, chyba że istnieje podejrzenie szybkiego postępu choroby. RTG stawów krzyżowo-biodrowych zwykle nie są powtarzane, jeśli już wykazują zmiany charakterystyczne dla ZZSK. Natomiast warto rozważyć wykonanie kontroli RTG stawów biodrowych (ich zajęcie wskazuje na cięższy przebieg choroby) lub kręgosłupa szyjnego (ryzyko zmian kręgów mogących wpłynąć na układ nerwowy). Obecnie prowadzone są badania nad nowymi metodami oceny aktywności choroby przy użyciu MRI i TK.

Niestety nie istnieje skuteczny sposób na uniknięcie zachorowania na zespół stwardnienia zanikowego kręgosłupa. Konieczne jest znalezienie wiarygodnych znaczników wczesnego wystąpienia choroby, które umożliwią jej wczesne rozpoznanie i leczenie. Badania są prowadzone w celu znalezienia leków zapobiegających nadmiernemu kostnieniu i zesztywnieniu kręgosłupa, co mogłoby przyczynić się do utrzymania sprawności ruchowej kręgosłupa na dłużej.