Zaparcia stolca to sytuacja, gdy odstępy pomiędzy wypróżnieniami są zbyt długie (czyli rzadziej niż 2 razy w tygodniu) i/lub wypróżnianie wiąże się z dużym wysiłkiem.

Większość przypadków zaparć ma podłoże czynnościowe (95%), natomiast tylko 5% jest spowodowanych przyczynami organicznymi (takimi jak choroba Hirshsprunga, niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego i mięśniowego, włącznie z mózgowym porażeniem dziecięcym, zespołem Downa, a nawet alergią pokarmową i celiakią).

Objawy zaparć u dzieci mogą obejmować rzadsze niż 2 razy w tygodniu wypróżnienia, twardy oraz obfity stolec, brudzenie bielizny oraz ból przy defekacji. Wiele dzieci ma postawę retencyjną, która objawia się zastygnięciem i zaciskaniem pośladków podczas defekacji. Może towarzyszyć jej drażliwość, która ustępuje po wypróżnieniu. Brudzenie bielizny może również być objawem zaparć. U niektórych dzieci przyczyną zaparć może być świadome powstrzymywanie się od defekacji. Mogą towarzyszyć im także bolesne wypróżnienia związane z twardym stolcem oraz przyczyny emocjonalne, na przykład chęć noszenia pieluszek. U niewielkiego odsetka dzieci przyczyną mogą być choroby organiczne, takie jak choroba Hirschsprunga, objawiająca się opóźnionym oddawaniem smółki, utratą łaknienia, wymiotami oraz rozdętym brzuchem.

• Zrozumienie przyczyn zaparć i brudzenia, często związane z unikaniem warzyw i owoców. Twardsze stolce mogą powodować ból przy wypróżnianiu, co skutkuje wstrzymywaniem stolca. Brudzenie może wynikać z przeciskania się mas kałowych lub porywania cząstek kału przez gaz jelitowy.
• Zalecenia żywieniowe (dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste kasze, ciemne pieczywo i odpowiednia ilość płynów).
• Stymulowanie aktywności fizycznej i ruchu.
• Defekacja 5–10 minut po posiłkach, aby wykorzystać odruch żołądkowo-okrężniczy. Rytm dziennej defekacji powinien być ustalony tak, aby dziecko było w domu, najlepiej po obiedzie lub kolacji. Wielu autorów zaleca nagradzanie dziecka po udanym wypróżnieniu, na przykład pochwałą, czytaniem bajek lub prezentami.
• Dziennik defekacji może pomóc śledzić postępy dziecka i dostosować farmakoterapię.

U większości dzieci diagnozę można postawić na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. W przypadku pozostałych 10% konieczne są dodatkowe badania diagnostyczne, takie jak:

Badanie czasu pasażu znaczników z oceną ich rozmieszczenia w jelicie grubym. Polega ono na połknięciu 20 znaczników dziennie przez 6 dni, a następnie na wykonaniu przeglądowego zdjęcia rentgenowskiego brzucha w celu oceny rozmieszczenia znaczników. Istnieją również modyfikacje tego badania, takie jak 3-dniowy okres przyjmowania znaczników lub zmniejszenie ich liczby do 10 dziennie. Można również ocenić czas pasażu za pomocą metody izotopowej.

Manometria polega na rejestracji ciśnień na poziomie zwieraczy odbytu i w bańce odbytnicy, podatności bańki odbytnicy oraz odruchu zwiotczenia zwieracza wewnętrznego odbytu po wypełnieniu balonu wprowadzonego do bańki odbytnicy.

W przypadku podejrzenia choroby Hirschsprunga lub innej wady wykonywany jest wlew kontrastowy jelita grubego.

Badanie histopatologiczne bioptatu z końcowej części jelita grubego pozwala potwierdzić chorobę Hirschsprunga.

Farmakologiczne

a) Opróżnienie odbytnicy z dużej ilości zalegających mas kałowych. Można to zrobić za pomocą makrogolu (np. Forlax) i parafiny lub wlewki doodbytniczej z mieszanki fosforanowej (Enema).
b) U niemowląt unika się parafiny, a makrogol można zastąpić laktulozą, wlewkę czyszczącą można sporządzić z fizjologicznego roztworu NaCl z dodatkiem laktulozy.
c) Zapobieganie zaleganiu stolca:
– U niemowląt laktuloza 1–3 ml/kg, u dzieci starszych makrogol (Forlax) 0,2-0,8 g/kg na dobę. Leki te podaje się w jednej lub dwóch dawkach. Po 2 miesiącach unormowania wypróżnień stopniowo i bardzo wolno redukować dawki leków.
– U dzieci starszych pomaga podawanie soli gorzkiej (siarczan magnezu) 10– 15 g/dobę.
– Rzadziej stosowane są bisakodyl lub sennozydy (Xenna, Agiolax). Leków tych nie powinno się stosować dłużej niż 2 tygodnie, należy raczej traktować je jako leki doraźne.
– U dzieci unikających błonnika stosuje się preparaty zawierające błonnik (Petynki, Otrębuski, Jeliton, Błonnik – tabletki lub proszek, Dicoman, Fibraxine).

Zabiegowe

Leczenie zabiegowe stosuje się w przypadkach szczególnie ciężkich przewlekłych zaparć, w których nie skutkuje edukacja i leczenie farmakologiczne (ok. 1% chorych).

Przy niepowodzeniu leczenia zachowawczego można rozważyć założenie przetoki Malone’a (zespolenie wyrostka robaczkowego z powłokami brzucha), która pozwala na płukanie jelita grubego poprzez otwór w tak wytworzonej przetoce. U części dzieci konieczne jest usunięcie co najmniej połowy okrężnicy. Do metod zabiegowych należy również chirurgiczne wszczepianie stymulatorów nerwów krzyżowych, podejmowane są też próby przezskórnej elektrostymulacji jelita.

Szansa na powodzenie terapii wynosi od 50 do 90 procent, co zależy od zaangażowania i determinacji pacjenta oraz jego rodziny.

Dieta oparta na warzywach i owocach. Po wyzdrowieniu dzieci zazwyczaj nie unikają już błonnika. Efektywne partnerstwo z dzieckiem, które informuje rodziców o powrocie trudności z wypróżnianiem, ponowne wprowadzenie makrogolu lub laktulozy szybko przynosi poprawę. W przypadku takich sytuacji odstawienie leku może nastąpić znacznie szybciej niż na początku leczenia.

Najważniejsze jest zachowanie regularności wypróżnień i niezwłoczne reagowanie na potrzebę wypróżnienia.

Należy zwrócić uwagę na zdrową ilość błonnika w dietach dzieci. Redukcja jego spożycia może prowadzić do problemów z zaparciami.

Trzeba podejść delikatnie do momentu, w którym dziecko przestaje potrzebować pieluchy.

Warto ukształtować u dziecka regularny rytm wypróżnień na całodobowej bazie.

Jeśli zauważysz trudności z wypróżnianiem, warto rozważyć stosowanie laktulozy lub makrogolu.