Wesz powodująca wszawicę jest pasożytem żyjącym na ludzkich włosach. Najczęstszą postacią tej choroby jest wszawica głowowa, spowodowana przez wesz głowową. Inne typy wszawicy to wszawica łonowa (wesz łonowa) oraz wszawica odzieżowa (wesz odzieżowa).

Wszy różnią się wielkością. Najmniejsza z nich to wesz łonowa, mierząca około 1,5-2 mm, większa jest wesz głowowa (2-3,5 mm), a największa rozmiarami jest wesz odzieżowa (3-4,5 mm). Wesz głowowa żyje około miesiąca i składa 200-300 jaj, które dojrzewają przez 2-3 tygodnie. Charakterystycznym objawem wszawicy głowowej i łonowej są przytwierdzone do włosów jaja, zwane gnidami, które przesuwają się wraz z wzrostem włosa w dystalnym kierunku, co może świadczyć o długości choroby.

Wszawica, czy to na głowie czy na odzieży, rozprzestrzenia się przez bliski kontakt. W przypadku wszawicy głowowej, może to być bezpośredni kontakt, ale może także rozprzestrzeniać się drogą pośrednią, na przykład przez wspólne korzystanie z czapek, nakryć głowy, grzebień lub szczotkę. Wszawica głowowa jest szczególnie powszechna wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Natomiast wszawica łonowa jest infekcją przenoszoną drogą płciową, która dotyczy głównie osób dorosłych. Wesz odzieżowa składa jaja na ubraniach (w szczególności w obszarach szwów) i żywi się krwią ludzką. Istotnym aspektem epidemiologicznym w przypadku wszawicy odzieżowej jest możliwość przenoszenia innych chorób, takich jak dur plamisty czy riketsjozy. Warto zauważyć, że zwierzęta domowe nie uczestniczą w transmisji wszy.

Wszawice są częstym problemem, zwłaszcza u dzieci w żłobkach, przedszkolach i szkołach, gdzie mogą powodować epidemie. Wszawa łonowa oraz wszawa odzieżowa pojawiają się rzadziej, głównie u osób zaniedbujących higienę osobistą, takich jak osoby bezdomne.

Wszy to pasożyty zewnętrzne, które można zauważyć gołym okiem na skórze owłosionej ludzi, najczęściej w postaci młodych osobników i dorosłych, lub można dostrzec ich jaja. Są to niewielkie owady, które unikają światła, co oznacza, że gęsty grzebień może okazać się pomocny.

W przypadku wszy głowowej (Pediculus humanus capitis; Pediculus humamus humanus) samice osiągają około 3-4 mm długości, podczas gdy samce są nieco mniejsze. Te owady posiadają typowo wśród stawonogów 3 pary odnóży, dzięki którym się poruszają, ale nie potrafią skakać ani latać. Jaja (gnidy) są przytwierdzone do łodygi włosa substancją przypominającą cement.

Intensywny świąd skóry jest charakterystycznym objawem wszawicy, wywołanym ukłuciem wszy. W przypadku wszawicy głowowej zmiany często lokalizują się w okolicy potylicznej i skroniowej, z widocznymi zmianami sączącymi często z nadkażeniem bakteryjnym skóry. Objawy te wynikają z drapania i mogą być towarzyszone przez powiększenie węzłów chłonnych.

W przypadku wszawicy odzieżowej, drażniące działanie śliny wszy odpowiada za zmiany rumieniowe, pokrzywkowe i grudkowe. Często, na skutek drapania, rozwijają się linijne nadżerki, znane jako przeczosy. Mogą wystąpić objawy wtórnego nadkażenia bakteryjnego skóry.

W przypadku wszawicy łonowej mogą wystąpić charakterystyczne zmiany, tak zwane plamy błękitne, czyli szaroniebieskie plamy, które pojawiają się na skutek ukłucia przez wszy i krwotoku śródskórnego.

Diagnoza wszawicy nie wymaga wizyty u lekarza i można samodzielnie rozpocząć leczenie pacjent lub opiekun dziecka. W przypadku ewentualnego nadkażenia bakteryjnego lub wątpliwości diagnostycznych, warto skonsultować się z dermatologiem.

Diagnozę wszawicy można postawić, obserwując obecność jajeczek i dorosłych owadów. Gnidy często znajdują się w okolicach uszu w przypadku wszawicy głowowej. W przypadku wszawicy odzieżowej, należy sprawdzić szwy ubrań. Identyfikacja jajeczek i owadów jest także możliwa pod mikroskopem, chociaż zazwyczaj nie jest to konieczne.

Leczenie wszawicy na głowie i w okolicach intymnych jest lokalne. Polega na stosowaniu środków przeciwpasożytniczych, takich jak permetryna (dostępna w postaci szamponu), która zwalcza wszystkie formy pasożyta. Szampon nakłada się na mokre włosy, pozostawiając pianę przez co najmniej 10 minut, a następnie spłukuje się go wodą. Inny skuteczny środek to dimetikon/cyklometykon, który fizycznie pokrywa wszy uniemożliwiając im oddychanie. Terapia powinna być powtórzona z Również wyczesywanie gnid gęstym grzebieniem jest ważne. Aby rozpuścić substancję łączącą gnidy z włosami, można płukać włosy roztworem octu i wody (w proporcji 1:2). Preparaty dostępne na rynku ułatwiają eliminację gnid, często dodawane do leczniczego szamponu.

Wszy łonowe mogą być obecne w okolicach łonowych, pachwinowych, udach, pachach, a także w owłosieniu klatki piersiowej, brzucha. Leczenie wszawicy łonowej obejmuje stosowanie tych samych środków co w przypadku wszawicy głowowej, a także zaleca się golenie włosów i leczenie partnerów seksualnych. Dezynfekcja szczotek i grzebieni jest również istotna. Konieczne jest zbadanie osób mających kontakt z chorym, a także przeleczenie domowników i najbliższych osob.

Wszy odzieżowe mogą występować na całym ciele. Dezynfekcja odzieży powinna skupiać się na szwach, gdzie wszy składają jaja. Pranie w temperaturze około 60°C jest wystarczające, ale można także użyć środków przeciwpasożytniczych do prania. W przypadku wystąpienia stanu zapalnego, stosuje się leki przeciwświądowe i przeciwzapalne.

Możliwe jest całkowite wyleczenie wszy, jednakże nawroty mogą wystąpić, szczególnie w przypadku wszy głowowej. Dlatego zaleca się ponowne leczenie wszy głowowej po około 7-10 dniach oraz leczenie osób z bliskiego kontaktu. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku wszy łonowej, która przenosi się poprzez bezpośrednie kontakty i jest chorobą przenoszoną drogą płciową. Dzieci z wszy głowowej nie powinny wracać do szkoły dopóki nie zostaną całkowicie wyleczone.

Ukończenie leczenia pacjenta i osób z kontaktu oznacza całkowite wyleczenie, nie ma specjalnych zaleceń co do dalszych działań.

W celu zmniejszenia ryzyka zakażenia wszawicą ważne jest przestrzeganie zasad higieny oraz wprowadzenie profilaktycznych środków, zwłaszcza wśród osób narażonych na zakażenie.

Dzieci szkolne i przedszkolne są szczególnie podatne na wszawicę, dlatego warto regularnie sprawdzać ich owłosioną skórę głowy w celu wykrycia wszawicy. Istnieje wiele dostępnych preparatów bez recepty, które mogą być stosowane jako środek profilaktyczny dla osób w bezpośrednim kontakcie z zakażonymi.

Aby ograniczyć ryzyko ponownego zakażenia, zaleca się pranie czapek, szalików, bielizny pościelowej i ręczników w wyższej temperaturze po leczeniu. Współdzielone szczotki i grzebienie powinny być namoczone w gorącej wodzie przez kilka minut. Wszy u dzieci, zwłaszcza przedszkolnych i szkolnych, są częstym problemem. Zakażenie wszami głowowymi następuje na skutek bliskiego kontaktu, jak na przykład w trakcie zabaw.

Objawy wszawicy u dzieci są dość charakterystyczne, obejmują uczucie poruszania się na głowie, silny świąd, niespokojność i trudności ze snem. Po leczeniu wszawicy zaleca się regularne sprawdzanie głowy przez kilka tygodni, aby upewnić się, że wszawice zostały całkowicie usunięte. Szampony i spraye przeciw wszawicy powinny być stosowane zgodnie z instrukcjami producenta, a w razie potrzeby powtórzone po 7-9 dniach. Grzebienie do usuwania wszy i gnid są bardzo pomocne.

Nie zaleca się stosowania szamponu z odżywką przed użyciem preparatu przeciw wszawicy oraz unikania mycia włosów przez 1-2 dni po jego zastosowaniu. Obecnie nie zaleca się stosowania profilaktycznie przeciwwszowych gumek do włosów.