Tętno to pulsowanie ściany tętnicy pod wpływem fali krwi, które można wyczuć po przyłożeniu palców do tętnic. To odzwierciedlenie pracy układu sercowo-naczyniowego, zależne od bicia serca i stanu naczyń krwionośnych. Prawidłowe tętno powinno być zgodne z biciem serca, symetryczne i miarowe. U osoby dorosłej prawidłowe tętno wynosi od 60 do 90 uderzeń na minutę w spoczynku.

Tętno to inaczej nazwane jest pulsem.

Tętno podczas snu jest wyczuwalne podobnie jak w czasie czuwania, ale serce bije wolniej.

Badanie pulsu polega na obserwowaniu tętnic znajdujących się blisko powierzchni skóry, badaniu dotykowym i osłuchiwaniu. U dorosłych lekarz może badać tętnice dotykiem po obu stronach ciała, takich jak tętnica szyjna wewnętrzna, promieniowa, ramienna, udowa, podkolanowa, grzbietowa stopy i piszczelowa tylna.

Aby zmierzyć pulsu samodzielnie, należy umieścić dwa palce (wskazujący i środkowy) na nadgarstku po stronie kciuka, gdzie można wyczuć tętno na tętnicy promieniowej. Należy policzyć pulsacje przez 20 sekund, a następnie pomnożyć wynik przez 3, aby uzyskać puls na minutę.

Nie zaleca się samodzielnego badania pulsu na tętnicach szyjnych, a zwłaszcza nie należy jednocześnie uciskać tętnic szyjnych po obu stronach.

Tętno u dorosłych oscyluje między 60 a 100 uderzeń na minutę w spoczynku, ale nie zawsze oznacza to problem zdrowotny, jeśli wynosi np. 55. Sportowcy mają zazwyczaj niższe tętno, podczas gdy osoby z chorobami serca powinny utrzymywać je na niższym poziomie poprzez właściwe leczenie. Tętno jest jednym z wielu parametrów opisujących pracę układu krążenia, zawsze interpretowanym przez lekarza z uwzględnieniem innych czynników.

W trakcie wysiłku fizycznego tętno i rytm serca rosną, a tętno maksymalne można obliczyć ze wzoru: 220 minus wiek pacjenta. Docelowe tętno treningowe dla osób bez chorób układu krążenia powinno wynosić 60–70% tętna maksymalnego, natomiast dla osób z chorobami układu krążenia 40–70% rezerwy tętna plus wartość tętna spoczynkowego, przy czym dla osób systematycznie trenujących wartość ta może być ustalona indywidualnie.

Osoby z chorobami układu krążenia lub czynnikami ryzyka powinny konsultować swoją aktywność fizyczną z lekarzem, podobnie jak osoby rekonwalescencyjne po chorobie serca. Ważne jest stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej i obciążenia w trakcie rozpoczynania ćwiczeń, zaczynając od wolniejszego tempa i krótszych sesji treningowych, aby później przejść do intensywniejszych i dłuższych treningów.

Dzieci mają szybsze tętno niż dorośli. U dzieci gorączkujących tętno jest zwiększone. Wysokie tętno u dziecka bez gorączki powinno skłonić do wizyty u lekarza.

Urządzenie do monitorowania pracy serca płodu, znane jako detektor tętna płodu, jest prostszą wersją KTG, czyli kardiotokografii, stosowanej w gabinecie ginekologicznym i szpitalach. Kardiotokografia służy do monitorowania aktywności serca płodu i skurczów mięśnia macicy poprzez czujniki na brzuchu kobiety w ciąży. Metoda ta jest nieinwazyjna i podstawowym narzędziem oceny stanu płodu.

Aby ocenić prawidłowo tętno, konieczne jest posiadanie znacznego doświadczenia praktycznego. Nieprawidłowe tętno jest raczej diagnozowane przez lekarzy niż samych pacjentów. Lekarz ocenia pulsowanie poprzez obserwację (czasami puls jest na tyle wyraźny, że można go zobaczyć), osłuchiwanie oraz badanie palpacyjne, czyli dotyk. Osłuchiwanie serca w połączeniu z przyłożeniem palców ręki do miejsca, gdzie znajduje się tętnica, jest kompleksową metodą, która najlepiej pozwala ocenić tętno. U dorosłej osoby można zbadać tętnice: szyjną wewnętrzną (po bokach szyi, nieco poniżej żuchwy), promieniową (wewnętrzna strona nadgarstka od strony kciuka), ramienną (wewnętrzna strona ramienia), udową (w pachwinie), podkolanową (pod kolanem), grzbietową stopy (na górze stopy) i piszczelową tylną (wewnętrzna strona za kostką).

Wyniki badań należy porównać po obu stronach.

Ocena tętna obejmuje kilka właściwości:

• częstotliwość - czy tętno jest szybkie czy wolne, odzwierciedla to rytm serca
• miarowość - czy tętno jest miarowe czy niemiarowe, czyli czy jest wyczuwalne w regularnych odstępach czasu i zgodne z biciem serca
• amplituda - rozróżniamy pomiędzy dużym i małym tętnem, jak bardzo tętnica się wypukla pod wpływem przepływu krwi
• czas trwania fali skurczowej - czy tętno jest szybkie czy wolne, co odzwierciedla stan układu krążenia.

Szybkie tętno oznacza szybkie bicie serca. Może wynikać z prawidłowych mechanizmów regulacji pracy serca w odpowiedzi na określoną sytuację. Przyspieszone tętno nazywane jest tachykardią. Powody tachykardii sytuacyjnej obejmują czynniki fizjologiczne, takie jak wysiłek fizyczny i stres emocjonalny, oraz czynniki patologiczne, związane z chorobami, takimi jak gorączka, hipowolemia (np. po dużym krwotoku), niedokrwistość, niewydolność serca, nadczynność tarczycy i działanie różnych leków.

Wolne tętno jest objawem spowolnionej akcji serca. Istnieją różnice indywidualne w zakresie optymalnego rytmu serca, które zależą od wielu czynników, takich jak kondycja fizyczna i stopień wytrenowania. Ogólnie przyjmuje się, że prawidłowa częstotliwość rytmu serca zaczyna się od około 60 uderzeń na minutę, ale każdy przypadek jest oceniany indywidualnie. Osoby uprawiające sporty wytrzymałościowe, takie jak maratończycy, mogą mieć bardzo wolną akcję serca w spoczynku, co nie jest objawem choroby. Wolne tętno może być wynikiem zaburzeń pracy serca, takich jak nieprawidłowe generowanie sygnałów elektrycznych przez ośrodek kontrolujący rytm serca lub zaburzenia przewodzenia sygnału elektrycznego w sercu.

Przyczynami wolnej akcji serca mogą być również stosowane leki, niektóre infekcje, bezdech senny oraz anoreksja. Ważne jest, aby pamiętać, że wolne tętno nie zawsze oznacza obecność schorzenia, a interpretacja wyniku badania tętna uwzględnia wiele dodatkowych czynników, takich jak choroby współistniejące, przyjmowane leki, wiek czy kondycja fizyczna. W przypadku wątpliwości lekarz zawsze zleca dodatkowe badania.

Osobie niewprawnej w odczuwaniu delikatnych pulsacji czasem trudno wykryć jego obecność, dlatego ocenę tętna powinien wykonać lekarz. Pacjenci częściej zgłaszają objawy choroby, które mogą być spowodowane nieprawidłowościami tętna, takie jak zawroty głowy, omdlenia, uczucie zmęczenia, bóle kończyn, ból w klatce piersiowej itp.

W przypadku wykrycia nieprawidłowości w tętnie zalecana jest konsultacja w przychodni podstawowej opieki zdrowotnej, a czasem również konsultacja kardiologiczna. Gdy występuje asymetria tętna w odpowiednich tętnicach po obu stronach ciała lub brak wyczuwalnego tętna na kończynach, u dorosłych najczęstszą przyczyną są zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych. W takiej sytuacji należy udać się do lekarza rodzinnego, który zazwyczaj skieruje pacjenta do specjalisty angioologa.

Podczas wizyty u lekarza ważne jest przekazanie dokładnych informacji dotyczących towarzyszących objawów. Należy poinformować lekarza o czasie trwania zaburzeń oraz o występowaniu objawów, takich jak zawroty głowy, zasłabnięcia, utrata przytomności, uczucie kołatania serca, ból w klatce piersiowej, nietolerancja wysiłku fizycznego i duszności. Te symptomy mogą sugerować choroby serca jako przyczynę zaburzeń. Natomiast ból nóg podczas chodzenia lub ból rąk podczas poruszania nimi najczęściej wskazuje na chorobę tętnic obwodowych.

Podczas badania lekarz sprawdzi tętno, osłucha klatkę piersiową, skoncentruje się na sercu oraz zmierzy ciśnienie krwi. Oceni również symptomy mogące wskazywać na poważne zaburzenia krążenia. W zależności od stanu pacjenta lekarz zaplanuje dalsze postępowanie i ewentualne badania diagnostyczne. W przypadkach ciężkich (np. wstrząs, poważne zaburzenia rytmu serca) pacjent może wymagać natychmiastowej hospitalizacji na oddziale ratunkowym. Pacjenci w stabilnym stanie są kierowani na dalsze badania w trybie planowym, takie jak echo serca i EKG.

Jeśli istnieje podejrzenie choroby naczyń obwodowych, jednym z pierwszych wykonywanych badań jest USG naczyń z oceną przepływu krwi. W przypadku nagłego zaniku tętna oraz dodatkowych objawów, takich jak silny ból, zblednięcie, drętwienie czy zaburzenia czucia, konieczna jest szybka interwencja w celu przywrócenia przepływu krwi. Natomiast przy klasycznych objawach przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych (nasilający się ból w nogach podczas chodzenia) diagnostyka i leczenie mogą być przeprowadzone w trybie planowym.

Tętno jest wynikiem funkcjonowania systemu krążenia, a wszelkie nieprawidłowości mogą świadczyć o problemach z pracą serca lub naczyń krwionośnych, czyli tętnic. Zaburzenia pracy serca mogą być spowodowane chorobami serca lub być efektem innych schorzeń (na przykład przyspieszone bicie serca w przypadku nadczynności tarczycy). Dlatego też konieczna jest ocena lekarza w przypadku tego objawu, a metoda leczenia będzie uzależniona od przyczyn nieprawidłowego tętna.