Jęczmień, znany także jako hordeolum, to ostre, localne zakażenie powiek. Jeśli dotyczy mieszków włosowych rzęs, często powstaje na skutek zaczopowania ujścia i zakażenia gruczołów łojowych Zeissa lub gruczołów rzęskowych Molla. Jest nazywany jęczmieniem zewnętrznym. Natomiast gdy rozwija się w gruczołach tarczkowych Meiboma, określa się go jako jęczmień wewnętrzny.

Gruczoły tarczkowe Meiboma produkują wydzielinę łojową i znajdują się w głębi powieki, w tzw. tarczce, która nadaje powiekom charakterystyczny kształt. W górnej powiece znajduje się około 30-40 takich gruczołów, a w dolnej 20-30. Ujścia gruczołów Meiboma znajdują się w brzegach powiek. W przypadku zapalenia tych gruczołów lub ich nieprawidłowego funkcjonowania dochodzi do pogrubienia i zablokowania odpływu wydzieliny łojowej, co z kolei może prowadzić do wtórnego zakażenia.

Do czynników ryzyka rozwoju jęczmienia zalicza się:

• zaburzenia czynności (dysfunkcję) gruczołów tarczkowych Meiboma
• przewlekłe zapalenie brzegów powiek (blepharitis)
• trądzik różowaty.

Jęczmienie częściej występują u chorujących na cukrzycę oraz u osób z łojotokiem lub łojotokowym zapaleniem skóry.

Diagnozę stwierdza się na podstawie wywiadu oraz badania klinicznego, zwykle przy użyciu lampy szczelinowej. Lekarz szczegółowo przygląda się powiece, gałce ocznej oraz tkankom w okolicy oczodołu. W trakcie badania może zauważyć ograniczony obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość i guzek, czasami z ropnym czopem przebijającym przez skórę. Jeśli jęczmienia nie ma widać gołym okiem, można go poczuć dotykiem. Warto zwrócić uwagę, czy nie występują objawy trądziku różowatego. Podwyższona temperatura i powiększenie węzłów chłonnych mogą wskazywać na chorobę ogólną oraz zapalenie tkanek oczodołu. W rutynowych badaniach diagnostycznych zazwyczaj nie ma konieczności przeprowadzania badań laboratoryjnych, a informacje z posiewów rzadko przynoszą istotne korzyści kliniczne.

Jęczmień jest charakterystyczny ze względu na bolesny, ograniczony obrzęk powieki oraz obecność stanu zapalnego w postaci guzka, który towarzyszy zaczerwienieniu. Czasami pierwszym objawem może być ogólny obrzęk i zaczerwienienie całej powieki, które stopniowo skupia się na mniejszym obszarze. W bardzo rzadkich sytuacjach zakażenie rozprzestrzenia się na całą powiekę. Jęczmień może występować jedno- lub dwustronnie, pojedynczo lub wielokrotnie. Często w anamnezie pacjenta można odnotować występowanie podobnych infekcji w przeszłości. Jęczmień nie wpływa na zdolność widzenia.

Podstawą terapii są okłady termiczne i masaż, wsparte lokalnym zastosowaniem antybiotyków. W przypadku jęczmienia zaleca się stosowanie ciepłych okładów 4 razy dziennie przez 10–15 minut. Jęczmień można ogrzewać poprzez nakładanie kompresów na powieki lub przytrzymywanie małego szklanego naczynia (np. butelki po lekach) wypełnionego ciepłą wodą lub ugotowanego jajka (czystego, ciepłego, w skorupce). Masaż, który towarzyszy okładom, można wykonywać palcem, krawędzią butelki lub innym przedmiotem.

Mimo powszechnego przekonania, że kosmetyki mogą powodować lub zaostrzać jęczmień, nie istnieją jednoznaczne dowody na to. Niemniej jednak rozważenie zaprzestania stosowania dotychczasowych opakowań kosmetyków do makijażu, kremów do powiek lub płynów do oczu jest zalecane, gdyż mogą być zanieczyszczone.

Skuteczność leczenia jęczmienia poprzez pocieranie go złotą obrączką nie wynika z materiału, z którego jest wykonana, lecz z faktu, że masaże odblokowują zamknięte ujścia gruczołów. Masaż powinno się wykonywać zawsze zgodnie z kierunkiem ujścia gruczołów – w górę i w dół na powiece górnej oraz w dół i w górę na powiece dolnej.

Nie zaleca się wyciskania ani nakłuwania jęczmienia samodzielnie. Może to jedynie pogorszyć stan powieki. Jeśli jęczmień dotyczy mieszków włosowych rzęs, można je usunąć delikatnie za pomocą czystej pęsety. Mechaniczne otwarcie jęczmienia powinno być przeprowadzone jedynie przez lekarza.

W przypadku braku poprawy po 2-3 dniach leczenia zachowawczego (ciepłe okłady, masaż), warto skonsultować się z okulistą.

Niezwłoczna wizyta u okulisty jest zalecana w sytuacjach:

• obrzęk całego oka (nie tylko powiek) i/lub sinoczerwona obwódka wokół rogówki
• zaburzeń widzenia
• wypadania rzęs z pogrubieniem powieki
• pojawienia się gorączki
• powiększenia i tkliwości regionalnych węzłów chłonnych.

Mechaniczne otwarcie jęczmienia przyspiesza proces gojenia. Jeśli jęczmień obejmuje mieszek włosowy rzęsy, można ją delikatnie wyrwać, co powoduje otwarcie jęczmienia. Nacięcia jęczmienia może dokonywać wyłącznie lekarz.

Ważne jest stosowanie okładów rozgrzewających i masażu. Miejscowo podaje się antybiotyki w postaci kropli ocznych lub maści.

W razie pojawienia się gorączki, złego samopoczucia, tkliwości powiększonych regionalnych węzłów chłonnych oraz objawów uogólnionego zakażenia podejrzewa się bakteriemię, zapalenie tkanek oczodołu i rozpoczyna antybiotykoterapię ogólną. U dzieci konieczna jest wówczas hospitalizacja.

Jęczmień z reguły ulega samoograniczeniu. W większości przypadków jęczmienie pękają samoistnie w ciągu 1–2 tygodni. Najczęściej goją się one bez pozostawienia blizn.

Rokowanie w przypadku zwykłych jęczmieni jest korzystne. Zazwyczaj goją się one bez pozostawiania blizn. Jednakże często występują nawroty choroby. Jęczmienie mogą powracać nawet przy prawidłowo przeprowadzanym leczeniu zachowawczym lub chirurgicznym, szczególnie jeśli pacjenci z zapaleniem brzegów powiek nie dbają odpowiednio o ich higienę. Zapalenie brzegów powiek jest stanem, który zazwyczaj nie poddaje się trwałemu wyleczeniu, podobnie jak łojotok czy trądzik różowaty, które często są jego przyczynami. Pacjenci z trądzikiem różowatym wymagają opieki dermatologicznej.

Przyczyną powstawania jęczmienia zazwyczaj jest przewlekłe zapalenie brzegów powiek. Kluczowe dla leczenia i zapobiegania nawrotom jęczmienia jest odpowiednie oczyszczanie brzegów powiek. Należy unikać dotykania powiek brudnymi rękami.

Dbając o higienę brzegów powiek ważne jest:

• codzienne rozgrzewanie powiek za pomocą okładów o najwyższej, dobrze tolerowanej temperaturze (aby ułatwić usunięcie zalegającej na brzegach powiek wydzieliny)
• masaż powiek poprzez delikatne uciskanie (aby oczyścić gruczoły)
• oczyszczanie brzegów powiek za pomocą jednorazowych, hipoalergicznych chusteczek (np. Blephaclean) lub wacików nasączonych odpowiednim płynem (np. Blephasol)

W przypadku infekcji oczu konieczne jest zaprzestanie noszenia soczewek kontaktowych.