Kłykciny kończyste, zwane również brodawkami płciowymi, to nieszkodliwe zmiany proliferacyjne pojawiające się głównie w okolicach narządów płciowych, a także na błonach śluzowych jamy ustnej i w okolicach odbytu. Są to zazwyczaj miękkie różowe narośla o brodawkującej powierzchni o średnicy od 1 do 5 mm. W przypadku większych rozmiarów mogą przybrać barwę brunatną. Na początku kłykciny kończyste manifestują się jako małe czerwonawe grudki, które z czasem mogą zlewać się w uszypułowane wykwity przypominające kalafior.

Kłykciny kończyste to wykwity o wyglądzie kalafiorowatych struktur, najczęściej bezobjawowe, chociaż mogą czasami powodować świąd. Oprócz tego, brodawkom płciowym może towarzyszyć również sączenie i nieprzyjemny zapach.

Przyczyną powstawania kłykcin kończystych jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego, głównie typami 6 i 11, które odpowiadają za ponad 95% przypadków. Czasami w brodawkach płciowych może występować wiele różnych typów HPV, włącznie z tymi mającymi potencjał wywołania nowotworów złośliwych, takich jak typy 16 i 18.

Zakażenie najczęściej następuje podczas kontaktów seksualnych, ale możliwe jest także podczas porodu lub przez brak higieny osobistej, jak na przykład współdzielenie ręczników.

Zarażenie wirusem HPV jest jednym z najczęstszych zakażeń przenoszonych drogą płciową, występującym u 9-13% populacji światowej. Kłykciny kończyste stanowią poważny problem zdrowotny, z globalnym odsetkiem zachorowań wynoszącym 160-289 przypadków na 100 000 osób. Chociaż dane dotyczące Europy są niepełne, roczna zachorowalność w wybranych krajach wynosi od 0,13% do 0,16% w populacji ogólnej. Infekcja HPV jest bardzo zakaźna i może być przenoszona między partnerami seksualnymi, nawet bez obecności widocznych objawów. Większość przypadków infekcji przebiega bezobjawowo, a kłykciny kończyste pojawiają się tylko u niewielkiej grupy pacjentów. Najczęściej zakażone są osoby dorosłe aktywne seksualnie, w wieku od 20 do 39 lat.

Ryzyko zakażenia HPV wzrasta wraz z liczbą partnerów seksualnych oraz przewlekłą infekcją chlamydią i rzeżączką, paleniem tytoniu oraz obniżoną odpornością związaną z wirusem HIV. Ponieważ kłykciny kończyste nie są chorobą podlegającą obowiązkowemu zgłoszeniu, precyzyjna częstość ich występowania jest trudna do ustalenia. Niemniej jednak, obserwuje się stale rosnącą liczbę przypadków zakażenia HPV, zarówno w Polsce, jak i na całym świecie.

Okres między zakażeniem HPV a pojawieniem się kłykcin płciowych jest różny, z krótszym inkubacją u kobiet (ok. 2,9 miesiąca) niż u mężczyzn (ok. 11 miesięcy).

Diagnoza brodawek płciowych opiera się głównie na charakterystycznym obrazie klinicznym, ale w niektórych sytuacjach wymagane jest wykonanie badania histopatologicznego (czyli pobranie fragmentu zmiany i badanie go pod mikroskopem).

W przypadkach szczególnych w diagnostyce brodawek płciowych może być stosowany kolposkop, czyli urządzenie umożliwiające wykrycie drobnych zmian subklinicznych. U kobiet z kłykcinami kończystymi narządów płciowych zewnętrznych zaleca się także wykonanie badania cytologicznego szyjki macicy, które zazwyczaj wykazuje obecność koilocytów i komórek dyskeratotycznych (co jest charakterystyczne dla infekcji HPV). Badania wirusologiczne, w tym genotypowanie onkogennych i nieonkogennych typów HPV, mają znaczenie uzupełniające i nie są zalecane w przypadku standardowych brodawek płciowych.

Brodawki narządów płciowych mogą być rozróżniane, między innymi, jako włókniaki miękkie, kłykciny kiłowe, mięczak zakazny, grudki perliste prącia i brodawki łojotokowe.

Negatywny wpływ obecności kłykcin kończystych na życie seksualne i jakość życia jest powszechnie znany. Choroba może wywoływać uczucia niepokoju, winy, złości i obniżać poczucie własnej wartości. Ponadto może prowadzić do obaw dotyczących przyszłej płodności lub ryzyka wystąpienia raka. Chociaż brodawki płciowe są zazwyczaj łagodne, to jednak zmiany przed nowotworowe lub złośliwe mogą występować w ich obrębie. Podejrzenie ognisk nowotworowych powinno budzić krwawienie lub nietypowy wygląd brodawek, takie jak owrzodzenia lub wyczuwalny naciek skórny. W takich sytuacjach zalecana jest pilna biopsja zmiany i przeprowadzenie badania histopatologicznego.

Istnieje około 200 różnych typów wirusa HPV. większość z nich nie stanowi zagrożenia onkologicznego, takich jak HPV 6 i 11, które są odpowiedzialne za powstawanie brodawek płciowych. Niektóre genotypy HPV, takie jak 16 i 18, są uznawane za wirusy wysokiego ryzyka, ponieważ są związane z rozwojem nowotworów, takich jak rak szyjki macicy, rak odbytu, rak jamy ustnej i gardła. U niektórych osób może występować jednoczesna obecność różnych typów wirusa HPV, zarówno niskiego, jak i wysokiego ryzyka. Ważne jest jednak to, że nie każda osoba z zakażeniem HPV rozwinie raka. Większość infekcji HPV zanika samoistnie lub po odpowiednim leczeniu bez powikłań. Jednakże, jeśli układ odpornościowy nie jest w stanie pokonać infekcji wirusem HPV wysokiego ryzyka, może dojść do rozwoju stanów przedrakowych. Jeśli te stany nie zostaną odpowiednio leczone, istnieje ryzyko rozwoju raka złośliwego.

Osoby, które mają kłykciny kończyste, powinny poddać się badaniom przesiewowym w celu wykrycia innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak zakażenie HBV, HCV, HIV, kiła, chlamydioza i rzeżączka. Wszyscy partnerzy osób zarażonych wirusem HPV powinni jak najszybciej przejść ocenę kliniczną w celu wykrycia i leczenia brodawek płciowych. Również u nich należy przeprowadzić testy w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową.

Istnieje wiele różnych sposobów leczenia kłykcin kończystych, ale jak dotąd brak jest specyficznego leku przeciwko HPV. Niektórzy eksperci zalecają podejście zachowawcze, ponieważ około 70% brodawek płciowych znika samoistnie w ciągu 2 lat. Metody farmakologiczne terapii kłykcin kończystych obejmują stosowanie różnych substancji, takich jak imikwimod, podofilotoksyna, kwas trójchlorooctowy (TCA), synekatechina i wodorotlenek potasu. Leczenie farmakologiczne jest skuteczne w przypadku małych brodawek, podczas gdy pacjenci z rozległymi objawami mogą wymagać leczenia zabiegowego. Z kolei metody inwazyjne obejmują wyłyżeczkowanie, wycięcie chirurgiczne, terapię fotodynamiczną, laseroterapię i kriochirurgię. Konieczna jest regularna ocena postępów leczenia i ewentualna zmiana kuracji w przypadku braku efektów. Nawrót wykwitów może wystąpić u około 20-30% pacjentów po każdej z wymienionych metod leczenia.

Jedną z popularnych metod leczenia brodawek płciowych jest kriodestrukcja z użyciem ciekłego azotu, która polega na wykonywaniu zabiegów co tydzień przez kilka tygodni. Zabiegi te wiążą się z ryzykiem wystąpienia blizn, odbarwień lub ognisk wyłysienia. Inna skuteczna terapia to laser CO2, która umożliwia precyzyjne usunięcie brodawek płciowych, zwłaszcza tych o większych rozmiarach lub trudnej lokalizacji, jak np. wewnątrz cewki moczowej czy kanału odbytu.

U większości osób organizm sam zwalcza infekcję wirusem w ciągu 12-24 miesięcy. W przypadkach, gdy zakażenie utrzymuje się, nie ma możliwe jest trwałe usunięcie HPV z organizmu. Możliwe jest jedynie leczenie objawów (takich jak kłykciny) oraz regularne badania kontrolne, w tym badanie cytologiczne szyjki macicy.

Aby uniknąć infekcji HPV, które mogą prowadzić do kłykcin kończystych i niektórych nowotworów narządów płciowych, warto skorzystać z odpowiednich szczepień, które zapewniają ochronę przed najczęstszymi typami wirusa.

W Polsce dostępne są trzy rodzaje szczepionek przeciwko HPV: dwuwalentna CERVARIX (działająca przeciwko HPV 16 i 18), czterowalentna GARDASIL (działająca przeciwko HPV 6, 11, 16 i 18) oraz dziewięciowalentna GARDASIL 9 (działająca przeciwko HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58).

Te szczepionki mają duże znaczenie w zapobieganiu raka szyjki macicy (zmniejszenie ryzyka rozwoju raka nawet o 70–90%) oraz raka odbytu związanego z onkogennymi podtypami HPV. Szczepionki czterowalentna i dziewięciowalentna również chronią przed HPV 6 i 11, które mogą powodować powstawanie brodawek płciowych.

Najlepsze rezultaty osiąga się, gdy szczepienia są podane przed rozpoczęciem aktywności seksualnej, dlatego zaleca się rozpoczęcie szczepień w wieku 11–12 lat. Minimalny wiek to 9 lat.

Szczepionka składa się z dwóch lub trzech dawek, w zależności od wieku, w którym podano pierwszą dawkę. W Polsce częściowo refundowanym preparatem jest CERVARIX (refundacja 50%).

Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) rekomenduje szczepienia dla osób do 26 roku życia, zarówno dla dziewczynek/kobiet, jak i chłopców/mężczyzn, którzy nie otrzymali szczepienia w młodości. U osób powyżej 26 lat korzyści z profilaktyki są mniejsze, głównie ze względu na fakt, że większość dorosłych osób aktywnych seksualnie miała już kontakt z wirusem HPV.

Badanie na obecność wirusa HPV nie jest zalecane rutynowo u każdej osoby aktywnej seksualnie z uwagi na powszechność infekcji i naturalną eliminację z organizmu w ciągu 1-2 lat. Ponadto większość infekcji przebiega bezobjawowo, a obecność wirusa nie zawsze prowadzi do rozwoju kłykcin kończystych czy nowotworów złośliwych.