Choroba obwodowa dwubiegunowa, nazywana także zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi, charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy tymi epizodami zazwyczaj występują okresy remisji, czyli całkowitego braku objawów lub utrzymywania się nielicznych objawów o niewielkim nasileniu.

Choroba afektywna dwubiegunowa stanowi drugą najczęstszą przyczynę niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Rozpoczyna się zazwyczaj w młodym wieku, co w połączeniu z częstymi nawrotami objawów prowadzi do poważnych negatywnych konsekwencji we wszystkich sferach życia pacjenta. Choroba ta może być trudna do zdiagnozowania, ale kluczowy wpływ na jej przebieg mają wczesne rozpoznanie oraz jak najwcześniejsze rozpoczęcie i systematyczne stosowanie odpowiedniego leczenia specjalistycznego.

W oparciu o parametry takie jak postać, nasilenie i odpowiedź na leczenie, można wyróżnić wiele podtypów tej choroby. Grupa podtypów obejmuje chorobę afektywną dwubiegunową I i II typu, chorobę afektywną dwubiegunową typu III, cyklotymię, jednobiegunową manię i inne. Skuteczne leczenie oraz współpraca pacjenta z lekarzem są kluczowe dla poprawy rokowania i przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej.

Choroba afektywna dwubiegunowa, zarówno typu I jak i II, występuje u około 2% populacji, a wszystkie zaburzenia związane z tą chorobą dotyczą nawet 6-11% osób. Oba płcie równie często chorują na tę przypadłość.

Epizod depresyjny polega na stopniowym obniżaniu nastroju, utracie radości i zainteresowań oraz spadku energii życiowej. Może towarzyszyć mu poczucie zmęczenia, trudności w podejmowaniu decyzji, spowolnienie tempa myślenia oraz zaburzenia koncentracji. W ciężkich przypadkach dochodzi do zahamowania psychoruchowego, co objawia się brakiem kontaktu słownego czy wzrokowego. Choroba afektywna dwubiegunowa często towarzyszy nadmierna senność i problemy z apetytem. Może również prowadzić do myśli samobójczych i myślenia depresyjnego.

Epizod maniakalny charakteryzuje nadmiernym poczuciem radości, ekspansywnym nastrój oraz nadpobudliwością. Pacjent może przejawiać agresję, nadmierne zachowania seksualne oraz ryzykowne zachowania. Często towarzyszy mu nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych oraz impulsywne zachowania. Epizod hipomaniakalny, natomiast, charakteryzuje się mniejszą intensywnością objawów maniakalnych i krytycznością podczas podejmowania działań.

Epizod mieszanego łączy objawy depresji i manii, co prowadzi do stanów zwiększonej aktywności i smutku jednocześnie. Okres remisji to czas bez objawów lub z niewielkim ich nasileniem, który wymaga dalszej kontroli psychiatrycznej.

Podobnie jak omówiono w artykule dotyczącym depresji, lekarz psychiatra diagnozujący i leczący pacjenta z chorobą afektywną dwubiegunową, odpowiadając na pytania pacjenta lub jego rodziny, wymienia wiele czynników warunkujących i wpływających na przebieg tej choroby. Mówiąc o przyczynach, można odwołać się do modelu biopsychospołecznego, który uwzględnia różnorodne czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne, mogące wpływać na rozwój i przebieg tej choroby.

W kontekście choroby afektywnej dwubiegunowej szczególną uwagę należy zwrócić na czynniki biologiczne, jak na przykład genetyczne predyspozycje, zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu oraz choroby somatyczne towarzyszące, takie jak niedoczynność tarczycy. Istotną rolę odgrywa również genetyczne podłoże choroby, co potwierdza zwiększone ryzyko zachorowania u osób mających rodziców cierpiących na tę chorobę. W przypadku obu rodziców ryzyko to wynosi 75%.

Ważne jest, aby nie próbować winić za chorobę. Jej wystąpienie, jak już wspomniano, wynika przede wszystkim z podłoża genetycznego, które jest nieprzewidywalne i niezależne od naszej kontroli. Badania genetyczne nad dziedziczeniem tej choroby otwierają nowe perspektywy w diagnozowaniu i leczeniu. To, że ktoś ma genetyczne predyspozycje, nie jest jednak gwarancją rozwoju choroby; konieczne jest współdziałanie z innymi istotnymi czynnikami (psychologicznymi, społecznymi, używaniem substancji psychoaktywnych czy chorobami somatycznymi).

Czynniki psychologiczne, społeczne i środowiskowe mają istotny wpływ na przebieg choroby. Mogą ją wywoływać, nasilać, ale także łagodzić. Stresujące wydarzenia życiowe zwiększają ryzyko wystąpienia epizodu choroby, podczas gdy czynniki pozytywne, jak zadowalające relacje z bliskimi, mogą wpływać korzystnie. Istotne jest również zachowanie regularnego rytmu dnia i nocy, unikanie nadmiernego stresu i aktywności wieczorem oraz odpowiednia aktywność fizyczna i odpoczynek w ciągu dnia.

1. Konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w przypadku wystąpienia objawów zaburzeń emocjonalnych lub zachowania, zwłaszcza depresyjnych.

2. Należy natychmiast zgłosić się do lekarza przy nasilonych myślach samobójczych.

3. W przypadku łagodnych objawów hipomanii, zawsze warto skonsultować się z psychiatrą.

4. Cykliczność zmian nastroju wymaga diagnostyki i monitorowania przez psychiatrę.

5. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej konieczna jest opieka psychiatryczna.

Chorobę dwubiegunową rozpoznaje się, gdy wystąpią co najmniej 2 nawroty choroby i co najmniej jeden epizod manii (lub hipomanii) lub epizod mieszany. Może to być jeden lub kilka epizodów manii (hipomanii) lub epizodów mieszanych rozdzielonych jednym lub kilkoma epizodami depresji.

O epizodzie mieszanym mówimy wtedy, gdy u pacjenta występują objawy depresyjne i maniakalne/hipomaniakalne. Jeżeli stwierdza się wyłącznie epizody depresyjne, lekarz rozpoznaje inną jednostkę chorobową, tzw. zaburzenia afektywne jednobiegunowe. Czasami chorobę dwubiegunową rozpoznaje się po dłuższym okresie diagnozowania i leczenia depresji nawracającej – wtedy gdy wystąpi lub zostanie rozpoznany pierwszy epizod manii, hipomanii lub epizod mieszany.

Diagnostyka choroby dwubiegunowej czasami nastręcza trudności. Najczęściej jest rozpoznawana u osób w wieku 20-30 lat, a u znacznej części chorych pierwszy epizod występuje przed 20. rokiem życia. Pacjenci cierpiący na chorobę dwubiegunową czasami leczeni są początkowo z powodu innego rozpoznania. Epizody depresji zazwyczaj nie sprawiają większych trudności diagnostycznych.

W przypadku choroby dwubiegunowej należy zwrócić uwagę na choroby i zaburzenia współistniejące oraz towarzyszące zaburzenia somatyczne. Stała kontrola i dokładna ocena stanu pacjenta jest ważna. Niezmiernie ważna jest obserwacja występowania myśli samobójczych u pacjenta oraz towarzyszących im innych objawów. Nie zawsze objawy sugerujące epizod maniakalny czy mieszany prowadzą do rozpoznania choroby dwubiegunowej. Diagnostyka tej choroby bywa trudna i wymaga szczegółowego wywiadu.

W diagnostyce choroby dwubiegunowej pomocne mogą być kwestionariusze do oceny zaburzeń nastroju. Na ich podstawie można monitorować leczenie i oceniać poprawę. W diagnostyce psychiatrycznej zwraca się uwagę na cechy dwubiegunowości, które mogą sugerować obecność różnych podtypów choroby dwubiegunowej lub wskazywać na ryzyko jej rozwoju w przyszłości. Lekarz psychiatra powinien pytać o te cechy w trakcie wizyt diagnostycznych i kontrolnych.

Celem terapii w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej jest osiągnięcie remisji epizodów choroby, co pozwala powrócić do normalnego funkcjonowania przed chorobą oraz zapobiec kolejnym nawrotom.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest długotrwałe ze względu na jej charakter nawrotowy. Może trwać wiele lat i często polega na przyjmowaniu leków do końca życia jako leczenie profilaktyczne. Obejmuje leczenie pierwszego epizodu choroby, kolejne nawroty oraz leczenie podtrzymujące w okresach remisji, zależnie od nasilenia objawów i miejsca terapii.

Terapia powinna być kompleksowa, obejmująca farmakoterapię, psychoedukację i czasami psychoterapię.

Psychoedukacja odgrywa istotną rolę w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej, polegająca na przekazywaniu wiedzy pacjentowi oraz rodzinie w celu rozpoznawania objawów poprzedzających nawrót choroby. Psychoterapia z kolei zależy od przebiegu choroby i nasilenia epizodów.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki stabilizujące nastrój, a w przypadku epizodów depresyjnych leki przeciwdepresyjne. W ostrych epizodach można także stosować benzodwuazepiny i leki przeciwpsychotyczne.

Terapia niektórymi lekami wymaga monitorowania stężenia we krwi oraz czynności innych narządów. Dodatkowo konieczne jest badanie glukozy, cholesterolu i monitorowanie masy ciała.

Jeśli występują inne zaburzenia psychiczne współwystępujące z chorobą dwubiegunową, konieczne może być użycie odpowiednich leków oraz psychoterapii. Decyzja o monoterapii lub politerapii zależy od przebiegu choroby.

W przypadku epizodów o dużym nasileniu może być konieczna hospitalizacja. Czasami lekarz może zalecić elektrowstrząsy w przypadku lekooporności. W terapii choroby afektywnej dwubiegunowej istotna jest psychoedukacja oraz współpraca pacjenta z lekarzem psychiatrą.