Gardioza, nazywana też lambliozą, to choroba pasożytnicza dwunastnicy i jelita cienkiego spowodowana przez pierwotniaka Giardia duodenalis. Choroba charakteryzuje się przewlekłą biegunką.

Giardia duodenalis jest pasożytem żyjącym w dwunastnicy i jelicie cienkim. Jego cykl życiowy składa się z dwóch etapów: postaci inwazyjnej (cysta) oraz dojrzałej (trofozoit). Cysta zawiera 4 jądra i ma twardą otoczkę, trofozoit zaś posiada 2 jądra i 8 witek. Spożycie 10-100 cyst powoduje wystąpienie choroby. Trofozoity uwalniają się z cyst w żołądku pod wpływem kwasu solnego, przylegają do błony śluzowej jelita cienkiego i ją niszczą, zmniejszając powierzchnię wchłaniania. Po kontakcie z kwasami żółciowymi trofozoity przekształcają się w cysty, które są wydalane ze stolcem. Cysty znajdują się w skażonym pokarmie, wodzie lub na brudnych rękach.

Gardioza jest najczęstszym zarażeniem pierwotniakowym na świecie, występuje około 280 milionów zachorowań rocznie. Odsetek zarażonych Giardia duodenalis wynosi 20-40% populacji krajów rozwijających się, zwłaszcza dzieci poniżej 5 roku życia ze względu na złe warunki sanitarno - higieniczne, a 0,5-7% w rejonach uprzemysłowionych, jednak wiele przypadków zarażeń nie jest rozpoznawanych. W Polsce w 2019 roku zarejestrowano 785 przypadków zachorowań.

Rezerwuarem pasożyta są głównie ludzie oraz wiele gatunków ssaków domowych (psy, koty) i dzikich (np. bobry). Zarażenie szerzy się łatwo drogą pokarmową, głównie przez skażone ręce (kontakt bezpośredni z zarażoną osobą) lub częściej wodę (pitną lub rekreacyjną, np. baseny, jeziora, rzeki), rzadziej przez zanieczyszczony cystami pokarm.

Czynniki ryzyka zarażenia: podróże do krajów strefy międzyzwrotnikowej (∼5% przypadków biegunki podróżnych jest spowodowanych gardiozą), picie nieprzegotowanej wody ze strumieni, rzek i jezior, złe warunki sanitarne, praca w żłobku, przedszkolu, domu dziecka, giardioza u współdomownika, kontakty seksualne analno-oralne, znaczne niedożywienie i wyniszczenie, niedobory odporności (w tym spowodowane leczeniem immunosupresyjnym), zwłaszcza hipogammaglobulinemia i niedobór IgA, bezkwaśność żołądka i leki hamujące wydzielanie żołądkowe, gastrektomia.

Po przechorowaniu nie pozostaje trwała odporność; możliwe są kilkakrotne zarażenia.

Okres wylęgania choroby wynosi zwykle od 3–20 dni (śr. 7 dni). Chory może zarażać kontaktujące się z nim osoby. Cysty zachowują zakaźność w wilgotnym, chłodnym środowisku do kilku miesięcy, są odporne na chlor.

Objawy zależą od konkretnych warunków, czyli indywidualnych cech pacjenta oraz stopnia zaawansowania inwazji (ile cyst zostało połkniętych).

Wyróżnia się różne postacie tej choroby:

• zarażenie bezobjawowe, które zazwyczaj ustępuje samoistnie; jest to najczęstsza forma zakażenia
• ostre zapalenie jelit - trwa 2-4 tygodnie i zwykle choroba sama się ogranicza, czyli dochodzi do samoistnego wyleczenia. Nieleczona u 30-50% chorych przechodzi w postać przewlekłą. Objawami są: biegunka (~90% przypadków; stolce cuchnące, wodniste, bez obecności krwi i śluzu w stolcu) oraz ból kurczowy w górnej części brzucha (~70%; objawy dyspeptyczne); osłabienie, wzdęcia brzucha, nudności, utrata apetytu i utrata masy ciała, rzadziej wymioty i gorączka.
• przewlekłe zapalenie jelit (biegunka tłuszczowa) - może się rozwinąć po ostrym zapaleniu jelit lub występować niezależnie. Objawy są podobne do tych, które występują w fazie ostrej choroby, ale łagodniejsze i nawracające okresowo. Wśród nich można wymienić: luźne stolce lub biegunkę tłuszczową, objawy niewłaściwego wchłaniania, utratę masy ciała, osłabienie, wzdęcia, ból kolkowy brzucha, depresję. U dzieci może prowadzić do niedożywienia i zahamowania wzrostu.
• nietypowe objawy - pokrzywka, reaktywne zapalenie stawów; może rozwinąć się wtórna nietolerancja laktozy, wyniszczenie, zapalenie dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.

W diagnostyce analizuje się badanie morfologiczne krwi z rozmazem. Możliwe jest wykrycie obecności eozynofili (komórek kwasochłonnych) na poziomie 4–8%. Konieczne jest sprawdzenie zawartości kału pod kątem obecności cyst (należy powtarzać badanie). Przydatny może być test, który wykrywa antygen pasożyta w kale. Wykonuje się także badanie zawartości dwunastnicy (pobranej sondą lub kapsułką). Materiał pobrany należy zbadać natychmiast po pobraniu. W tej metodzie można rozpoznać jedynie żywe pierwotniaki.

W przypadku podejrzenia giardiozy (lambliozy) lekarz skieruje pacjenta na badania, które umożliwią identyfikację pasożyta. Należą do nich:

1. badanie mikroskopowe (potwierdzające zarażenie):
• badanie kału pod kątem obecności cyst – to podstawowa metoda diagnostyczna, która powinna być powtarzana, należy zbadać co najmniej 3 próbki kału pobrane co 2. dzień
• badanie zawartości dwunastnicy pobranej podczas endoskopii (gastroskopii)
• badanie morfologiczne wycinka błony śluzowej dwunastnicy lub jelita cienkiego – wykonuje się w szczególnych przypadkach, gdy istnieją wskazania do endoskopii (np. dyspepsja) lub badania histologicznego błony śluzowej jelita
2. wykrycie antygenów pasożyta (ELISA, test immunofluorescencji) w kale
3. wykrycie DNA pasożyta metodą PCR w kale.

Badanie przeciwciał we krwi przeciwko (badania serologiczne) nie jest istotne z punktu widzenia diagnostycznego i nie należy go wykonywać.

Podczas leczenia gardiozy stosuje się terapię objawową biegunki, podobnie jak w przypadku innych postaci ostrej biegunki. Dodatkowo stosuje się leki mające na celu wyeliminowanie pasożyta z organizmu, takie jak tynidazol, nitazoksanid, metronidazol, albendazol, mebendazol i paromycyna.

Terapia jest konieczna u każdego zarażonego (nawet jeśli nie ma objawów klinicznych) oraz u wszystkich zarażonych współmieszkańców chorego.

Prognoza jest korzystna, jeśli pasożyt zostanie pomyślnie wyeliminowany. Nawroty po leczeniu mogą wystąpić po 2–8 tygodniach i mogą być bezobjawowe, dlatego zaleca się kontrolne badanie stolca pod kątem obecności Giardia. Gardioza może powodować zespół jelita drażliwego i alergie pokarmowe.

1. Przestrzeganie standardów sanitarno-higienicznych.
2. Dokładne mycie owoców i warzyw w czystej wodzie, unikanie żywności nieznanego pochodzenia, unikanie spożywania wody nieznanego pochodzenia oraz wody z naturalnych źródeł (gotowanie lub filtrowanie wody niszczy cysty, chlorowanie wody nie niszczy cyst).
3. Izolacja chorych z biegunką od pracy w żłobku i przedszkolu do czasu jej ustąpienia.
4. Zakaz korzystania z kąpielisk przez chorych na giardiozę do 2 tygodni po ustąpieniu objawów.
5. Karmienie piersią zapobiega zakażeniu noworodków giardiozą.