Choroba charakteryzująca się gromadzeniem się płynu w uchu środkowym, bez typowych objawów zapalenia, może prowadzić do trwałego niedosłuchu.

Jednym z głównych czynników powodujących wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest zaburzony mechanizm działania trąbki słuchowej, która odpowiada za równoważenie ciśnienia w uchu. Nieprawidłowe funkcjonowanie trąbki prowadzi do negatywnego ciśnienia w uchu, sprzyjając gromadzeniu się płynu i zakłócając prawidłową pracę jamy bębenkowej. Warunki patologiczne w uchu sprzyjają rozwojowi zakażeń wirusowych i bakteryjnych.

Przyczyną wysiękowego zapalenia ucha środkowego mogą być także zmiany w migdałku gardłowym, które nie tylko blokują trąbkę słuchową, ale także zakłócają prawidłową obronę immunologiczną. Inny czynnik to refluks przełykowo-gardłowy, który może prowadzić do przemieszczania treści z nosogardła do ucha. U najmłodszych dzieci rola tej przyczyny jest szczególnie istotna, gdyż ich trąbka słuchowa jest szersza i bardziej otwarta.

Nieprawidłowości w budowie twarzoczaszki mogą również predysponować do rozwoju wysiękowego zapalenia ucha środkowego poprzez wpływ na kształt trąbki słuchowej i przewietrzanie komórek wokół jamy bębenkowej.

Choroba ucha środkowego to powszechny problem wśród dzieci, a czasami dotyka także dorosłych. Najczęściej występuje u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat, a ilość przypadków spada po 7 roku życia. Statystyki pokazują, że do 4 roku życia aż 80% dzieci przynajmniej raz ma do czynienia z tą chorobą. Choroba często ustępuje sama, ale u 30-40% chorych powraca, a u około 10% może trwać powyżej 3 miesięcy i przejść w stan przewlekły. Głównym objawem jest niedosłuch przewodzeniowy, który może występować okresowo u nawet 50% dzieci do 6 roku życia. Szacuje się, że jedno na 6 dzieci w wieku przedszkolnym i jedno na 10 w wieku 6-8 lat może cierpieć na niedosłuch, a wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest główną przyczyną tej sytuacji.

W pierwszych etapach choroby zapalenie ucha środkowego może nie dawać wielu objawów, ale zmiany w zachowaniu dziecka mogą świadczyć o niedosłuchu. Dzieci mogą być nadpobudliwe, krnąbrne i przestawać bawić się z innymi. Często dolega im uczucie zalegania w uchu, szum lub wrażenie obecności wody. Dodatkowo mogą występować infekcje górnych dróg oddechowych, nieżyty nosa, zapalenia uszu oraz objawy refluksu żołądkowo-gardłowego. Choć zapalenie ucha środkowego ma tendencję do ustępowania samoistnie, u niektórych dzieci może rozwinąć się choroba przewlekła.

Najbardziej zauważalne są zmiany w zachowaniu dziecka. Ważne jest dokładne obserwowanie reakcji na polecenia, pytania, prośby o powtórzenie lub zwiększenie głośności telewizora podczas oglądania programów. Warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym i omówić z nim problemy oraz częstotliwość infekcji dróg oddechowych i innych dolegliwości. Po przeprowadzeniu badania, w tym otoskopii i wstępnego badania słuchu, lekarz rodziny podejmie decyzję o dalszym leczeniu pod jego opieką lub skieruje dziecko na konsultację laryngologiczną.

Informacje dostarczane przez opiekunów na temat powracających infekcji górnych dróg oddechowych, problemów z oddychaniem nosowym, uporczywych katarów oraz zmian w zachowaniu dziecka lub pogorszenia reakcji słuchowych są kluczowe dla konsultacji lekarskiej. Lekarz przeprowadza badanie otoskopowe i sprawdza słuch szeptem u dzieci powyżej 3 lat. Badanie otoskopowe może ujawnić zmiany w błonie bębenkowej, ale zazwyczaj nie jest wystarczające do postawienia diagnozy.

Konieczne może być wykonanie pneumootoskopii w celu oceny ruchomości błony bębenkowej i wykrycia płynu w jamie bębenkowej. Tympanometria jest niezbędnym badaniem do diagnozy wysiękowego zapalenia ucha środkowego. Wyniki prawidłowe pokazują symetryczną krzywą typu A na wykresie. W przypadku obecności wysięku w jamie bębenkowej krzywa może przybrać postać linii płaskiej lub spłaszczonej krzywej. Brak odruchu z mięśnia strzemiączkowego może wskazywać na obecność gęstego płynu. Badanie audiometryczne jest możliwe u starszych dzieci i pomaga ocenić zdolność słuchową pacjenta. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego może prowadzić do postępującego pogorszenia słuchu. Różnica między przewodnictwem kostnym a powietrznym to tzw. rezerwa ślimakowa, która określa potencjalną poprawę w przypadku niedosłuchu przewodzeniowego.

Decyzja o sposobie leczenia wysiękowego zapalenia ucha środkowego zależy od różnych czynników, takich jak czas trwania dolegliwości, wyniki badań czy wiek pacjenta.

Możliwe metody leczenia to obserwacja, terapia zachowawcza oraz chirurgia.

Obserwacja jest polecana głównie dla dzieci młodszych lub starszych pacjentów z niewielkimi zmianami otoskopowymi i niedosłuchem poniżej 25 dB.

Leczenie zachowawcze obejmuje terapię chorób mogących wpływać na stan uszu oraz kontrolowane leczenie infekcji.

Chirurgiczne leczenie jest zalecane w przypadku przewlekłego wysiękowego zapalenia ucha środkowego, gdy inne metody zawiodą. Polega ono na usunięciu płynu z jamy bębenkowej lub założeniu drenażu wentylacyjnego.

Drenaż wentylacyjny jest konieczny, gdy niedosłuch przekracza 30 dB, występują nawracające infekcje lub obserwuje się opóźnienia w rozwoju mowy.

Leczenie operacyjne jest skoncentrowane na usuwaniu płynu z ucha środkowego, a ewentualne usunięcie migdałka gardłowego może być konieczne w przypadku przewlekłego stanu zapalnego.

Ewakuacja płynu z ucha środkowego w przypadkach wysiękowego zapalenia wiąże się z poprawą słuchu zaraz po zabiegu. Jednak u około 20% dzieci poddanych drenażowi, po roku lub dłużej może dojść do nawrotu choroby. U młodszych dzieci, które wcześniej miały jedynie drenaż wentylacyjny, wykonuje się ponowny drenaż wraz z usunięciem migdałka gardłowego. Konieczne jest dokładne badanie laryngologiczne celem wyjaśnienia dodatkowych przyczyn zaburzeń trąbek słuchowych.

U niektórych dzieci obserwuje się jednak procesy myringosklerotyzacji (zmiany w błonie bębenkowej z osadem wapnia) lub tworzenie kieszonek retrakcyjnych, które są nieprawidłowo funkcjonującymi fragmentami błony wpuklającymi się do ucha środkowego. Trwające długo kieszonki, które nie reagują na leczenie, mogą prowadzić do trwałych zrostów w jamie bębenkowej i rozwoju przewlekłego perlakowego zapalenia ucha.

Dzieci, które miały założony drenaż wentylacyjny z powodu wysiękowego zapalenia ucha środkowego, powinny regularnie poddawać się kontroli laryngologicznej, w tym badaniu słuchu i ocenie stanu ucha. Na podstawie tych danych ustala się moment usunięcia drenażu (czasem może się samoistnie on wydalaić). Nawet po poprawie funkcjonowania uszu konieczna jest dalsza kontrola ze względu na możliwość nawrotów choroby. W przypadku rzadkich trwałych ubytków błony bębenkowej po drenażu, konieczne może być operacyjne ich zamknięcie po dłuższym okresie obserwacji.

Ważne jest unikanie zamoczenia ucha, w którym umieszczono drenaż. Pacjenci powinni unikać pływania, nurkowania oraz zabaw z głową pod wodą. Nie wolno też stosować płynów do usuwania woskowiny ani czyścić uszu pałeczkami, ponieważ taka praktyka może prowadzić do wtórnego zakażenia ucha środkowego lub urazu drenażowego.

Nie ma jednoznacznych wskazań, które mogłyby zapobiec rozwojowi wysiękowego zapalenia ucha środkowego.

Wśród działań prewencyjnych rozważa się szczególnie stosowanie szczepionek przeciwko pneumokokom (częsty patogen w ostrym zapaleniu ucha) u dzieci. Istotne jest również odpowiednie leczenie nawracających zapaleń uszu i infekcji górnych dróg oddechowych. Często konieczne jest poszerzenie diagnostyki w celu zidentyfikowania przyczyn nawracających stanów zapalnych górnych dróg oddechowych.

Przy przebywaniu dzieci w przedszkolach ryzyko wtórnych zakażeń i kolonizacji nosogardła patogenami jest powtarzające, co stanowi istotny problem zdrowotny. Ważne jest ograniczenie kontaktów dzieci z ostrymi infekcjami oraz przestrzeganie zasad rekonwalescencji po ostrej infekcji.