Najważniejszym aspektem w terapii depresji jest dobrze współpracować z prowadzącym lekarzem. Warto pamiętać, że pacjent nie powinien podejmować decyzji samodzielnie odnośnie zmian w leczeniu, ale powinien szczegółowo omawiać wszystkie swoje objawy i wątpliwości z lekarzem, aby ten mógł dobrać dla niego najbardziej skuteczną terapię.

Podczas doboru farmakoterapii dla danego pacjenta, lekarz kieruje się kilkoma kluczowymi zasadami:

• Stosowanie jak najmniejszej skutecznej dawki leku – mniejsza dawka redukuje ryzyko działań niepożądanych oraz obniża koszty terapii.
• Ocena efektywności leczenia nie powinna nastąpić przed 2-4 tygodniami od rozpoczęcia kuracji, ponieważ leki przeciwdepresyjne wpływają na złożone procesy komórkowe, których zmiana nie jest natychmiastowa.
• Zmiana leku jest wskazana, gdy po 6-8 tygodniach maksymalnej dawki pacjent nie doświadcza poprawy – najczęściej lekarz proponuje zmianę na inny lek z tej samej grupy, a w przypadku braku efektów, przepisuje lek z innej grupy.
• Po pierwszym epizodzie depresji zaleca się kontynuowanie terapii przez co najmniej 6 miesięcy od ustąpienia objawów.
• W przypadku kolejnego epizodu depresji zaleca się dłuższe leczenie – nawet do 2 lat od ustąpienia objawów.
• Po trzecim epizodzie lekarz może rozważyć terapię utrzymującą.

W miarę postępu badań i poznawania kolejnych mechanizmów, które mogą wpływać na wystąpienie objawów depresji, rozwijane są coraz bardziej skuteczne i bezpieczne leki przeciwdepresyjne. W ogólności leki te można podzielić na różne grupy według mechanizmu ich działania. Jedną z teorii wyjaśniających powstawanie depresji zakłada zaburzenia w ilości neuroprzekaźników w mózgu, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina, na których prawidłowość wpływają leki przeciwdepresyjne.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) zazwyczaj stanowią początkową linię leczenia depresji. Te leki, takie jak citalopram czy sertralina, działają poprzez zwiększenie stężenia serotoniny w mózgu. Dodatkowo mają także działanie przeciwlękowe, co jest istotne, ponieważ zaburzenia lękowe często współistnieją z depresją.

Inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI) zwiększają zarówno stężenie serotoniny, jak i noradrenaliny w mózgu. Mogą one powodować podwyższone ciśnienie tętnicze, co stanowi przeciwwskazanie do ich stosowania u pacjentów z nadciśnieniem.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) mają szerokie spektrum działania, obejmujące hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny, a także wpływ na inne receptory. Pomimo licznych działań niepożądanych, mogą okazać się skuteczne w leczeniu ciężkich przypadków depresji.

Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO) blokują enzym odpowiedzialny za rozkład neuroprzekaźników i mogą prowadzić do zwiększenia ich stężenia w mózgu. Jednym z głównych leków z tej grupy jest moklobemid, choć jest to lek wymagający ostrożności ze względu na interakcje z innymi lekami.

Istnieje wiele innych leków przeciwdepresyjnych o różnym mechanizmie działania, ale większość z nich wpływa na zwiększenie stężenia neuroprzekaźników w mózgu. Agomelatyna, na przykład, poprzez oddziaływanie na receptory melatoniny, wpływa na regulację rytmu snu i czuwania, co może być istotne dla osób z depresją.

Po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z pacjentem, lekarz może dostosować lek odpowiedni do konkretnej osoby. Istotne informacje, które to umożliwiają, to przede wszystkim objawy depresyjne, z którymi boryka się pacjent. Nie każda depresja manifestuje się jednak takimi samymi objawami - niektórzy pacjenci odczuwają silne uczucie niepokoju, problemy ze snem, dolegliwości bólowe, wzmożoną senność lub wręcz przeciwnie - inni czują się pobudzeni. W trakcie depresji może dojść do zmiany apetytu i, jako konsekwencja, zmiany masy ciała, co ma również wpływ na wybór odpowiedniego leku. Istotne jest również informowanie lekarza o stosowanych lekach, włącznie z tymi bez recepty, suplementami diety i ziołami, aby uniknąć niepożądanych interakcji. Niezbędne jest także informowanie o innych chorobach poza depresją, ponieważ niektóre leki mogą być przeciwwskazane. Podczas kolejnych wizyt należy zgłaszać nasilone lub trudne do zniesienia objawy niepożądane, takie jak zaburzenia seksualne, które mogą być niekomfortowe w rozmowie, ale istnieją leki przeciwdepresyjne, które poprawiają ten obszar funkcjonowania, jak np. bupropion.

O rezygnacji z leku lub dostosowaniu jego ilości może postanowić wyłącznie specjalista medyczny! Należy unikać samodzielnego podejmowania decyzji w tej sprawie. Zmiany w terapii należy wprowadzać stopniowo, ponieważ nagłe modyfikacje mogą prowadzić do wystąpienia objawów odstawienia, które mogą być uciążliwe oraz zagrażać zdrowiu pacjenta.

Często spotykanym zmartwieniem w gabinecie psychiatrycznym jest obawa przed uzależnieniem od leków antydepresyjnych. Jest to jednak błędny mit, ponieważ leki antydepresyjne nie posiadają potencjału uzależniającego. Objawy, jakie mogą pojawić się po nagłym odstawieniu leków, są wynikiem zmian w szlakach neuroprzekaźniczych w mózgu, które muszą się dostosować do nowej sytuacji. Nie ma jednak głodu substancji ani nieodpartej chęci zażycia leku, charakterystycznej dla zespołu abstynencyjnego.

Należy również zwrócić uwagę na to, że choć poprawa nastroju po wdrożeniu leków antydepresyjnych wymaga minimum 2-3 tygodni, to już na początku leczenia obserwuje się zmniejszenie lęku. Jest to istotne szczególnie u pacjentów z myślami samobójczymi, ponieważ może zwiększyć tendencję do ich realizacji. W takich sytuacjach bliscy powinni być czujni, a w przypadku dużego ryzyka samobójczego zaleca się leczenie pod nadzorem specjalistów w warunkach szpitalnych.

Leki stosowane w leczeniu depresji są uzupełniane lekami przeciwlękowymi, zwłaszcza benzodiazepinami, w przypadku występowania objawów takich jak lęk (z uwzględnieniem ryzyka uzależnienia – stosowanie nie powinno przekraczać 4–6 tygodni). Natomiast w sytuacji, gdy występują objawy psychotyczne lub depresja lekooporna (brak poprawy po przynajmniej dwóch lekach przeciwdepresyjnych), stosuje się atypowe leki przeciwpsychotyczne, głównie olanzapinę lub kwetiapinę.