Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A to nagła martwica i stan zapalny wątroby spowodowany przez wirus zapalenia wątroby typu A.

Wirus heparyty A ( – HAV) powoduje ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A, nazywane również potocznie "żółtaczką pokarmową" lub "żółtaczką typu A"). Zakażenie najczęściej występuje drogą pokarmową (poprzez brudne ręce lub skażoną żywność), możliwe jest także zakażenie podczas kontaktu seksualnego (szczególnie analnego) oraz bardzo rzadko przez skażone igły u narkomanów lub transfuzję krwi. Wirus jest wydalany z kałem przez 1–2 tygodnie przed pojawieniem się objawów i przez około 1 tydzień po ich wystąpieniu.

Wirus zapalenia wątroby typu A nie prowadzi do przewlekłego zapalenia wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest wywołane infekcją wirusem HAV.

Faktory ryzyka zachorowania:

1. bliski kontakt z zakażonym (szczególnie wspólne zamieszkanie)
2. kontakt domowy lub zawodowy z dziećmi uczęszczającymi do żłobka lub przedszkola
3. podróż do kraju o endemicznym występowaniu HAV (np. basen Morza Śródziemnego, kraje Europy Wschodniej i Rosja, kraje rozwijające się)
5. seksualne kontakty analne (szczególnie mężczyźni mający stosunki seksualne z mężczyznami)
6. usuwanie odpadów komunalnych i płynnych odpadów, a także utrzymanie urządzeń do tego służących.

Choroba często przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi, niecharakterystycznymi objawami. Najczęściej występują męczliwość, nudności, wymioty, ból brzucha, ból mięśni i stawów, czasem także świąd skóry.

Przed pojawieniem się objawów może dojść do powiększenia wątroby. Objawy ostre ustępują po kilku dniach.

Czasem wirusowe zapalenie wątroby typu A powoduje żółtaczkę, z którą wiąże się ściemnienie moczu i rozjaśnienie stolca.

U osób z wcześniejszym uszkodzeniem wątroby choroba może mieć poważny przebieg. Choć występuje bardzo rzadko, jest to postać piorunująca z ostrą niewydolnością wątroby. Cięższy przebieg WZW typu A występuję także u osób po 50. rż. i niedożywionych.

W przypadku pojawienia się symptomów warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Przeważnie objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A są nietypowe i mogą być mylone z innymi schorzeniami. Szybkie postawienie diagnozy WZW typu A może pomóc w zatrzymaniu rozprzestrzeniania się choroby, która może mieć poważne konsekwencje, szczególnie u osób powyżej 50 roku życia i cierpiących na przewlekłą chorobę wątroby innego pochodzenia.

Podczas diagnostyki lekarz najpierw przeprowadzi szczegółowe wywiad, a następnie zaleci badania dodatkowe. Kontakt (szczególnie w domu) z osobą chorym na WZW typu A może wskazywać na zakażenie. Podstawowym testem diagnostycznym jest badanie krwi w celu wykrycia przeciwciał przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu A. W ostrej fazie zakażenia można wykryć przeciwciała anty-HAV IgM (które mogą utrzymywać się przez 4-6 miesięcy), a potem stopniowo są one zastępowane przez przeciwciała anty-HAV IgG (które pozostają do końca życia). Dodatkowo lekarz może zlecić inne badania, takie jak: próby wątrobowe, badanie stężenia bilirubiny, oraz oznaczenie aktywności ALP i GGT.

W specjalnych przypadkach lekarz może zdecydować o wykonaniu biopsji wątroby.

Nie istnieje leczenie bezpośrednie, a leczenie objawowe stosuje się w przypadkach ciężkiego przebiegu lub z powikłaniami, gdy konieczna jest hospitalizacja. Celem terapii jest utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia i nawodnienia.

W procesie leczenia stosuje się:

1. Odpoczynek – ograniczenie aktywności fizycznej podczas ostrego okresu choroby oraz przez miesiąc rekonwalescencji. W przypadku silnego uczucia zmęczenia, zaleca się leżenie w łóżku w okresie ostrości.
2. Dieta i płyny – stosowanie diety dostosowanej do zapotrzebowania energetycznego (dla osób dorosłych 8400 kJ/d, czyli 2000 kcal/d): 70% łatwo przyswajalnych węglowodanów, 10–20% tłuszczów i 10% białka, z stopniowym rozszerzaniem według indywidualnej tolerancji. Powrót do zwykłej diety w ciągu pół roku. W przypadku silnych nudności i symptomów odwodnienia konieczne jest nawadnianie oraz żywienie drogą zgłębnikową (dożołądkową lub dojelitową) lub pozajelitową. Zakaz spożywania alkoholu przez pół roku, z znacznym ograniczeniem przez rok.
3. Unikanie niektórych lekarstw – w okresie ostrości choroby oraz rekonwalescencji zaleca się unikanie leków metabolizowanych w wątrobie lub wywołujących cholestazę (zastój żółci w wątrobie).

Osoby cierpiące na silny świąd mogą otrzymać zalecenie leczenia cholesteryzyną lub kwasem ursodeoksycholowym od lekarza.

W okresie ostrości choroby pacjent powinien (jeśli nie jest hospitalizowany) zgłaszać się na kontrolę raz w tygodniu oraz na zlecone badania krwi. Zazwyczaj obejmują one wskaźnik krzepnięcia krwi – czas protrombinowy (PT). Dodatkowo, co miesiąc należy przeprowadzać badanie krwi na próby wątrobowe (aminotransferazy – ALT i AST), a w razie potrzeby – stężenie bilirubiny aż do powrotu wartości do normy.

W ciągu tygodnia od wystąpienia objawów pacjent nie powinien przygotowywać posiłków dla innych oraz powinien unikać kontaktów seksualnych. W niepowikłanym WZW typu A pełny powrót do normalnej aktywności życiowej i pracy następuje w czasie krótszym niż 6 miesięcy.

Rokowanie jest korzystne, chociaż choroba może trwać dłużej niż kilka miesięcy, z okresowymi nawrotami, zazwyczaj do 3 miesięcy od pierwszego ataku. Wirus zapalenia wątroby typu A nie prowadzi do przewlekłego zapalenia wątroby.

Choroba może przebiegać ciężko u osób powyżej 50 roku życia, z przewlekłą chorobą wątroby oraz u osób niedożywionych.

Bardzo rzadko (ok. 0,2% przypadków), częściej u osób powyżej 50 roku życia i z przewlekłą chorobą wątroby na innym tle, występuje piorunujące zapalenie. Rzadko także dochodzi do uszkodzenia nerek, a u osób z predyspozycją genetyczną zakażenie HAV może spowodować autoimmunologiczne zapalenie wątroby.

Choroba nie ma wpływu na przebieg ciąży i nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią, chociaż lekarz może rozważyć podanie niemowlęciu naturalnej ludzkiej immunoglobuliny.

Istnieje szczepionka zapobiegająca zakażeniu wirusowym zapaleniem wątroby typu A. Szczepionki przeciwko WZW typu A zawierają zinaktywowany wirus HAV i należą do kategorii "nieżywych". Dostępna jest także szczepionka skojarzona przeciwko WZW typom B i A.

Schemat szczepienia obejmuje podanie dwóch dawek domięśniowo w ramię. Drugą dawkę podaje się między 6 a 12 miesiącem po pierwszej dawce. Nie zaleca się podawania dawek przypominających.

U dorosłych szczepienie jest zalecane osobom:

1. wyjeżdżającym do krajów o dużej lub średniej endemiczności WZW typu A (większość państw w Afryce, Ameryce Południowej, Środkowej i Azji); szczepienie jest zalecane wszystkim podróżnym narażonym na zakażenie w regionie docelowym, niezależnie od długości podróży oraz warunków pobytu.
2. zatrudnionym przy usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz przy konserwacji urządzeń służących do tego celu
3. z przewlekłą chorobą wątroby lub cierpiącym na hemofilię
4. podejmującym ryzykowne zachowania seksualne (przede wszystkim kontakty analne)
5. wrażliwym na zakażenie w okresie wzmożonej zachorowalności związanej ze stanem epidemicznym.

Szczepienie jest korzystne dla każdego, kto chce zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem WZW typu A, zwłaszcza osobom prowadzącym ryzykowne zachowania seksualne lub uzależnionym od narkotyków.

W profilaktyce ważne jest utrzymywanie wysokiego standardu higieny, szczególnie dokładne mycie rąk po opuszczeniu domu i korzystaniu z publicznych toalet. Zaleca się izolację chorych przez około tydzień od pojawienia się objawów (czas wydalania wirusa z kałem).