Miażdżyca to schorzenie naczyń krwionośnych, które prowadzi do zwężenia ich światła.

Przyczyną tego zwężenia jest blacha miażdżycowa, złożona głównie z cholesterolu, która rośnie na ścianie tętnicy, co prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi i niedotlenienia narządów.

Miażdżyca może rozpoczynać się już we wczesnym stadium życia, jednak jej symptomy najczęściej pojawiają się między 50. a 60. rokiem życia. Występują różnorodne zmiany miażdżycowe w różnych tętnicach u tego samego pacjenta, a nawet w obrębie tej samej tętnicy, różniące się stopniem zaawansowania. Proces ich rozwoju charakteryzuje się zmiennym tempem i okresowym przyśpieszeniem. Pierwsze, bezobjawowe nacieki tłuszczowe, można zauważyć już u dzieci, które mogą cofać się lub pogłębiać, prowadząc do powstania blaszek miażdżycowych.

W ostatnich latach zauważa się istotne zmiany w epidemiologii miażdżycy. Dawniej choroba ta dotyczyła głównie starszych mężczyzn, obecnie jednak zawały serca spowodowane miażdżycą naczyń wieńcowych coraz częściej występują u kobiet, młodszych osób oraz w zaawansowanym wieku. Dodatkowo zauważa się znaczny wzrost liczby osób cierpiących na miażdżycę w krajach o niższym i średnim poziomie rozwoju gospodarczego.

Miażdżyca dotyczy naczyń krwionośnych zaopatrujących różne części ciała, co skutkuje różnorodnymi objawami w zależności od lokalizacji niedokrwienia.

Jeśli miażdżyca rozwija się w tętnicach wieńcowych, które zaopatrują mięsień sercowy, może dojść do choroby wieńcowej. Powstanie blaszek miażdżycowych prowadzi do zwężenia lub nawet zamknięcia tętnic wieńcowych, objawiając się bólem wieńcowym, który występuje podczas wysiłku fizycznego i ustępuje w spoczynku.

Kolejnym objawem miażdżycy może być chromanie przestankowe, czyli ból mięśni łydek podczas marszu lub biegu, który ustępuje w spoczynku.

Miażdżyca może także dotyczyć tętnic dostarczających krew do mózgu, co może objawiać się zaburzeniami ruchowymi, czuciowymi, mową, a nawet prowadzić do udarów.

W przypadku poważniejszych postaci miażdżycy może dojść do udaru mózgu lub tętniaka aorty.

Miażdżyca to proces polegający na stopniowym gromadzeniu się cholesterolu i monocytów w ścianie tętnic, co prowadzi do powstania blaszki miażdżycowej.

Monocyty przekształcają się w makrofagi, które pochłaniają lipoproteiny LDL (tzw. zły cholesterol) gromadzące się w ścianie naczyniowej i tworzą komórki piankowate.

Blaszki miażdżycowe, zawierające cholesterol i komórki piankowate, mogą łatwo pękać, co prowadzi do powstania zakrzepu zamykającego tętnicę i poważnego niedokrwienia obszaru zaopatrywanego przez nią.

Młode blaszki miażdżycowe, które zawierają niewiele tkanki włóknistej, mają większe ryzyko pęknięcia. Nawet niewielkie pęknięcie może prowadzić do powstania zakrzepu w blaszce, co przyczynia się do jej wzrostu i zmiany jej struktury.

Stopniowe zwłóknienie blaszki miażdżycowej może prowadzić do powstania silnej pokrywy, chroniącej ją przed pęknięciem. W wyniku tego procesu, mogą wystąpić objawy niedokrwienia związane z poważnym zwężeniem światła tętnicy.

Miażdżyca jest powszechnym schorzeniem rozwijającym się u większości osób. Pierwsze objawy miażdżycy mogą pojawić się już we wczesnym dzieciństwie, ale typowe symptomy, takie jak choroba niedokrwienna serca, chromanie przestankowe, niedokrwienie czy udar mózgu, występują z reguły u osób powyżej 50. roku życia.

Szybkość postępu miażdżycy jest różna u każdej osoby i zależy od obecności oraz nasilenia czynników ryzyka.

Im wcześniej zaczniemy dbać o nasze zdrowie serca, tym lepiej. Proces tworzenia się miażdżycy zaczyna się już we wczesnym dzieciństwie. Stopień zaawansowania zmian w młodym wieku, podobnie jak u dorosłych, zależy od obecności i intensywności czynników ryzyka.

Dbając o profilaktykę miażdżycy, chronimy się przed chorobami układu sercowo-naczyniowego, które są główną przyczyną zgonów w większości społeczeństw europejskich i ważną przyczyną niepełnosprawności. Miażdżyca, postępująca powoli przez lata, stanowi podstawowy proces prowadzący do chorób sercowo-naczyniowych. Zawał serca i udar mózgu mogą wystąpić nagle, a śmierć może nastąpić zanim zostanie udzielona pomoc medyczna i zastosowane skuteczne leczenie.

Do głównych czynników ryzyka zachorowań na choroby sercowo-naczyniowe zaliczamy:

1. niezdrową dietę
2. palenie papierosów
3. małą aktywność fizyczną
4. wysokie ciśnienie krwi
5. podwyższone stężenie cholesterolu LDL we krwi
6. podwyższone stężenie triglicerydów we krwi
7. obniżone stężenie cholesterolu HDL we krwi
8. stan przedcukrzycowy lub cukrzycę
9. nadwagę lub otyłość.

Dieta Polaków wciąż różni się od zasad zdrowego odżywiania, co wpływa także na profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych. Spożycie warzyw i owoców pozostaje zbyt niskie, podczas gdy spożycie czerwonego mięsa, zwłaszcza przetworzonego, oraz tłuszczów, zwłaszcza nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans, jest zbyt duże. Ponadto, spożycie cukru, fruktozy i soli jest zbyt duże, zaś udział energii z węglowodanów pochodzących z pełnoziarnistych produktów jest zbyt niski.

W 2018 roku, 30,9% mężczyzn i 20,2% kobiet paliło papierosy, a 62,2% mężczyzn i 45,5% kobiet cierpiało na nadwagę lub otyłość (BMI ≥25 kg/m²).

Zasady zdrowego odżywiania mają uniwersalne znaczenie, chociaż mogą nieco się różnić w zależności od populacji, lokalnych zwyczajów żywieniowych i problemów zdrowotnych.

Podstawowe zalecenia żywieniowe obejmują regularne spożywanie posiłków co 3–4 godziny, spożywanie warzyw i owoców w dużych ilościach, wybieranie produktów pełnoziarnistych, zalecenie spożywania chudych produktów mlecznych, ograniczanie spożycia mięsa czerwonego i przetworzonych produktów mięsnych, zastępowanie tłuszczów zwierzęcych nietropikalnymi olejami roślinnymi, ograniczanie spożycia cukru i słodyczy, eliminację soli, regularne picie wody oraz abstynencję od alkoholu.

W ramach profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych zaleca się również regularną aktywność fizyczną, osiągając co najmniej 150 minut tygodniowo wysiłku aerobowego o umiarkowanej intensywności lub 75 minut tygodniowo wysiłku o dużej intensywności.

Wiedza na temat miażdżycy stale ewoluuje, wraz z pojawianiem się nowych badań i rewizją dotychczasowych poglądów. Obecnie przyjmuje się, że miażdżyca rozwija się w sposób nieciągły, można ją zahamować, a jej przebieg jest modulowany przez styl życia i leki.