Mięśniaki macicy, nazywane również włókniakami, są łagodnymi nowotworami składającymi się z komórek mięśni macicy. Choć nie stanowią zagrożenia dla życia kobiety, mogą mieć wpływ na jej jakość życia i zdolność zajścia w ciążę. Są to guzy kuliste o zróżnicowanej wielkości, które mogą zmieniać swoje rozmiary w ciągu życia kobiety. Najczęściej wykrywa się je w postaci mnogiej i nie rozprzestrzeniają się poza macicę. Rodzaje mięśniaków to podśluzówkowe, śródścienne oraz podsurowicówkowe. Nie są znane dokładne przyczyny ich powstawania, ale wiadomo, że niektóre z nich rosną pod wpływem estrogenów. Istnieją czynniki ryzyka, takie jak wiek, genetyka, otyłość czy nadciśnienie, które mogą sprzyjać powstawaniu mięśniaków. Niektóre czynniki, takie jak ciąża przed 25. rokiem życia czy stosowanie antykoncepcji hormonalnej, mają działanie chroniące przed nimi.

Nie wszystkie kobiety doświadczają objawów mięśniaków - tylko około 40% kobiet z mięśniakami ma objawy. Objawy i intensywność dolegliwości zależą od położenia i wielkości guza. Kobiety mogą nie odczuwać drobnych, chociaż licznych zmian przez całe życie.

Objawy mięśniaków, jeśli występują, są niespecyficzne. Mogą wystąpić nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych - obfite, nieregularne miesiączki, krwawienia międzymiesiączkowe. Długotrwałe dolegliwości tego rodzaju mogą prowadzić do niedokrwistości, czyli obniżenia stężenia hemoglobiny we krwi, co objawia się osłabieniem, bladością skóry, przyspieszoną akcją serca, omdleniami. Inne dolegliwości, związane bezpośrednio z wielkością i położeniem guza, to ból lub dyskomfort w okolicy podbrzusza, ucisk na pobliskie struktury - częstsze oddawanie moczu, parcie na mocz, trudności w wypróżnianiu oraz zaparcia. Niepłodność jest kolejnym problemem, z którym niekiedy borykają się kobiety z mięśniakami. Mogą one powodować niepłodność pierwotną - gdy kobieta nigdy nie była w ciąży - lub wtórną - gdy problem pojawia się pomimo tego, że kobieta wcześniej była zdolna do zajścia w ciążę. Czasami mięśniaki powodują trudności z donoszeniem ciąży w postaci poronień lub porodów przedwczesnych. Duże guzy mogą wpływać na położenie płodu i zwiększać ryzyko wykonania cesarskiego cięcia, ale należy pamiętać, że większość mięśniaków nie ma istotnego wpływu na płód i poród.

Jeśli pojawią się symptomy sugerujące obecność mięśniaków macicy, należy skonsultować się z ginekologiem celem ustalenia diagnozy, wykluczenia innych możliwych przyczyn oraz ustalenia planu leczenia. W przypadku braku objawów zaleca się regularną obserwację. Należy również zwrócić uwagę na objawy niedokrwistości, która może być spowodowana obfitymi krwawieniami z dróg rodnych. Warto w takiej sytuacji skonsultować się najpierw z lekarzem pierwszego kontaktu.

Badanie ultrasonograficzne przezpochwowe jest podstawowym narzędziem stosowanym do diagnozowania mięśniaków macicy. Dzięki niemu można zobaczyć większość guzów macicy, zmierzyć ich rozmiary i określić lokalizację. W przypadku większych zmian możliwe jest ich wyczuwanie podczas dwuręcznego badania ginekologicznego na fotelu ginekologicznym, a mięśniaki rodzące się, czyli te które wystają przez szyjkę macicy na zewnątrz, rzadko występują i są widoczne we wziernikach założonych do pochwy. Wczesna rozmowa lekarza z pacjentką oraz określenie czynników ryzyka dla konkretnej kobiety mogą prowadzić do właściwej diagnozy.

W przypadku wątpliwości diagnostycznych przeprowadza się dodatkowe badania. Jednym z nich jest histeroskopia, czyli zabieg diagnostyczny wykonywany pod narkozą, polegający na wprowadzeniu małej kamery przez pochwę i kanał szyjki macicy do wnętrza macicy, co umożliwia dokładne jej obejrzenie. Czasami wykonuje się bardziej szczegółowe badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) i tomografia komputerowa (TK) miednicy.

Przy każdym guzie w macicy, który może sugerować mięśniaka macicy, istotne jest wykluczenie innych zmian, takich jak polip endometrium, guz jajnika czy mięsak macicy.

Jeśli mięśniaki macicy powodują objawy i znacząco obniżają jakość życia kobiety, konieczne jest podjęcie leczenia. Wybór metody terapeutycznej zależy od wielu czynników, takich jak wiek pacjentki, chęć zachowania płodności oraz preferencje co do zachowania macicy. Natomiast mięśniaki, które nie powodują żadnych objawów, zazwyczaj podlegają regularnej obserwacji.

W przypadku objawów, rozważane jest leczenie farmakologiczne mające na celu złagodzenie dolegliwości, choć nie prowadzi ono do całkowitego zniknięcia mięśniaków. Z reguły stosuje się je jako przygotowanie do leczenia operacyjnego, umożliwiające zmniejszenie rozmiaru zmian. Należy jednak pamiętać, że niektóre leki mają ograniczenia czasowe w stosowaniu, a ich efekty są czasowe.

Metody operacyjne, charakteryzujące się większą skutecznością, są częściej stosowane u pacjentek, u których leczenie farmakologiczne nie przyniosło pożądanych rezultatów. Przy planowaniu ciąży, szczególnie u kobiet w wieku rozrodczym, często wybiera się zabieg usunięcia mięśniaków chirurgicznie (miomektomię). Można ją przeprowadzić laparoskopowo, poprzez niewielkie nacięcia w jamie brzusznej, lub histeroskopowo, szczególnie w przypadku mniejszych zmian podśluzówkowych (do 3 cm). Inna niechirurgiczna opcja to embolizacja naczyń, polegająca na zablokowaniu naczyń krwionośnych odżywiających mięśniaka, co hamuje jego wzrost.

U kobiet po menopauzie lub u tych, które nie planują ciąży, często zaleca się usunięcie macicy (histerektomię). Zazwyczaj wraz z macicą usuwane są jajowody, a czasem także szyjka macicy. Jajniki pozostawia się zazwyczaj do wieku 60-65 lat, ponieważ ma to pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie kobiety. W późniejszym wieku, ze względu na brak korzyści z ich pozostawienia oraz ryzyko nowotworów jajnika, często decyduje się na ich usunięcie wraz z narządem rodnym.

Możliwym rozwiązaniem problemu mięśniaków macicy jest usunięcie samej macicy. Zabiegowe leczenie poszczególnych zmian może nie zapobiec nawrotom, a usunięcie jednego guza nie eliminuje obecności innych w organie. Farmakologiczne metody terapii mają na celu złagodzenie objawów lub przygotowanie do operacji, lecz nie prowadzą do całkowitego wyleczenia.

Zastosowanie terapii farmakologicznej lub interwencji chirurgicznej w celu usunięcia mięśniaków macicy wymaga regularnej kontroli za pomocą badania ultrasonograficznego przezpochwowego. Po operacyjnym usunięciu macicy, zwłaszcza przy zachowaniu jajników, kobiety powinny regularnie odwiedzać ginekologa, aby przeprowadzić badanie USG i monitorować ewentualne niepokojące zmiany.