Prawidłowe kontrolowanie i wypuszczanie moczu oznacza zdolność zatrzymywania odpowiedniej ilości moczu w pęcherzu, kontrolowanego oddawania moczu w odpowiednich sytuacjach społecznych oraz poprawnego strumienia moczu. Te umiejętności rozwijają się wraz z wiekiem dziecka:

• U niemowląt oddawanie moczu odbywa się automatycznie, gdy pęcherz jest pełny
• W około roczku dziecko może odczuwać potrzebę oddania moczu, ale nie potrafi kontrolować tego procesu
• Trzylatki potrafią świadomie zatrzymać oddawanie moczu
• Około czwartego roku życia większość dzieci potrafi oddać mocz na polecenie
• U pięciolatków istnieje możliwość kontrolowania moczenia przy różnym stopniu wypełnienia pęcherza

Wszystkie te umiejętności rozwijają się dzięki dojrzewaniu układu nerwowego. Ważne jest, aby otoczenie dziecka wspierało jego rozwój - zachęcanie do siadania na nocniku od około 12.-18. miesiąca życia, unikanie pieluch u starszych dzieci.

Kontrolę oddawania moczu dziecko najpierw osiąga w dzień, a potem w nocy.

Dziewczynki zwykle szybciej osiągają kontrolę nad oddawaniem moczu niż chłopcy.

Dzięki temu, około 90% zdrowych dzieci rozwija właściwe nawyki związane z oddawaniem moczu.

Termin inkontynencji definuje zaburzenia oddawania moczu wynikające z przyczyn organicznych, a nie z opóźnionego dojrzewania fizjologicznego. W tych zaburzeniach dochodzi do mimowolnego oddawania moczu, niezależnie od świadomej kontroli dziecka.

Wady anatomiczne układu moczowego powodują trudności w utrzymaniu kontroli mikcji, podczas gdy nieprawidłowa regulacja ze strony układu nerwowego uniemożliwia kontrolę mikcji mimo prawidłowej budowy układu moczowego.

Uszkodzenie w obu typach zaburzeń wymaga leczenia przyczynowego, jednak często jest trwałe i terapia nie daje gwarancji poprawy.

Tym określeniem nazywa się nietrzymanie moczu u dzieci w wieku, w którym już powinny kontrolować te procesy fizjologiczne, czyli u dziewczynek po ukończonym 5. roku życia, a u chłopców po ukończonym 6. roku życia.

Nietrzymanie moczu dotyczy zaburzeń funkcjonalnych bez towarzyszących zmian w anatomii układu moczowego czy nerwowego.

Mogą to być różne przyczyny: nadmierna produkcja moczu, zmniejszona pojemność pęcherza moczowego, zaburzenia funkcji dolnych dróg moczowych lub zaburzenia emocjonalne.

Rodzaje nietrzymania moczu dzielą się na nocne (nietrzymanie podczas snu), dziennie (nietrzymanie w ciągu dnia) oraz mieszane (nietrzymanie w dzień i w nocy).

Nietrzymanie moczu wymaga bardziej zaawansowanych badań diagnostycznych, zwłaszcza jeśli dotyczy zarówno nocnego, dziennego, jak i mieszane.

Nietrzymanie moczu może występować u dzieci od najmłodszych lat bez przerwy, określane wtedy jako pierwotne, lub może pojawić się u dziecka, które wcześniej kontrolowało oddawanie moczu, po dłuższej przerwie (3-6 miesięcy), nazywane wtórnym.

Nietrzymanie wtórne wymaga bardziej zaawansowanych badań niż nietrzymanie pierwotne, sugerując zakażenie układu moczowego i/lub problemy emocjonalne.

Wśród dzieci z nietrzymaniem pierwotnym wyróżnia się te, u których jest to jedyny objaw, występujący tylko w nocy, bez innych odchyleń diagnostycznych, co nazywa się pierwotnym izolowanym nietrzymaniem nocnym.

Moczenie nocne stanowi problem dla wielu dzieci w okresie rozwojowym. Na świecie około 100 milionów osób boryka się z tym problemem, a w Polsce prawdopodobnie 300-400 tysięcy.

Częstotliwość występowania moczenia nocnego zmienia się wraz z wiekiem, przy czym u większości dzieci obserwuje się tendencję do "wyrośnięcia" z tego problemu, choć moment ten jest różny dla każdego dziecka, a im starsze dziecko, tym większe problemy emocjonalne dla niego i jego rodziny.

W przypadku 2/3 dzieci z moczeniem nocnym stwierdza się obciążający historię rodzinny, co znacznie zwiększa ryzyko tego problemu u dziecka.

Moczenie nocne to mimowolne oddanie moczu podczas snu częściej niż 2 razy w tygodniu u dziecka, którego wiek wynosi powyżej 5. roku (dla dziewczynek) lub 6. roku (dla chłopców).

Przyczyny tego zjawiska mogą być zróżnicowane, ale często wiążą się z nadmierną ilością moczu wydalanego w nocy, zbyt małą pojemnością pęcherza moczowego, bądź zaburzeniami czynnościowymi dolnych dróg moczowych.

Nietrzymanie nocne może też mieć podłoże emocjonalne i często jest związane z wydarzeniami życiowymi, takimi jak rozwody, śmierć bliskiej osoby czy problemy szkolne.

Diagnostyka różnicowa ma na celu ustalenie, czy nietrzymanie to postać izolowana, czy też może być objawem innych problemów zdrowotnych.

Pierwsze badanie lekarskie ma na celu ustalenie, czy moczenie nocne u dziecka jest symptomem innych schorzeń czy też jedynie jedną z dolegliwości u zdrowego dziecka.

Dzieci z tym problemem wymagają różnych metod diagnostycznych i leczenia, które zostaną ustalone przez lekarza.

Większość lekarzy zajmujących się problemem moczenia nocnego u zdrowego dziecka zaleca pierwszą wizytę po ukończeniu 4 lat.

Kontakt z lekarzem jest zalecany, jeśli do moczenia nocnego towarzyszą inne niepokojące objawy, takie jak moczenie w ciągu dnia, bóle podczas oddawania moczu czy gorączka bez wyraźnej przyczyny. Decyzja o skonsultowaniu się z lekarzem powinna być podjęta wcześnie, aby skutecznie wykluczyć inne choroby i dostosować właściwe leczenie, zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, dla dzieci z pierwotnym izolowanym moczeniem nocnym.

W przypadku dziecka cierpiącego na moczenie nocne, istotne jest przeprowadzenie:

• skrupulatnego wywiadu
• badania fizykalnego
• ewentualnych dodatkowych badań zleconych przez lekarza na podstawie zebranych informacji oraz oceny fizycznej dziecka.

Wysłuchanie odpowiedzi rodziców na pytania lekarza jest kluczowe dla diagnostyki. Gotowe kwestionariusze z odpowiednimi pytaniami mogą być także przydatne.

Rodzice powinni być gotowi odpowiedzieć na następujące pytania (przykładowy kwestionariusz):

1. Czy dziecko miało problem z moczeniem od urodzenia (bez przerwy około 6 miesięcy)?
2. Czy dziecko ma trudności z kontrolowaniem oddawania moczu w ciągu dnia?
3. Czy odczuwa nagły silny parcie na pęcherz?
4. Czy częściej oddaje mocz w ciągu dnia niż inne dzieci w jego wieku?
5. Czy skarży się na ból podczas oddawania moczu?
6. Czy dziecko oddaje więcej moczu w dzień czy w nocy?
7. Czy zauważyli Państwo problemy z opróżnianiem pęcherza u dziecka?
8. Czy strumień moczu jest ciągły czy przerywany?
9. Czy często zdarza się, że dziecko mokrzy łóżko?
10. Czy epizody moczenia występują w pierwszej czy drugiej części nocy?
11. Czy nocne moczenie zdarza się raz czy kilka razy w nocy?
12. Czy dziecko cierpi na zaparcia?
13. Czy piję bardzo dużo płynów?
14. Czy dziecko śpi bardzo głęboko i trudno go obudzić?
15. Czy problem z kontrolą stolca towarzyszy problemowi z moczeniem?
16. Czy dziecko jest nadpobudliwe?
17. Czy w rodzinie występowało moczenie nocne?

Nie zawsze rodzice znają odpowiedzi na wszystkie pytania, ale ważne jest dobre współdziałanie między rodzicami, dzieckiem i lekarzem w leczeniu tej dolegliwości.

W celu ułatwienia wywiadu zaleca się prowadzenie obserwacji i ich zapisywanie, co ułatwia odpowiedzi na powyższe pytania.

Lekarz może zleczyć dodatkowe badania zależnie od sytuacji, ale zaleca się wykonanie co najmniej podstawowych badań u każdego dziecka z problemem moczenia nocnego:

• badanie ogólne moczu (z konieczną oceną ciężaru właściwego),
• badanie bakteriologiczne moczu,
• USG układu moczowego w celu oceny zalegania moczu w pęcherzu,
• oznaczenie poziomów kreatyniny, mocznika i glukozy we krwi.

Rozszerzenie badań diagnostycznych oraz ewentualne skierowanie na konsultację psychologiczną lub psychiatryczną zależy od decyzji lekarza.

Moczenie nocne, które występuje samoistnie u dzieci, jest najczęstszą postacią problemu; dotyczy około 70-80% dzieci z tym schorzeniem.

Oznacza to, że jedynym objawem u takiego dziecka jest nocne moczenie, bez innych zaburzeń związanych z oddawaniem moczu, bez moczenia w ciągu dnia, problemów ze snem czy emocjonalnych.

Tego rodzaju moczenie dziecka zwykle trwa od urodzenia, bez przerw, i w badaniach dodatkowych nie wykazuje się żadnych nieprawidłowości.

Uważa się, że pierwotne izolowane nocne moczenie u dzieci ma podłoże genetyczne i może mieć charakter dziedziczny.

Główną przyczyną tej dolegliwości jest zaburzenie dobowego rytmu wydzielania wazopresyny, czyli brak zwiększonej produkcji tej substancji w godzinach nocnych.

Dlatego najlepsze rezultaty w leczeniu pierwotnego izolowanego nocnego moczenia można osiągnąć poprzez podanie tej substancji nocą.

U 70-90% dzieci z prawidłowo zdiagnozowanym pierwotnym izolowanym nocnym moczeniem dochodzi do poprawy dzięki tej terapii.

Leczenie dziecka z problemem moczenia nocnego można podzielić na:

1. Leczenie przyczynowe (czyli: jeśli zidentyfikowano przyczynę, która może być wyleczona).
2. Leczenie objawowe (czyli: jeśli diagnostyka nie wykazała konkretnej przyczyny, a leczenie ma na celu opanowanie objawów choroby)

• leczenie niefarmakologiczne
• leczenie farmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne jest zawsze wskazane, nawet jeśli dziecko zdobywa równocześnie leki.

Ta forma leczenia jest kluczowa i zależy głównie od działań opiekunów dziecka, wymaga cierpliwości i zaangażowania. Wymaga także współpracy ze strony starszych dzieci dotkniętych problemem moczenia się w nocy.

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje trening pęcherza, właściwe postępowanie z dzieckiem cierpiącym na problem oraz, w niektórych przypadkach, wsparcie psychologiczne.

Terapia kondycjonująca polega na poprawie "trzymania" moczu.

Dobrą strategią jest zwiększenie spożycia płynów w ciągu dnia i próby wydłużania przerw między oddawaniem moczu, co pobudza pęcherz do zwiększenia pojemności. Płyny powinny być spożywane równomiernie w ciągu dnia. Dzieci, które moczą się w nocy, często samodzielnie ograniczają picie, co jest niezalecane. Natomiast zaleca się ograniczenie picia na 2-3 godziny przed snem, zwłaszcza napojów moczopędnych.

Wiadomo, że u alergików spożycie mleka przed snem może pogłębiać problem moczenia nocnego.

Warto wdrożyć nawyk opróżniania pęcherza przed snem u każdego dziecka, zwłaszcza dotkniętego problemem moczenia nocnego.

Pamiętajmy, że pierwsze próby korzystania z toalety (nie tylko przed snem) powinny się zacząć między 12. a 18. miesiącem życia.

Nie używajmy pieluch u dzieci powyżej 4 lat!

Według większości ekspertów jest to korzystne, pod warunkiem całkowitego przebudzenia dziecka, co nie zawsze jest możliwe. Budzenie dziecka nie w pełni przebudzonego może nie pomóc w kontroli mikcji, ale jeśli dziecko budzi się w suchym łóżku, może to być motywujące dla niego.

Ważne jest odpowiednie postępowanie z dzieckiem cierpiącym na nocne moczenie. Należy mu zapewnić wsparcie, pozytywną motywację, nagrodzić za suchą noc, nie karcić ani nie obwiniać za zmoczone łóżko.

Z mojego doświadczenia bardzo pomocne są kalendarze, w których dziecko oznacza jak „wyglądała” noc, rysując słoneczka lub chmurki. Niektóre dzieci mają swoje własne pomysły, jak oznaczać noce mokre i suche. Należy pozwolić im na to, ponieważ wpłynie to pozytywnie na ich motywację. Ta metoda opiera się na dobrej relacji dziecka z rodzicami oraz z lekarzem. Podczas kolejnej wizyty lekarskiej należy dokładnie przyjrzeć się kalendarzowi, zawsze licząc "powodzenia" nocy i chwaląc za sukces.

U starszych dzieci konieczne wydaje się nauczenie dziecka, co zrobić z mokrym łóżkiem - dziecko powinno samo dokonywać wszystkich czynności związanych ze zmianą pościeli. Ważne jest także odpowiednie zabezpieczenie łóżka, zawsze czysta pościel i piżama przed snem oraz codzienna kąpiel, zwłaszcza rano po mokrej nocy.

Jedną z metod leczenia niefarmakologicznego są automatyczne systemy alarmujące, które sygnalizują początek mimowolnego oddawania moczu podczas snu. Wymagają one jednak dużej dyscypliny i cierpliwości, a ich skuteczność jest różnie oceniana.

Jednym z kluczowych pytań przy leczeniu dziecka z nocnym moczeniem jest kwestia momentu rozpoczęcia leczenia farmakologicznego. Większość lekarzy uważa, że jest to kwestia bardzo indywidualna.

Postępowaniem z pierwszego wyboru jest podejście niefarmakologiczne, szczególnie u małych dzieci. Jeśli leczenie niefarmakologiczne przynosi dobre efekty, można poczekać do około 7-8 roku życia przed rozpoczęciem farmakoterapii. Jednak jeśli powyżej tego wieku nadal występuje problem z moczeniem, a motywacja dziecka oraz brak frustracji są zadowalające, można rozważyć farmakologiczne wsparcie tylko w niezbędnych sytuacjach.

Podsumowując, zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne nie zawsze przynoszą sukces w leczeniu nocnego moczenia. Dlatego tak ważna jest wizyta u lekarza w celu odpowiedniej diagnozy i leczenia problemu.