Tarczyca to mały narząd znajdujący się u nasady szyi, złożony z dwóch płatów połączonych cieśnią. Składa się głównie z komórek pęcherzykowych tarczycy, które produkują główne hormony tarczycy - tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). Występują również rzadkie komórki okołopęcherzykowe (komórki C), wytwarzające kalcytoninę, hormon regulujący stężenie wapnia we krwi.

Rak tarczycy to złośliwy nowotwór, najczęściej wywodzący się z komórek pęcherzykowych tarczycy. Rzadziej występuje rak rdzeniasty, wywodzący się z komórek C wytwarzających kalcytoninę.

Z komórek pęcherzykowych tarczycy mogą powstawać różne rodzaje raka. Najczęstsze to wysokozróżnicowane nowotwory, o dobrym rokowaniu odległym, takie jak rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy.

Odmienne mechanizmy transformacji nowotworowej oraz częstość występowania są zależne od dostępności jodu w pożywieniu. Rak brodawkowaty rozprzestrzenia się głównie drogą chłonną, natomiast rak pęcherzykowy szerzy się poprzez naczynia krwionośne.

Raki niskozróżnicowane lub niezróżnicowane, stanowiące kilka procent przypadków nowotworów złośliwych tarczycy, cechują się agresywnym przebiegiem klinicznym i złym rokowaniem.

Rak tarczycy występuje rzadko i stanowi około 1% wszystkich nowotworów złośliwych. Częstość jego występowania różni się w zależności od regionu geograficznego. W Polsce zapadalność na raka tarczycy jest stosunkowo niska, z około 1500–1800 nowych przypadków rocznie.

Rak tarczycy może pojawić się w dowolnym wieku, ale najczęściej diagnozuje się go u osób powyżej 40 lat.

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka tarczycy należą czynniki genetyczne, promieniowanie jonizujące, poziom jodu w diecie oraz płeć. Czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w rozwoju raka tarczycy, a radioterapia okolicy szyi w dzieciństwie może znacząco zwiększyć ryzyko zachorowania. Obserwuje się, że rak pęcherzykowy częściej występuje w obszarach niedoboru jodu, podczas gdy rak brodawkowaty przeważa na obszarach o dobrym zaopatrzeniu w jod. Ponadto, ryzyko rozwoju raka tarczycy jest większe u kobiet niż u mężczyzn.

Często osoba chora może nie odczuwać żadnych symptomów związanych z nowotworem tarczycy.

Możliwe objawy rak tarczycy to:

• obecność guzka w tarczycy - twardy, nieruchomy, niebolesny, o nierównej powierzchni, zwłaszcza jeśli szybko się powiększa
• zwiększenie obwodu szyi, zwłaszcza jeśli szybko rośnie
• twarde i powiększone węzły chłonne na szyi.

Wraz z rozwojem choroby mogą pojawić się objawy związane z naciekiem sąsiadujących tkanek oraz objawy przerzutów odległych, szczególnie u chorych z rakiem anaplastycznym.

Objawy te mogą obejmować:

• ból szyi
• ciągłą i uciążliwą chrypkę
• problemy z połykaniem lub oddychaniem
• bóle kości i patologiczne złamania przy przerzutach do kości.

U osób z rakiem rdzeniastym rzadko występuje, ale charakterystyczne jest uporczywe występowanie biegunki.

Jeśli zauważysz objawy choroby wymienione powyżej, koniecznie skonsultuj się z lekarzem specjalistą ds. gruczołów wydzielania wewnętrznego i hormonów, który zleci odpowiednie badania w celu potwierdzenia diagnozy.

W trakcie spotkania z lekarzem, przeprowadza on wywiad medyczny analizujący obecność czynników ryzyka raka tarczycy u pacjenta. Następnie dokonuje on badania palpacyjnego szyi, oceniając rozmiar tarczycy, obecność, wielkość, twardość i ruchomość guzków, oraz analizuje węzły chłonne szyi.

Kolejnym krokiem diagnostycznym jest wykonanie badania ultrasonograficznego tarczycy i węzłów chłonnych. To badanie umożliwia szczegółową ocenę struktury i wielkości tarczycy, analizę wielkości i właściwości obserwowanych guzków, oraz ocenę węzłów chłonnych.

Mimo dokładnego badania ultrasonograficznego, nie zawsze możliwe jest jednoznaczne rozpoznanie, czy zmiana jest łagodna czy złośliwa. W przypadku występowania kilku guzków w tarczycy, wybiera się te najbardziej podejrzane o raka do biopsji cienkoigłowej, niekoniecznie największą zmianę.

Wczesne wykrycie raka jest możliwe tylko dzięki badaniu cytologicznemu pobranego materiału podczas cienkoigłowej biopsji guzka tarczycy.

Na podstawie przeprowadzonej biopsji można zdiagnozować różne rodzaje raka tarczycy, jednak nie jest możliwe rozpoznanie raka pęcherzykowego. Wynik biopsji może tylko sugerować podejrzenie nowotworu pęcherzykowego, wymagającego następnie leczenia operacyjnego i dokładnego badania histopatologicznego.

Nie istnieją dostępne badania laboratoryjne, które mogłyby być pomocne w rozpoznaniu przedoperacyjnym raka tarczycy pochodzenia z komórek pęcherzykowych.

W sytuacji podejrzenia raka rdzeniastego, zaleca się oznaczenie kalcytoniny, czułego markera obecności tego typu nowotworu.

Leczenie chirurgiczne raka tarczycy polega na całkowitym usunięciu tego narządu, często z węzłami chłonnymi szyjnymi. Czasami lekarz może zdecydować się na częściową operację, np. usunięcie jednego płata. Jednym z powikłań tego leczenia może być niedoczynność przytarczyc, co może prowadzić do hipokalcemii i objawów tężyczki lub uszkodzenia nerwu krtaniowego wstecznego (chrypka lub bezgłos, duszność).

W przypadku raka zróżnicowanego (brodawkowatego lub pęcherzykowego) zaleca się również leczenie jodem promieniotwórczym po operacji chirurgicznej. Procedurę uzupełniającą przeprowadza się zwykle po 1-3 miesiącach. Leczenie jodem promieniotwórczym jest bezpieczne, a najczęstszymi powikłaniami są zapalenie ślinianek, tarczycy, oraz nudności i wymioty. Leczenie jodem promieniotwórczym nie jest zalecane u chorych z rakiem anaplastycznym lub rdzeniastym.

Teleradioterapia na obszarze szyi i śródpiersia oraz farmakoterapia, takie jak lewotyroksyna, mogą być stosowane w wybranych przypadkach. Chemioterapia natomiast nie jest standardowym leczeniem raka tarczycy i decyzję o jej stosowaniu podejmuje onkolog.

Rokowanie w przypadku raka tarczycy zależy od rodzaju raka, jego zaawansowania oraz skuteczności leczenia.

U pacjentów z rakiem tarczycy o zróżnicowanym typie, po odpowiednim leczeniu (chirurgicznym i radioterapii jodem), prognoza jest bardzo korzystna. 10-letnie przeżycie dla raka brodawkowatego wynosi powyżej 90%, a dla raka pęcherzykowego od 85 do 90%. W przypadku nowotworów o niskim stopniu zaawansowania, możliwe jest całkowite wyleczenie, gdy zmiany są ograniczone tylko do tarczycy.

Rak niezróżnicowany cechuje się agresywnym przebiegiem i złym rokowaniem. Chorzy z tym typem raka zazwyczaj umierają w ciągu 6 do 12 miesięcy od pierwszych objawów, pomimo podjętego leczenia.

W przypadku raka rdzeniastego, po właściwym leczeniu, 10-letnie przeżycie wynosi od 80 do 90%. Jednakże brak odpowiedniego leczenia prowadzi do rozsiewu choroby i zgonu zwykle w ciągu kilku lat od rozpoznania.

Osoby z zróżnicowanym rakiem tarczycy po przejściu przez operację i terapię radioaktywnym jodem, potrzebują ciągłego przyjmowania lewotyroksyny oraz regularnych kontroli lekarskich.

Pierwsza ocena skuteczności leczenia zaleca się przeprowadzić 6 do 12 miesięcy po terapii jodem radioaktywnym. Podczas tej oceny wykonywane jest badanie USG tarczycy, ocena poziomu tyreoglobuliny oraz scyntygrafia całego ciała po stymulacji TSH (przy użyciu tyreotropiny alfa lub po odstawieniu lewotyroksyny). Ponadto przeprowadza się test na obecność przeciwciał antytyreoglobulinowych. Jeśli wyniki są w normie, kolejne kontrole, obejmujące zwykle badanie USG tarczycy, ocenę poziomu TSH i tyreoglobuliny, powinny zostać przeprowadzone co pół roku, a po 5 latach raz w roku.

U pacjentów z rakiem rdzeniastym tarczycy, ocena skuteczności terapii i monitorowanie remisji choroby opierają się na pomiarze stężenia kalcytoniny.

U każdego pacjenta, u którego zdiagnozowano raka rdzeniastego, zaleca się również przeprowadzenie badań genetycznych w celu identyfikacji mutacji genów charakterystycznych dla dziedzicznych postaci raka rdzeniastego. Jeśli mutacja zostanie potwierdzona, badania genetyczne w kierunku raka rdzeniastego powinny zostać przeprowadzone również u członków rodziny pacjenta.

W celu dbania o zdrowy tryb życia należy zapewnić organizmowi odpowiednią ilość jodu w diecie. W Polsce obowiązuje jodowanie soli kuchennej, co przyczynia się do tego, że większość osób spożywających ją dostarcza sobie odpowiednią ilość jodu. Ponadto zgodnie z programami profilaktycznymi zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w jod, takich jak ryby morskie, oraz przyjmowanie suplementów jodu przez kobiety ciężarne i karmiące piersią.

Dostarczenie odpowiedniej ilości jodu zmniejsza ryzyko wystąpienia wola miąższowego, guzków tarczycy oraz raka pęcherzykowego.

Kolejnym istotnym czynnikiem, który można kontrolować, jest zaprzestanie palenia papierosów, ponieważ stwierdzono związek między paleniem papierosów a rozwojem guzków tarczycy.