Układ krążenia, znany również jako układ sercowo-naczyniowy, jest systemem zamkniętym, w którym krew krąży w naczyniach krwionośnych pod wpływem działania serca jako pompy. System ten składa się z tętnic i żył, które przypominają sieć rur o różnych średnicach. Ciśnienie tętnicze to nacisk krwi na ściany naczyń krwionośnych.

Centralną rolę w układzie krążenia odgrywa serce, które pompuje krew do aorty, największej tętnicy, a następnie do mniejszych tętnic doprowadzających krew do różnych narządów. Następnie krew przepływa przez naczynia włosowate, które regulują przepływ krwi poprzez kurczenie i rozszerzanie się. Krew z naczyń włosowatych przepływa do naczyń żylnych, które łączą się w coraz większe żyły, prowadzące z powrotem do serca. Proces ten powtarza się, gdy krew jest wzbogacona w tlen w płucach.

Ciśnienie krwi osiąga swoje najwyższe wartości podczas skurczu lewej komory serca, podczas gdy najniższe wartości występują podczas rozkurczu komory.

Ciśnienie krwi jest mierzone w milimetrach słupa rtęci (mm Hg) i podczas pomiaru otrzymuje się dwie liczby, które oznaczają ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Na przykład: 140/90 mm Hg, które czytane jest jako „sto czterdzieści NA dziewięćdziesiąt słupa rtęci”. Pierwsza liczba – zawsze większa – to ciśnienie skurczowe (górne). Druga liczba – zawsze mniejsza – to ciśnienie rozkurczowe (dolne).

Zgodnie z obecnie obowiązującą klasyfikacją ciśnienia tętniczego, uznaje się ciśnienie 120–129/80–84 mm Hg za prawidłowe.

Można wyróżnić również:

• wysokie prawidłowe ciśnienie krwi – ciśnienie skurczowe 130–139 mm Hg oraz ciśnienie rozkurczowe 85–89 mm Hg
• optymalne ciśnienie krwi – wartości ciśnienia niższe niż 120/80 mm Hg.

Jeśli wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego należą do różnych kategorii, przyjmuje się wyższą kategorię. U osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem krwi częściej występuje nadciśnienie tętnicze (szczególnie gdy występuje u rodziców) niż u osób z ciśnieniem prawidłowym.

Nadciśnienie tętnicze to schorzenie charakteryzujące się zwiększonym ciśnieniem krwi, czyli wartością ciśnienia tętniczego równą lub wyższą niż 140/90 mm Hg. Rozpoznanie tego schorzenia wymaga wielokrotnych pomiarów ciśnienia krwi, przeprowadzanych zazwyczaj w regularnych odstępach czasu.

U większości pacjentów nie da się określić jednoznacznej przyczyny rozwoju nadciśnienia tętniczego. Istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na podwyższone wartości ciśnienia tętniczego, takie jak dziedziczne predyspozycje, otyłość, wysokie spożycie soli, proces starzenia się organizmu, stres psychiczny oraz tryb życia.

W zależności od przyczyny wzrostu ciśnienia tętniczego, pacjentów dzieli się na dwie grupy: tych z nadciśnieniem pierwotnym (ponad 90% przypadków), gdzie przyczyny są jeszcze nie do końca poznane, oraz tych z nadciśnieniem wtórnym (5-10% przypadków), gdzie podwyższone ciśnienie krwi jest objawem innej choroby. W przypadku nadciśnienia wtórnego ważne jest wykrycie i leczenie choroby podstawowej, co pozwala na uzyskanie prawidłowego ciśnienia tętniczego.

Nadciśnienie tętnicze to powszechna choroba wśród dorosłych Polaków poniżej 80 roku życia. Dotyka około 32% populacji, czyli około każdej trzeciej osoby. Choroba częściej występuje u mężczyzn.

Najłatwiejszym sposobem wykrycia choroby jest regularne pomiar ciśnienia krwi. Należy to robić raz w roku, nawet jeśli ciśnienie jest prawidłowe.

Stwierdzenie umiarkowanie podwyższonego ciśnienia krwi w pojedynczym pomiarze nie zawsze oznacza nadciśnienie, ale powinno skłonić pacjenta do dalszych pomiarów i skonsultowania się z lekarzem w celu właściwej oceny poziomu ciśnienia tętniczego.

Osoba z nadciśnieniem powinna posiadać aparat do pomiaru ciśnienia i nauczyć się (pod nadzorem lekarza lub pielęgniarki) samemu mierzyć ciśnienie krwi. Samodzielne pomiary ciśnienia są bardzo istotne, dlatego lekarz zawsze zaleca pacjentowi prowadzenie dziennika pomiarów ciśnienia. Ważna jest również poprawna technika pomiaru ciśnienia. Oprócz pomiarów w domu, lekarz wykonuje również pomiar ciśnienia podczas wizyty. W niektórych przypadkach może zlecić 24-godzinny automatyczny pomiar ciśnienia (holter).

U niektórych pacjentów występuje tzw. efekt białego fartucha, czyli wzrost ciśnienia podczas pomiaru w gabinecie lekarskim. Dlatego tak ważne jest regularne mierzenie ciśnienia w domu i prowadzenie dziennika zgodnie z zaleceniami lekarza.

Nadciśnienie tętnicze zazwyczaj nie powoduje objawów przez długi czas (czasami może wywoływać symptomy, które są trudne do powiązania z nadciśnieniem, takie jak ból głowy, zaburzenia snu lub łatwe zmęczenie), rozwija się potajemnie i po latach prowadzi do niekorzystnych zmian w sercu (np. zawał serca lub niewydolność serca), mózgu (udar mózgu) oraz naczyniach krwionośnych i nerkach. Wpływając negatywnie na niektóre narządy, podwyższone ciśnienie krwi zakłóca ich funkcję, co skutkuje rozwojem tzw. powikłań narządowych nadciśnienia tętniczego. Identyfikację powikłań (takich jak przerost mięśnia sercowego, pogorszenie wydolności nerek, rozrost zmian miażdżycowych) przeprowadza się poprzez dodatkowe badania.

U wielu pacjentów terapia polega na stosowaniu leków obniżających ciśnienie krwi. Zalecana jest również zmiana dotychczasowego trybu życia.

Zmiany stylu życia, które powinieneś wprowadzić, jeśli masz nadciśnienie:

• utrzymuj odpowiednią wagę; obwód brzucha nie powinien przekraczać 80 cm (kobiety)/94 cm (mężczyźni), BMI <25 kg/m²
• ogranicz spożycie soli do <5 g dziennie, unikaj dosalania i produktów wysokosodowych
• zmień sposób odżywiania – zalecana jest dieta śródziemnomorska i dieta DASH – ogranicz tłuszcze zwierzęce, zwiększ spożycie warzyw, owoców (bogatych w potas) i ryb
• zrezygnuj z palenia, unikaj biernego palenia
• ogranicz picie alkoholu do ≤14 j./tydz. u mężczyzn i <8 j./tydz. u kobiet
• zwiększ aktywność fizyczną – spaceruj, pływaj, jeździj na rowerze codziennie przez 30–45 minut

1. Zamiast soli używaj innych przypraw - na przykład pieprzu czy przypraw korzennych. Pamiętaj, że sól jest dodawana do większości przetworzonych produktów spożywczych jako tani i powszechnie dostępny konserwant, takich jak pieczywo, sery i wędlina. Unikaj również słonych fast foodów, chipsów, krakersów i paluszków.
2. Jedz dużo owoców i warzyw, zwłaszcza świeżych i bogatych w potas (banany, pomidory, ziemniaki, fasola, groch, szpinak).
3. Wybieraj mięso z drobiu lub ryby spośród różnych rodzajów mięsa.
4. Wybieraj gruboziarniste kasze i brązowy ryż.
5. Odrzuć deser; możesz wybrać sałatkę owocową lub budyń z chudego mleka jako alternatywę.
6. Na śniadania i kolacje wybieraj pieczywo pełnoziarniste, płatki kukurydziane, chude sery, jogurty i białko jajek.
7. Jedz orzechy włoskie i migdały.
8. Pij mleko niskotłuszczowe, soki warzywne (ale uważaj na gotowe soki! - sok z pomidorów zawiera dwukrotnie więcej soli niż zalecana dzienna dawka) oraz herbatę bez cukru.
9. Nie musisz całkowicie rezygnować z kawy, bezpiecznie możesz wypić 3-4 filiżanki dziennie.

1. Istnieje wiele preparatów obniżających ciśnienie krwi. Decyzję o wyborze leku należy powierzyć lekarzowi, który uwzględnia działanie, tolerancję oraz ogólny stan zdrowia pacjenta.
2. Należy pamiętać, że interakcje między lekami mogą wpłynąć na skuteczność leków obniżających ciśnienie.
3. Samodzielne rozpoczęcie leczenia jest zabronione, decyzję o terapii należy podjąć pod nadzorem lekarza.
4. Każdy lek obniżający ciśnienie może powodować działania niepożądane, które nie zawsze są poważne, ale muszą zostać zgłoszone lekarzowi.
5. Pełne efekty leków obniżających ciśnienie zazwyczaj stają się widoczne po kilku dniach, dlatego należy je stosować regularnie i nie przerywać bez konsultacji z lekarzem.
6. Leki nie eliminują przyczyny nadciśnienia, dlatego konieczne jest ich długotrwałe stosowanie, a nawet do końca życia w przypadku nadciśnienia pierwotnego.
7. W większości przypadków zaleca się stosowanie dwóch leków obniżających ciśnienie (ewentualnie w jednej tabletce).