Gruczoł krokowy, zwanym także prostata lub stercz, jest narządem występującym tylko u mężczyzn. Ma kształt i wielkość orzecha włoskiego oraz znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym, otaczając cewkę moczową. Jest odpowiedzialny za produkcję płynu nasienia.

Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego jest rozpoznawane, gdy objawy utrzymują się dłużej niż 3 miesiące. Najczęściej nie jest związane z zakażeniem i określane jest jako "zespół przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy". Przyczyny tego schorzenia nie są w pełni poznane, ale wymienia się m.in. stres, zaburzenia psychiczno-emocjonalne, hormonalne oraz autoimmunologiczne.

Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może być również spowodowane przewlekłym zakażeniem bakteryjnym. Najczęstszą przyczyną są bakterie takie jak Escherichia coli, Klebsiella lub Proteus. Zakażenie może wynikać z wcześniejszego zakażenia układu moczowego. Choroba nie jest przenoszona drogą płciową.

Przewlekłe stanowe zapalenie gruczołu krokowego jest powszechną dolegliwością, dotykającą około jednej piątej mężczyzn w pewnym okresie ich życia (według niektórych danych nawet 50%). Najczęściej występuje u mężczyzn w wieku 35-50 lat. Bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego stanowi jedynie 5-10% przypadków. Ponad 90% przypadków to zespół przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego/przewlekłego bólu miednicy.

Przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji objawów. Podczas zaostrzenia można odczuwać ból w okolicach krocza, nasady członka, okolicy odbytu oraz innych miejscach. Występują także objawy zakażenia układu moczowego, takie jak częste parcie na mocz, pieczenie podczas mikcji czy trudności z oddawaniem moczu. Niezbędnym objawem jest tkliwość gruczołu krokowego podczas badania.

W zespole przewlekłego zapalenia stercza/bólu w miednicy ból lokalizuje się podobnie jak w przypadku ostrego zapalenia gruczołu krokowego. Mogą również występować inne dolegliwości, takie jak pieczenie podczas oddawania moczu czy ból po wytrysku.

Badanie palcem może wykazać tkliwość gruczołu krokowego. Niebakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego może przebiegać bezobjawowo i być rozpoznane na podstawie wyników badań PSA, po wykluczeniu innych chorób gruczołu krokowego, przede wszystkim raka.

Mężczyźni mają często dolegliwości związane z układem moczowo-płciowym, gdzie zapalenie gruczołu krokowego może być jedną z przyczyn. Kiedy podczas badania stercza przez odbytnicę lekarz odczuwa tkliwość lub ból, może to wskazywać na bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego, zwłaszcza jeśli występują dodatkowe objawy zakażenia układu moczowego.

Badania diagnostyczne obejmują ogólne badanie moczu i posiew moczu. Jeśli wyniki potwierdzają zakażenie układu moczowego, konieczne są dalsze badania w celu wykluczenia innych zmian.

Jeśli posiew moczu jest ujemny i nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości, które mogłyby wyjaśniać objawy, lekarz pobiera wydzielinę gruczołu krokowego. Badanie wydzieliny pod mikroskopem lub posiew na obecność bakterii mogą potwierdzić stan zapalny. Inne metody wykrywania zakażenia stercza polegają na posiewie dwóch próbek moczu.

W przypadku podejrzenia innych schorzeń, takich jak gruźlica, konieczne mogą być dodatkowe badania. Również oznaczenie stężenia PSA we krwi może być przydatne. Jeśli nie znaleziono innych przyczyn dolegliwości, diagnozuje się zespół przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy.

Antybiotyki

Jeżeli badania wykazują lub sugerują obecność bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego, terapia polega na długotrwałym (zazwyczaj 6-8 tygodni, nie krócej niż 4 tygodnie) doustnym podawaniu antybiotyku. Typowe leki stosowane w tym przypadku to antybiotyki z grupy fluorochinolonów lub sulfametoksazol+trimetoprim, a czasem inny antybiotyk dostosowany do wyniku posiewu wydzieliny stercza.

U mężczyzn o zwiększonym ryzyku chorób przenoszonych drogą płciową (takich jak liczni partnerzy seksualni, stosunki seksualne bez zabezpieczenia prezerwatywą) lekarz często zaleca ofloksacynę, ponieważ jest ona skuteczna także w przypadku zakażeń przenoszonych drogą płciową (np. rzeżączka, zakażenie chlamydiami). Leczenie antybiotykiem powinno trwać co najmniej 4 tygodnie, nawet jeśli objawy ustąpią wcześniej. Jeśli dolegliwości nie ustąpią całkowicie (choć będzie poprawa) po 6 tygodniach leczenia antybiotykiem, lekarz zazwyczaj zaleca kontynuację leczenia przez 8, a nawet 12 tygodni.

Jeśli leczenie antybiotykiem powoduje ustąpienie objawów, ale następuje ich szybkie nawrót po zakończeniu terapii, skuteczne może być przewlekłe codzienne przyjmowanie niskiej dawki leku przeciwbakteryjnego.

Leki wspomagające

Oprócz antybiotyku lekarz zazwyczaj zaleca, szczególnie na początku leczenia, lek przeciwzapalny i przeciwbólowy (np. ibuprofen, naproksen), w postaci czopków lub tabletek. Często, zwłaszcza u starszych mężczyzn, zaleca się również leki poprawiające odpływ moczu z pęcherza (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna) lub finasteryd, lek zmniejszający wielkość gruczołu krokowego.

Leczenie chirurgiczne

Bakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego leczy się antybiotykami, ale w pewnych sytuacjach urolog może uznać, że istnieją wskazania do przezcewkowej resekcji stercza. Może to mieć miejsce, gdy badania wykażą obecność kamieni sterczowych (drobnych zwapniałych złogów w kanalikach gruczołów stercza), które są źródłem bakterii. Innym wskazaniem może być sytuacja, gdy objawy zapalenia stercza zawsze wracają krótko po zakończeniu leczenia antybiotykiem. Podejmuje się wówczas, że w gruczole krokowym istnieje ognisko przewlekłego zakażenia bakteryjnego, które nie reaguje na antybiotyki i usunięcie go drogą chirurgiczną może zapobiec dalszym nawrotom bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego.

Zmiany w zachowaniu i diecie

Zazwyczaj lekarz zaleca mężczyznom z przewlekłym zapaleniem gruczołu krokowego unikanie sytuacji, w których stercz ulega mechanicznemu podrażnieniu (np. jazda na rowerze, jazda konna). Niektórzy eksperci sugerują ograniczenie spożycia ostrych pokarmów, kofeiny, alkoholu, napojów gazowanych i zaprzestanie palenia tytoniu. W celu złagodzenia bólu można wypróbować kąpiele nasiadówkowe w ciepłej wodzie.

Ejakulacje lecznicze i masaż prostaty

Niektórzy eksperci są zdania, że częste ejakulacje (co najmniej co 3 dni) mogą przynieść ulgę w przewlekłym zapaleniu gruczołu krokowego, ponieważ stymulują przepływ wydzieliny w kanalikach gruczołów stercza. Niektórzy urolodzy wykonują okresowe masowanie gruczołu krokowego. Polega to na intensywnym uciskaniu palcami całej powierzchni stercza od krawędzi bocznych ku środkowi, co może na jakiś czas zmniejszyć ból u niektórych mężczyzn.

Leczenie zespołu przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu miednicy jest generalnie trudne, ponieważ nieznana jest jego przyczyna. Choroba dotyka wielu mężczyzn (stanowi 90% wszystkich przypadków przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego) i często znacznie obniża jakość ich życia. Objawy mogą nasilać się bez jasnego powodu i ustępować samoistnie. W poszukiwaniu pomocy mężczyźni często odwiedzają kolejnych lekarzy, głównie urologów. Mimo braku potwierdzenia bakteryjnego zakażenia stercza, leczenie antybiotykiem zwykle jest pierwszą opcją terapeutyczną, zakładając, że przyczyną może być bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego, a wyniki posiewów były błędnie ujemne. Postępowanie takie jest rekomendowane przez większość ekspertów i w niektórych przypadkach przynosi ulgę w dolegliwościach.

Zwykle proponuje się zmiany w stylu życia opisane wcześniej, obejmujące unikanie działań mogących drażnić mechanicznie stercz (np. jazda na rowerze, jazda konna) oraz eliminację pewnych produktów i napojów oraz rzucenie palenia tytoniu. Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu leków takich jak alfa-blokery, poprawiające odpływ moczu z pęcherza (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna) lub finasteryd, zmniejszający wielkość gruczołu krokowego. W celu złagodzenia bólu stosuje się leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (np. ibuprofen, naproksen), często w postaci czopków, oraz kąpiele nasiadówkowe w ciepłej wodzie.

W leczeniu zespołu przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu miednicy stosuje się również metody takie jak akupunktura, elektroakupunktura, stymulacja nerwów, wstrzyknięcia toksyny botulinowej (botoksu), leki przeciwdepresyjne lub stosowane w leczeniu padaczki, leki rozluźniające mięśnie, psychoterapia, techniki treningu behawioralnego, techniki relaksacyjne, regularne ejakulacje oraz resekcję gruczołu krokowego (tylko w przypadkach bardzo silnych dolegliwości, gdy inne formy terapii zawodzą).

U większości mężczyzn cierpiących na bakteryjne przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego udaje się uzyskać trwałe wyleczenie, natomiast u pozostałych choroba może nawracać po pewnym czasie lub nawet występować liczne nawroty w ciągu roku.

Całkowite wyleczenie w przypadku przewlekłego zapalenia stercza/przewlekłego bólu w miednicy występuje rzadziej niż w przypadku zapalenia bakteryjnego. Jednakże w tej postaci choroby zdarza się, że dolegliwości ustępują samoistnie i na stałe.

Jeśli objawy związane z układem moczowo-płciowym nie ustępują po zakończeniu terapii antybiotykiem, konieczne jest dodatkowe badanie urologiczne w celu wykluczenia podstawowej przyczyny zapalenia gruczołu krokowego, takiej jak obstrukcja odpływu moczu z pęcherza. Po zakończeniu antybiotykoterapii lekarz może zlecić kontrolny posiew wydzieliny gruczołu krokowego lub moczu pobranego po masażu gruczołu krokowego. W przypadku niewłaściwie wysokiego stężenia PSA we krwi, zaleca się kontrolne badanie nie wcześniej niż 3 miesiące po zakończeniu leczenia zapalenia gruczołu krokowego. W przypadku nadal nieprawidłowego wyniku, mogą być konieczne dalsze badania, szczególnie w celu wykluczenia raka gruczołu krokowego.

Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego spowodowane infekcją układu moczowego może zostać skutecznie leczone, aby uniknąć powikłań. Ryzyko wystąpienia tego schorzenia zwiększają zakażenia przenoszone drogą płciową, dlatego ważne jest unikanie ryzykownych zachowań seksualnych. Regularne, długotrwałe leczenie zapalenia stercza jest kluczowe dla zapobiegania nawrotom choroby.

Przyczyny zespołu przewlekłego zapalenia stercza i przewlekłego bólu miednicy nie są do końca jasne, dlatego trudno jest określić skuteczne metody zapobiegania. Istnieje podejrzenie, że przewlekły stres może zwiększać ryzyko wystąpienia tego schorzenia, dlatego ważne jest jego unikanie w celu zapobiegania niektórym przypadkom.