Nerw trójdzielny to jedno z nerwów czaszkowych odpowiedzialnych za odbiór wrażeń zmysłowych z twarzy i jamy ustnej. Na rysunku zaznaczono obszary twarzy, z których pochodzą bodźce czuciowe dla poszczególnych gałęzi tego nerwu.

Nerw trójdzielny umożliwia odbieranie różnorodnych bodźców, takich jak ból, ucisk, dotyk i temperatura. Dodatkowo unerwia zęby, jamę ustną, zatoki przynosowe, spojówkę i rogówkę oka, a także mięśnie uczestniczące w żuciu pokarmu. Wspólnie z innymi nerwami czaszkowymi odpowiada za odczuwanie smaku z określonej części języka.

Uszkodzenie nerwu trójdzielnego, któremu towarzyszy silny ból, określane jest jako nerwoból. Wyróżnia się dwa rodzaje tej choroby: nerwoból samoistny i nerwoból objawowy.

Nerwoból samoistny często występuje bez wyraźnej przyczyny lub może być spowodowany przez ucisk struktur na nerw trójdzielny. Natomiast nerwoból objawowy może wynikać z przebiegu innych chorób, takich jak nowotwór ośrodkowego układu nerwowego, stan zapalny nerwu lub uszkodzenie osłonki mielinowej nerwu.

Najczęstszą nieprawidłowością w nerwie trójdzielnym jest nerwoból, jednak możliwe są również neuropatie oraz uszkodzenie gałęzi ruchowej nerwu V. Objawy neuropatii mogą pojawić się jedno- lub obustronnie i często towarzyszą chorobom tkanki łącznej, takim jak toczeń rumieniowaty układowy czy twardzina układowa.

Nerwoból to najczęstsza dolegliwość związana z nerwem trójdzielnym. Najczęściej pojawia się u osób między 40. a 60. rokiem życia, a kobiety cierpią na nią dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Szacuje się, że choruje około 15 na 100 000 mieszkańców, a co roku objawy nerwobólu po raz pierwszy pojawiają się u około 5 na 100 000 osób. Prawostronny nerwoból jest pięciokrotnie częstszy niż lewostronny, a obustronny występuje bardzo rzadko, głównie u osób chorych na stwardnienie rozsiane. Ból zazwyczaj obejmuje obszar szczęki lub żuchwy, podczas gdy nerwoból okolicy czołowej dotyka mniej niż 5% pacjentów.

Zwykle uszkodzony jest jeden nerw trójdzielny, a więc objawy występują jedynie po jednej stronie twarzy.

Neuralgia nerwu V to bardzo intensywny, przerywany ból, który trwa od kilku sekund do maksymalnie dwóch minut. Ból ten jest opisywany jako piekący, kłujący lub palący, o bardzo nagłym i ostrym charakterze. Lokalizacja bólu zawsze jest taka sama i nie rozprzestrzenia się na inne obszary. Ból jest na tyle silny, że prowadzi do skurczy mięśni twarzy, dotykania lub uderzania w obszarze bólu. Jest to ból, który wielu pacjentów określa jako najbardziej intensywny w ich życiu, trudny do wyobrażenia. Ból ten często promieniuje wzdłuż gałęzi szczękowej i żuchwowej nerwu V. Epizody bólu mogą występować kilka razy dziennie, z okresami remisji utrzymującymi się przez kilka dni lub miesięcy. Choroba ta charakteryzuje się sezonowością, gdzie ból zazwyczaj pojawia się między listopadem a lutym, a okres bezobjawowy jest od maja do września. Pomiędzy atakami pacjenci odczuwają dużą niepewność przed zbliżającym się bólem, co może prowadzić do zaburzeń psychicznych. W miarę postępu choroby odstępy między atakami bólu stają się coraz krótsze, a liczba ataków w ciągu dnia zwiększa się.

Chorobę charakteryzują tzw. punkty spustowe, czyli obszary na twarzy, których stymulacja wywołuje napad bólowy. Do czynników wyzwalających objawy należą m.in. ucisk, dotyk, wiatr, żucie, mycie zębów, mówienie czy nakładanie makijażu. Jedyne objawy neuralgii nerwu V to sam ból, bez żadnych towarzyszących zaburzeń czucia twarzy czy trudności w żuciu.

Neuralgia nerwu V może mieć charakter napadowy jak w przypadku nerwobólu samoistnego lub przebiegać jako ciągły ból, który okresowo się nasila.

Objawy bólu nerwu trójdzielnego mogą pojawić się nagle, bez wyraźnej przyczyny. W przypadku powtarzających się dolegliwości, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym, który rozpocznie odpowiednie leczenie lub skieruje pacjenta do neurologa.

Lekarz diagnozuje nerwoból nerwu trójdzielnego na podstawie opisywanych przez pacjenta objawów, które obejmują intensywny, napadowy ból twarzy, który może być wywoływany przez podrażnienie konkretnego obszaru skóry. Lekarz z podstawowej opieki zdrowotnej może rozpocząć leczenie lub skierować pacjenta do neurologa.

Neurolog, przeprowadzając badanie nerwów czaszkowych, sprawdza wrażliwość nerwu trójdzielnego poprzez uciskanie tzw. punktów spustowych na twarzy, czyli miejsca, w których gałęzie nerwu V opuszczają twarzoczaszkę. Lekarz ocenia również czucie dotyku, bólu i temperatury w okolicach twarzy, aby określić, która gałąź nerwu trójdzielnego jest uszkodzona. Dodatkowo, neurolog może sprawdzić, czy pacjent ma zaburzenia smaku, stosując wacik z różnymi smakami. Podczas badania lekarz również ocenia, czy doszło do uszkodzenia fragmentu nerwu trójdzielnego odpowiedzialnego za unerwienie mięśni żucia.

Lekarz stara się wykluczyć inne przyczyny bólu, takie jak stany zapalne zatok lub zębów. Czasami neuralgię nerwu V można pomylić z klasterowym bólem głowy, który charakteryzuje się napadowym, jednostronnym bólem twarzy, towarzyszącym łzawieniem, wydzieliną z nosa i przekrwieniem spojówek. Podobnie jak w przypadku neuralgii nerwu V, leki przeciwbólowe dostępne bez recepty nie są skuteczne w leczeniu klasterowego bólu głowy.

Jeśli lekarz zdiagnozuje nerwoból nerwu trójdzielnego, będzie dążył do ustalenia przyczyny. Może zalecić wykonanie tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego głowy (MRI) lub angiografii rezonansu magnetycznego w celu wykrycia ewentualnych zmian lub nieprawidłowości układu naczyniowego, które mogą uciskać nerw trójdzielny.

Nerwoból jest zazwyczaj problemem osób starszych, więc jeśli objawy pojawią się u osoby w wieku około 30 lat lub młodszej, lekarz przeprowadzi diagnostykę w kierunku chorób układu nerwowego lub demielinizacyjnych, takich jak stwardnienie rozsiane.

Pacjent zdiagnozowany z neuralgią nerwu trójdzielnego powinien regularnie odwiedzać lekarza, który kontroluje skuteczność leczenia. Jeśli terapia farmakologiczna nie przynosi rezultatów, lekarz może skierować pacjenta do konsultacji u neurochirurga.

Do leczenia nerwobólu można zastosować różne metody, takie jak farmakoterapia, blokady nerwowe, akupunktura twarzy oraz zabiegi chirurgiczne. Leki, takie jak karbamazepina, klonazepam czy kwas walproinowy mogą przynieść ulgę pacjentom cierpiącym na ten rodzaj bólu. Inne metody, takie jak baklofen, mogą również przynieść pozytywne efekty. Blokady nerwowe to kolejna opcja, polegająca na znieczuleniu nerwu poprzez zastrzyk. W niektórych przypadkach skuteczna okazuje się akupunktura twarzy, natomiast u połowy pacjentów konieczne może być leczenie chirurgiczne, mające na celu zniszczenie fragmentu lub całego nerwu trójdzielnego wywołującego ból.

Chirurgiczne procedury mogą być wykonywane przezskórnie lub podczas operacji neurochirurgicznej. Do najczęściej stosowanych procedur przezskórnych należą termokoagulacja, mikrokompresja balonem, gliceroliza, mikrodekompresja naczyniowa oraz radiochirurgia stereotaktyczna nożem gamma. Każda z tych metod ma na celu zniszczenie fragmentu nerwu odpowiedzialnego za ból, co może przynieść ulgę pacjentowi.

1. U niektórych osób cierpiących na nerwoból nerwu trójdzielnego może dojść do samoistnego ustąpienia objawów, ale większość pacjentów decyduje się na leczenie w celu złagodzenia dolegliwości. Dla połowy pacjentów regularne przyjmowanie leków przynosi oczekiwane rezultaty, jednak konieczne jest długoterminowe stosowanie.

2. Nastrzykiwanie preparatami znieczulającymi nerwu trójdzielnego może przynieść ulgę niektórym pacjentom, jeśli zabieg jest wykonywany regularnie.

3. Przeprowadzenie inwazyjnego zabiegu u niektórych pacjentów prowadzi do całkowitego wyleczenia i ustąpienia bólu nerwobólu. Istnieje ryzyko powikłań, takich jak "bolesne znieczulenie" oraz zdrętwienie twarzy. 

Jeśli u pacjenta zaboli nerw trójdzielny i ból ustąpi samoistnie, nie trzeba podjąć leczenia farmakologicznego. W przypadku powrotu dolegliwości, konieczna jest wizyta u neurologa.

Osoby korzystające regularnie z leków lub poddawane iniekcjom znieczulającym nerw trójdzielny, powinny być pod stałą opieką lekarską, która monitoruje skuteczność leczenia. Pacjenci, którzy przeszli zabieg neurochirurgiczny, nie muszą być stale kontrolowani przez lekarza, jeśli objawy choroby całkowicie ustąpiły. W przypadku braku poprawy, pacjent powinien nadal być pod kontrolą lekarską, która dostosuje odpowiednie leczenie.

Nie ma możliwości zapobiegania wystąpieniu typowego nerwobólu nerwu trójdzielnego, ponieważ często choroba pojawia się spontanicznie, bez wyraźnej przyczyny lub w wyniku problemów naczyniowo-nerwowych.

Nerwoból wtórny może wystąpić w przebiegu innych chorób towarzyszących, takich jak:

• Półpasiec uszny
  Szczepienie przeciwko ospie wietrznej może pomóc uniknąć powikłań, w tym półpaśca usznego, który może prowadzić do nerwobólu nerwu V.
• Stan zapalny
  Neuralgia nerwu trójdzielnego może być wynikiem stanu zapalnego, dlatego ważne jest szybkie leczenie infekcji, np. zapalenia ucha lub zębów.
• Przewlekłe choroby tkanki łącznej
  Jeśli nerwoból towarzyszy innym przewlekłym chorobom, takim jak toczeń układowy lub twardzina układowa, ważne jest leczenie choroby podstawowej.