Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, czyli poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest elektrolitem kluczowym dla dobrego funkcjonowania organizmu, odpowiedzialnym między innymi za pracę układu nerwowego, mięśni i serca. Jego główna część znajduje się wewnątrz komórek, natomiast jedynie 2% w płynach zewnątrzkomórkowych, takich jak krew. Odpowiednie stężenie potasu regulowane jest głównie przez nerki. Potas jest dostarczany organizmowi z pokarmem i płynami.

Prawidłowe stężenie potasu we krwi mieści się w zakresie 3,5–5,2 mmol/l. Warto zaznaczyć, że wartości te mogą nieco się różnić w zależności od laboratorium.

Podsumowując:

• Hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 3,5 mmol/l
• Łagodna hipokaliemia to stężenie potasu 3,1–3,5 mmol/l
• Umiarkowana hipokaliemia to stężenie potasu 2,5–3,0 mmol/l
• Ciężka hipokaliemia to stężenie potasu poniżej 2,5 mmol/l

Niedostatek potasu często wynika z jego utraty przez nerki z moczem lub przewód pokarmowy. Do utraty potasu z moczem dochodzi przy stosowaniu diuretyków, zaburzeniach hormonalnych, chorobach nerek, wrodzonych zaburzeń nerkowych, stosowaniu leków i toksyn oraz spożywaniu niektórych substancji. Do utraty potasu z przewodu pokarmowego dochodzi w wyniku biegunki, nadużywania środków przeczyszczających, wymiotów, przetok jelitowych, oraz obecności gruczolaków jelita grubego.

Potas może także być tracony przez skórę w wyniku nadmiernego pocenia się lub oparzeń. Niedobór potasu może być spowodowany długotrwałym niedoborem z dietą lub chorobami wyniszczającymi. Hipokaliemia jest często spotykanym zaburzeniem, szczególnie u osób przyjmujących leki moczopędne. Czasem wyniki badania stężenia potasu mogą dawać fałszywie wysokie wyniki, zwane hiperkaliemią rzekomą.

Delikatna niedobór potasu zazwyczaj nie daje żadnych objawów.

Objawy pojawiają się z reguły, gdy stężenie potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, czyli gdy niedobór potasu jest umiarkowany lub ciężki.

Najczęstsze wczesne objawy braku potasu to: ogólne zmęczenie, zaparcia, kurcze mięśni, nieregularne bicie serca.

Objawy zależą od stopnia niedoboru potasu i szybkości jego wystąpienia. Szybko postępujący niedobór potasu, nawet umiarkowany, może wywołać:

• groźne zaburzenia rytmu serca
• osłabienie siły mięśni
• zaparcia
• zatrzymanie moczu (spowodowane osłabieniem mięśni pęcherza moczowego)
• zaburzenia neurologiczne – parestezje, nadmierne pobudzenie nerwowe i apatia.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej.

Pojawienie się wczesnych symptomów niedoboru potasu u osoby, u której istnieje duże prawdopodobieństwo braku tego składnika (np. ze względu na stosowanie leków moczopędnych, biegunkę lub wymioty), jest sygnałem do skonsultowania się z lekarzem rodzinnym lub zgłoszenia się na SOR w celu sprawdzenia poziomu elektrolitów we krwi.

Nie należy samodzielnie sięgać po suplementy potasu, ponieważ objawy mogą mieć różnorodne przyczyny, a stężenie potasu w organizmie w niektórych przypadkach może być zbyt wysokie.

Hipokaliemię można zdiagnozować poprzez badanie poziomu potasu we krwi i stwierdzenie, że jest on poniżej normy.

Jeśli nie znamy przyczyny hipokaliemii (np. diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań w celu ustalenia powodu niskiego stężenia potasu.

Warto także sprawdzić poziom magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu czasem wiąże się z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu w przypadku hipokaliemii polega zawsze na uzupełnieniu brakującej ilości potasu oraz na leczeniu przyczyny, która spowodowała ten niedobór.

W przypadku łagodnej postaci hipokaliemii, bez objawów niedoboru potasu, zalecane jest spożywanie pokarmów bogatych w potas. Z reguły konieczne jest spożycie 50–100 mmol potasu dziennie, aby zrównoważyć jego niedobór.

Do produktów szczególnie bogatych w potas należą banany (średni banan zawiera 10–12 mmol potasu), pomidory (100 ml soku pomidorowego to 8–10 mmol potasu), ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew oraz mleko.

W niektórych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie suplementów potasu, w postaci tabletek lub płynów. Są to leki, które należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas leczenia hipokaliemii ważne jest regularne monitorowanie poziomu potasu. Badania kontrolne powinny być wykonywane według zaleceń lekarza.

Ciężką postać hipokaliemii leczy się w warunkach szpitalnych, podając potas dożylnie i monitorując jego stężenie we krwi.

Ważne jest również leczenie lub eliminacja czynnika prowadzącego do hipokaliemii. Może to obejmować zmianę terapii, jeśli przyczyną były leki, leczenie choroby podstawowej (np. zaburzenia hormonalne, choroby układu pokarmowego, choroby nerek) lub zwiększenie spożycia potasu w diecie, jeśli brakowało go w diecie.

Uzupełnienie niedoboru potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeśli przyczyna hipokaliemii nadal istnieje (np. pacjent nadal przyjmuje leki moczopędne lub choroba nie została skutecznie leczona), konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi zgodnie z zaleceniami lekarza.

Osoby, które mają skłonności do niedoboru potasu związane z przyjmowaniem leków moczopędnych, powinny regularnie zwiększać spożycie potasu (tj. stosować suplementację). W szczególności jest to ważne dla pacjentów przyjmujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj dodatkowe spożycie potasu w granicach 20–40 mmol dziennie powinno wystarczyć. W przypadku niższego zapotrzebowania, np. 10–20 mmol dziennie, konieczne jest spożywanie regularnie produktów bogatych w potas (jak wymienione wcześniej), obok tego co już zawiera zwykła dieta. Jeśli zapotrzebowanie jest większe, konieczne mogą być tabletki z potasem o przedłużonym uwalnianiu, które należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza. Należy również regularnie kontrolować poziom potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana leczenia poprzez dodanie leku moczopędnego, który zmniejsza wydalanie potasu z moczem. W tych przypadkach również konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.