Hipokaliemia to niedostateczne stężenie potasu we krwi, poniżej wartości prawidłowych.

Potassium jest elektrolitem kluczowym dla funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Jego główna część znajduje się wewnątrz komórek, a jedynie niewielka ilość w płynach zewnątrzkomórkowych. Nerki pełnią kluczową rolę w regulacji poziomu potasu. Składniki odżywcze z pokarmów i płynów dostarczają potasu do organizmu.

Norma stężenia potasu w surowicy krwi oscyluje między 3,5 a 5,2 mmol/l, choć może się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium.

• Hipokaliemia - stężenie poniżej 3,5 mmol/l
• Łagodna hipokaliemia - 3,1-3,5 mmol/l
• Umiarkowana hipokaliemia - 2,5-3,0 mmol/l
• Ciężka hipokaliemia - poniżej 2,5 mmol/l

Najczęstsza przyczyna niedoboru potasu to utrata tego pierwiastka przez nerki z moczem lub przez przewód pokarmowy.

Utarta potasu z moczem może być spowodowana przez stosowanie leków moczopędnych, zaburzenia hormonalne, niektóre choroby nerek, wrodzone zaburzenia czynności nerek oraz stosowanie niektórych leków i toksyn.

Utrata potasu z przewodu pokarmowego może wynikać z biegunki, nadmiernego używania środków przeczyszczających, wymiotów, przetok jelitowych oraz obecności gruczolaków jelita grubego.

Ponadto potas może być tracony przez skórę w wyniku obfitego pocenia lub oparzeń.

Niedobór potasu może także wystąpić przy długotrwałym niewystarczającym spożyciu tego pierwiastka z pokarmem, jak w przypadku osób cierpiących na jadłowstręt psychiczny, alkoholizm czy inne choroby wyniszczające.

Hipokaliemia jest często spotykanym zaburzeniem, szczególnie u osób przyjmujących leki moczopędne. Najczęściej dotyka pacjentów z niewydolnością serca lub nadciśnieniem tętniczym, u których może wystąpić nawet u 20% przypadków.

Czasem wynik badania stężenia potasu w surowicy krwi może sugerować hipokaliemię, ale może to być wynik nieprawidłowego przechowywania pobranej próbki krwi, a zatem bywa to tzw. hiperkaliemia rzekoma.

Delikatna hipokaliemia zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów.

Symptomy zazwyczaj występują, gdy poziom potasu spada poniżej 3,1 mmol/l, co oznacza umiarkowaną lub ciężką hipokaliemię.

Najczęściej występujące wczesne symptomy niedoboru potasu to: ogólne osłabienie, zaparcia, skurcze mięśni, kołatanie (nieregularny rytm) serca.

Symptomy zależą od stopnia hipokaliemii i szybkości jej postępowania. Szybko postępująca hipokaliemia, nawet umiarkowanego stopnia, może powodować:

• groźne zaburzenia rytmu serca
• osłabienie siły mięśni
• zaparcia
• zatrzymanie moczu (ze względu na osłabienie mięśni pęcherza moczowego)
• zaburzenia neurologiczne – parestezje, nadmierne pobudzenie nerwowe i apatia.

Objawy ciężkiej niedokrwistości są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Wystąpienie wczesnych znaków niedoboru potasu u osoby zwiększa prawdopodobieństwo, że cierpi ona na brak potasu (np. z powodu stosowania leków moczopędnych, biegunki lub wymiotów) i jest sygnałem do skonsultowania się z lekarzem rodzinnym lub udania się na oddział ratunkowy w celu zbadania stężenia elektrolitów we krwi.

Należy unikać samodzielnego przyjmowania preparatów potasu, ponieważ objawy mogą być spowodowane innymi przyczynami, a stężenie potasu w niektórych przypadkach może być zbyt wysokie.

Badanie hipokaliemii polega na pomiarze poziomu potasu we krwi i stwierdzeniu, że jest on poniżej wartości referencyjnych.

Jeśli nieznana jest przyczyna niedoboru potasu (na przykład diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie szeregu testów w celu ustalenia źródła problemu.

Warto również zbadać poziom magnezu we krwi, ponieważ niedobór potasu często idzie w parze z niedoborem magnezu.

Terapia hipokaliemii polega zawsze na uzupełnianiu niedoboru potasu oraz leczeniu przyczyny, która spowodowała ten brak.

W przypadku łagodnej hipokaliemii, gdy nie występują objawy niedoboru potasu, może być wystarczające spożywanie pokarmów bogatych w potas. Zazwyczaj zaleca się przyjmowanie dziennie 50-100 mmol potasu, aby zrekompensować lekki deficyt.

Najwięcej potasu znajduje się w bananach (średni banan zawiera 10-12 mmol potasu), pomidorach (100 ml soku pomidorowego to 8-10 mmol potasu), ziemniakach, szpinaku, pomarańczach, figach, awokado, marchwi i mleku.

Lekarz może zalecić stosowanie suplementów potasu, czyli preparatów przeznaczonych do terapii niedoboru potasu lub zapobiegania hipokaliemii. Mogą to być tabletki lub płyn. Te leki należy zażywać zgodnie z zaleceniami lekarza.

Podczas leczenia hipokaliemii ważne jest regularne monitorowanie stężenia potasu. Lekarz decyduje o częstotliwości przeprowadzania badań kontrolnych.

Ciężką postać hipokaliemii leczy się w szpitalu, podając potas dożylnie i regularnie kontrolując jego stężenie we krwi.

Równie istotne jest leczenie lub usunięcie przyczyny hipokaliemii. Najczęściej obejmuje to zmianę leczenia w przypadku, gdy hipokaliemia była spowodowana przez stosowanie leków, terapię choroby prowadzącej do hipokaliemii (np. zaburzenia hormonalne, choroby przewodu pokarmowego, choroby nerek) lub zwiększenie spożycia potasu w diecie, jeśli przyczyną była niewystarczająca podaż potasu.

Uzupełnienie deficytu potasu prowadzi do całkowitego wyleczenia hipokaliemii.

Jeśli przyczyna hipokaliemii nadal istnieje (np. pacjent nadal przyjmuje diuretyki lub choroba, która wywołała hipokaliemię nie została wyleczona), należy regularnie kontrolować stężenie potasu we krwi, aby wczesnym etapie wykryć nagły deficyt potasu i rozpocząć jego uzupełnianie.

Pacjenci cierpiący na niedobór potasu podczas stosowania diuretyków powinni regularnie zwiększać jego spożycie (suplementacja). Jest to szczególnie istotne u osób przyjmujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj dodatkowe spożycie potasu wynoszące około 20-40 mmol na dobę jest wystarczające. Jeśli zapotrzebowanie jest niższe, np. 10-20 mmol na dobę, warto uzupełniać go poprzez regularne spożywanie produktów bogatych w potas (jak wymienione wcześniej). W przypadku większego zapotrzebowania na potas, konieczne może być przyjmowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu zgodnie z zaleceniami lekarza. Ważne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania niedoborowi potasu jest zmiana terapii poprzez dołączenie leku moczopędnego, który zmniejsza wydalanie potasu z organizmu. W takiej sytuacji również konieczne jest regularne monitorowanie stężenia potasu we krwi.