Niedrożność przewodu pokarmowego to sytuacja, w której proces przemieszczania się strawionego jedzenia przez układ pokarmowy zostaje zatrzymany. Może to być albo całkowite zablokowanie – całkowite zatrzymanie pasażu pokarmowego i wydzielin jelitowych – albo częściowe zablokowanie, przez co jedzenie ma problem z przejściem przez jelito. To zamknięcie światła przewodu pokarmowego może wystąpić w dowolnym jego fragmencie – czy to w przełyku, żołądku, jelitach cienkich czy też grubych. W zależności od lokalizacji, rozróżnia się niedrożność górną, czyli mającą miejsce w początkowych fragmentach układu pokarmowego oraz niedrożność dolną – dotyczącą końcowych części przewodu pokarmowego. Jeśli zablokowanie występuje w kilku miejscach jednocześnie, mówimy o wielopoziomowej niedrożności przewodu pokarmowego. Dodatkowo, dokonuje się podziału ze względu na mechanizm powstania zablokowania przepływu pokarmu przez jelita. Wyróżnia się wtenczas niedrożność mechaniczną, spowodowaną fizycznym, namacalnym zamknięciem światła w przewodzie pokarmowym, oraz niedrożność porażenną – będącą rezultatem zatrzymania pracy jelit, czyli jelita przestają pracować i nie przesuwają zawartości w ich wnętrzu w kierunku odbytu.

Niedrożność przewodu pokarmowego stanowi około 80% wszystkich incydentów ostrych chorób brzusznych.

Liczba zachorowań szacuje się na około 220 przypadków na 100 000 osób.

Niedrożność przewodu pokarmowego manifestuje się głównie trzema grupami objawów: bólem brzucha, wymiotami, zatrzymaniem wiatrów i stolca.

Jeśli przyczyna mechanicznej niedrożności przewodu pokarmowego znajduje się na początku przewodu pokarmowego (na przykład w żołądku w okolicy odźwiernika), najbardziej uciążliwymi objawami będą intensywne i trwałe wymioty, a początkowo może nie występować zatrzymanie gazów i stolca (jelito poniżej miejsca blokady będzie nadal się normalnie opróżniać). Natomiast gdy niedrożność zlokalizowana jest bliżej końca przewodu pokarmowego (na przykład w odbytnicy), głównym objawem będzie ból brzucha (spowodowany przez rozdęte jelito powyżej przeszkody mechanicznej) oraz zatrzymanie wiatrów i stolca, a wymioty pojawią się później, gdy cała długość jelita zostanie wypełniona zalegającą treścią. Ważne jest, że jelito zawiera nie tylko pożywienie i płyny. Przewód pokarmowy wytwarza różnorodne wydzieliny, które dostają się do jelita w ilości nawet do 8 litrów dziennie. Oczywiście, w zdrowym jelicie większość tych wydzielin jest absorbowana, a tylko niewielka część jest wydalana z kałem. Jednak w przypadku niedrożności pokarmowej, zaprzestanie spożywania pokarmów i płynów nie wpływa istotnie na zawartość jelita. Innymi słowy, pacjent może wydalić dużą ilość wymiotów nawet w sytuacji, gdy od dłuższego czasu niczego nie pił. Stopień wzdęcia jelit również będzie narastał, pomimo że pacjent od dłuższego czasu nie przyjmuje pokarmu.

W zależności od mechanizmu powstawania niedrożności przewodu pokarmowego oraz miejsca jej lokalizacji (w przypadku niedrożności mechanicznej) nasilenie poszczególnych grup objawów może się różnić, jednak wymienione objawy stanowią dość charakterystyczny obraz niedrożności przewodu pokarmowego. Ponadto mogą pojawić się również inne objawy, takie jak: wzdęcie brzucha, brak apetytu, osłabienie, suchość w ustach oraz na innych błonach śluzowych, spadek ciśnienia krwi, przyspieszone tętno, zaburzenia świadomości wynikające z zaburzeń elektrolitowych (utrata płynów i zmiany w stężeniu istotnych pierwiastków równowagi organizmu, takich jak sód i potas).

Każdy trwały dyskomfort w okolicach brzucha, zwłaszcza z towarzyszącym nudnościami, jest sygnałem, aby skonsultować się z lekarzem. Intensywny ból brzucha, szczególnie taki, który uniemożliwia normalne codzienne czynności i zmusza pacjenta do odpoczynku, a także gdy towarzyszą mu wymioty, jest objawem wymagającym pilnej oceny medycznej, zwłaszcza podejrzenia konieczności interwencji chirurgicznej. Badanie przeprowadzone przez chirurga pozwala ocenić czy ból brzucha nie jest spowodowany niedrożnością jelit i czy nie wymaga pilnej operacji.

Podstawowym narzędziem do ustalenia diagnozy niedrożności przewodu pokarmowego jest przeprowadzenie wywiadu oraz badanie pacjenta. W wielu przypadkach wyniki tych dwóch badań są wystarczające do postawienia diagnozy. Dodatkowym wsparciem są badania laboratoryjne krwi oraz badanie rentgenowskie jamy brzusznej w pozycji stojącej. Zwłaszcza w przypadku tego drugiego badania obraz niedrożności jest bardzo charakterystyczny. Jednak ostateczne rozpoznanie niedrożności przewodu pokarmowego zależy od objawów i stanu pacjenta, a nie tylko od wyników dodatkowych badań. W niektórych sytuacjach tomografia komputerowa brzucha jest wykonywana u pacjentów z niedrożnością przewodu pokarmowego. To badanie dostarcza lekarzowi wielu informacji o stanie narządów jamy brzusznej, zwłaszcza gdy można podać kontrast dożylny. Należy jednak pamiętać, że badanie to wiąże się z działaniem promieniowania. Prawidłowo przeprowadzony wywiad lekarski oraz dokładne badanie pacjenta poparte wynikami podstawowych badań krwi często pozwalają na postawienie diagnozy i rozpoczęcie leczenia bez konieczności wykonywania niepotrzebnych badań tomograficznych. Oczywiście jest to badanie zalecane i wykonywane u tych pacjentów, u których podstawowe badania nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie diagnozy.

Leczenie blokady przewodu pokarmowego jest zazwyczaj wykonywane operacyjnie. To jednak nie oznacza, że każda blokada wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Chirurg powinien dokładnie ocenić sytuację, aby podjąć odpowiednią decyzję dotyczącą konieczności operacji.

Blokada jelit występująca po innych zabiegach operacyjnych uznawana jest za normalne zjawisko, które samo w sobie nie wymaga specjalnego leczenia. Istnieją jednak metody skracania czasu trwania pooperacyjnej blokady jelit, takie jak podawanie kawy czy żucie gumy. Leczenie jest bardziej skomplikowane, gdy blokada występuje w wyniku innych chorób jamy brzusznej, które wymagają intensywnej terapii.

Większość blokad mechanicznych przewodu pokarmowego wymaga interwencji chirurgicznej, podczas której usuwa się przyczynę blokady. Chorzy z długotrwałą blokadą mogą wymagać intensywnej terapii przed operacją, aby przygotować organizm do zabiegu.

Operacja z powodu blokady jelita grubego zależy od przyczyny choroby i stopnia zaawansowania zmian. W przypadku nowotworów sytuacja jest bardziej skomplikowana, a decyzje dotyczące rozległości operacji są podejmowane indywidualnie dla każdego pacjenta.

Chorzy z wielopoziomową blokadą jelit mogą niekorzystanie reagować na operację, dlatego leczenie zachowawcze może być równie skuteczne. W niektórych przypadkach uniknięcie operacji jest możliwe dzięki stosowaniu sondy nosowo-żołądkowej i terapii płynami.

Podsumowując, blokada przewodu pokarmowego wymaga indywidualnego podejścia lekarzy i stosowania różnych terapii w zależności od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby.

W przypadku, gdy przewód pokarmowy staje się niedrożny ze względu na różne choroby podstawowe, trudno jest osiągnąć całkowite wyleczenie. Zarówno podczas leczenia operacyjnego, jak i zachowawczego, objawy niedrożności zazwyczaj ustępują.

Kluczowym kwestią pozostaje leczenie choroby podstawowej. Zależy to więc od zaburzenia, które spowodowało niedrożność przewodu pokarmowego, czy jej całkowite wyleczenie będzie możliwe.

Po usunięciu pacjenta z niedrożności przewodu pokarmowego, lekarz skupia się na leczeniu choroby podstawowej, która była przyczyną niedrożności. Zalecenia lekarskie będą zależeć od przyczyny niedrożności i planu dalszego leczenia.

Nie ma sposobu na całkowite zabezpieczenie przed niedrożnością przewodu pokarmowego, ale istnieją proste działania, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby. Jeśli zostanie zdiagnozowana przepuklina powłok brzusznych, należy poddać się operacji korekcyjnej. To pomoże pozbyć się przepukliny we wczesnym stadium i zmniejszyć ryzyko uwięźnięcia jelita w przyszłości. Badania przesiewowe na raka jelita grubego także pomagają w ograniczeniu ryzyka niedrożności. Wczesne wykrycie guza pozwala na skuteczne leczenie, zapobiegając zamknięciu jelita i niedrożności. Ważne jest również zwracanie uwagi na wszelkie niepokojące objawy przewodu pokarmowego i natychmiastowe zgłaszanie ich lekarzowi. W ten sposób można zwiększyć szanse na wczesne wykrycie i leczenie chorób brzucha, które w przeciwnym razie mogą doprowadzić do niedrożności.