Hipoglikemia to obniżenie poziomu cukru we krwi poniżej 3,9 mmol/l, bez względu na obecność symptomów. Objawy hipoglikemii mogą wystąpić nawet przy prawidłowym poziomie glukozy, gdy jej spadek jest szybki, lub dopiero przy niższych poziomach alertowych. Istotna klinicznie hipoglikemia to poziom glukozy poniżej 3 mmol/l.

Prawidłowy poziom glukozy we krwi na czczo mieści się w zakresie 3,9-5,5 mmol/l. Glikemia może być wyrażana w różnych jednostkach: mmol/l lub mg/dl. 1 mmol/l = 18 mg/dl.

Rodzaje hipoglikemii to łagodna, której pacjent potrafi samodzielnie zaradzić poprzez spożycie pożywienia lub napoju z zawartością cukru, oraz ciężka, która prowadzi do poważnego pogorszenia funkcji poznawczych i wymaga interwencji drugiej osoby, a nawet może skutkować utratą przytomności.

Objawy niedocukrzenia: ogólne – niepokój, nudności, ból głowy, uczucie wilczego głodu, drżenie rąk, mrowienie wokół ust, kołatanie serca, nadmierna potliwość, z niedoboru glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym – zaburzenia mowy, rozkojarzenie, zaburzenia koncentracji, zaburzenia widzenia, splątanie, nieracjonalne, niedostosowane do sytuacji zachowanie, bóle i zawroty głowy, utrata przytomności, drgawki, senność, śpiączka.

Objawy te mogą mieć różne nasilenie. U osób, które długo chorują na cukrzycę, po kilkunastu lub kilkudziesięciu latach, jedynym objawem niedocukrzenia może być dopiero utrata przytomności.

Należy pamiętać, że objawy hipoglikemii mogą być podobne do objawów innych chorób, np. serca.

Hipoglikemia może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, zwłaszcza u osób w starszym wieku i u osób z chorobą niedokrwienną serca.

Regulacja stężenia glukozy we krwi odbywa się za pomocą hormonów o przeciwnym działaniu: insuliny i glukagonu. Insulina zwiększa wychwyt glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową, hamując jednocześnie funkcjonowanie glukagonu oraz produkcję glukozy przez wątrobę w przypadku zwiększenia stężenia glukozy np. po posiłku. W sytuacji spadku stężenia glukozy, aktywowane są mechanizmy obronne organizmu, które polegają między innymi na zahamowaniu wydzielania insuliny i zwiększeniu wydzielania glukagonu i epinefryny.

U osób chorych na cukrzycę mechanizmy regulacji stężenia glukozy mogą być zaburzone, szczególnie u chorych leczonych insuliną. Hipoglikemia może wystąpić też u pacjentów z cukrzycą typu 2, ale jest to rzadsze zjawisko przy leczeniu doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, takimi jak np. gliklazyd czy glimepiryd.

Ryzyko hipoglikemii zwiększa się w różnych sytuacjach, takich jak nadmierne dawki insuliny lub leków doustnych, pominięcie posiłku po podaniu insuliny, niedobór kalorii w diecie, zbyt długa przerwa między jedzeniem a podaniem insuliny, szybkie wchłanianie insuliny z miejsca podania, intensywny wysiłek fizyczny lub spożycie alkoholu.

Jeśli istnieje możliwość, sugeruje się pomiar stężenia glukozy za pomocą glukometru. Przy wyniku poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl) należy natychmiast rozpocząć leczenie.

Osoba, u której wystąpiło niedocukrzenie, jednak zachowuje przytomność, powinna spożyć węglowodany (proste cukry) zawierające 15 g glukozy. Może to być:

• płynna glukoza w saszetkach (1 saszetka zawiera 10 g glukozy, co stanowi 15 g węglowodanów), albo tabletki z glukozą (dostępne w aptekach),
• owoc (1 średnie jabłko zawiera 22 g węglowodanów, pół średniego banana – 15 g, pół szklanki truskawek – 10 g),
• 1 łyżka dżemu lub miodu,
• pół szklanki soku owocowego (zawierającego 10 g węglowodanów).

Po 15 minutach zaleca się kontrolny pomiar poziomu glukozy. Jeśli stężenie glukozy nie wzrasta lub maleje, należy powtórzyć powyższe kroki (spożycie 15 g węglowodanów prostych i pomiar stężenia glukozy po 15 minutach). Dodatkowo zaleca się spożycie węglowodanów złożonych, na przykład kanapki z chudym białym serem lub wędliną.
Należy monitorować poziom glukozy, wykonując kolejny pomiar po 60 minutach.

W przypadku niedocukrzenia należy unikać spożywania produktów zawierających tłuszcze, takich jak czekolady, wafelki, batony, chleb z masłem i tłustym serem. Nie zaleca się spożywania cukierków, ponieważ często nie jest znana ich zawartość cukru, a ponadto mogą powodować zadławienie w przypadku utraty przytomności.

Jeśli towarzyszące niedocukrzeniu zmiany w zachowaniu, chory staje się agresywny, odmawia spożycia zalecanych produktów, należy go zachęcać do jedzenia lub picia, powtarzając próby dopóki jest świadomy i może przełykać.

Osobom z cukrzycą typu 1 można podać glukagon w postaci jednorazowego zastrzyku (domięśniowego lub podskórnego w ramię lub udo) lub preparatu do nosa (jedna dawka do jednego nozdrza).
Glukagon działa odwrotnie niż insulina, zwiększając stężenie glukozy we krwi.
Glukagon jest dostępny na receptę. W przypadku utraty przytomności podanie leku może pomóc w jej odzyskaniu.

Jeśli niedocukrzenie prowadzi do utrata przytomności, należy ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej i natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (numer alarmowy 112 lub 999).

Ratownik medyczny, udzielając pomocy osobie z niedocukrzeniem, która straciła przytomność, podaje jej stężoną glukozę dożylnie. Jeśli chory nie odzyskuje przytomności lub występują inne niepokojące objawy, należy go przetransportować do szpitala. Długotrwała utrata przytomności w wyniku niedocukrzenia może prowadzić do śpiączki hipoglikemicznej.

Aby zapobiec niedocukrzeniom, należy regularnie kontrolować poziom cukru we krwi, przestrzegać zaleceń żywieniowych, stosować się do instrukcji dotyczących podawania insuliny oraz unikać spożywania alkoholu.

Po każdym epizodzie niedocukrzenia ważne jest ustalenie jego przyczyny. Jeśli niedocukrzenia zdarzają się coraz częściej i stają się bardziej dokuczliwe, konieczne jest natychmiastowe skonsultowanie się z lekarzem.

Każda osoba leczona insuliną powinna nosić przy sobie informację o swojej chorobie (np. opaskę ratunkową „mam cukrzycę” na nadgarstku). Osoby otaczające chorego powinny być w stanie udzielić mu pomocy w przypadku niedocukrzenia.

Hipoglikemia po posiłku u osób bez cukrzycy lub innych chorób towarzyszących to hipoglikemia reaktywna idiopatyczna. Objawy niedocukrzenia pojawiają się około 2–5 godzin po spożyciu posiłku, zwłaszcza bogatego w węglowodany.

Hipoglikemia reaktywna może wystąpić:

• u pacjentów po zabiegach resekcji żołądka lub jelita cienkiego (30–90 minut po posiłku),
• we wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (3–5 godzin po posiłku).

Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna jest diagnozowana na podstawie triady Whipple`a, czyli:

• wystąpienie objawów hipoglikemii,
• potwierdzone obniżenie stężenia glukozy we krwi,
• ustąpienie objawów po spożyciu węglowodanów.

Leczenie polega na zmianie sposobu odżywiania – częstotliwości i składu posiłków.

Hipoglikemia po posiłku jest łagodnym zaburzeniem, konieczne jest skierowanie do specjalisty jedynie w przypadku:

• towarzyszących omdleń i zaburzeń przytomności,
• występowania podczas wysiłku fizycznego,
• braku poprawy po modyfikacji diety.

Niedobór glukozy we krwi w nocy może dotyczyć osób chorych na cukrzycę, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Najczęściej występuje u pacjentów stosujących insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe.

Objawy hipoglikemii podczas snu mogą być łagodne i często nie budzą chorego. Mogą wystąpić takie symptomy jak niespokojny sen, nadmierne pocenie się, dreszcze, oraz nieprawidłowości w oddychaniu.

Po przebudzeniu objawy hipoglikemii mogą przybierać postać bólu głowy, zmęczenia, wilgotnej i lepkiej skóry od potu, oraz pościeli pomiętej od częstych zmian pozycji ciała.

Przyczyny hipoglikemii w nocy mogą być związane z zbyt dużą dawką insuliny wieczorem, intensywną aktywnością fizyczną wieczorem, spożyciem alkoholu, pominięciem kolacji, nieprawidłowo zbilansowanymi posiłkami oraz infekcjami.

Nie ma wytycznych dotyczących planu żywieniowego w przypadku hipoglikemii reaktywnej. Jednak warto rozważyć, aby skupić się na posiłkach o niskim indeksie glikemicznym i niskim ładunku glikemicznym. Zalecana dieta może zawierać:

• chude mięso (drobiowe),
• ryby,
• jaja,
• chudy nabiał,
• rośliny strączkowe,
• tłuszcze bogate w kwasy omega-3 (oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki).

Zalecane metody przygotowywania potraw to gotowanie, gotowanie na parze, duszenie, pieczenie. Posiłki powinny być spożywane regularnie, około 4–5 razy dziennie. Ważne jest unikanie długich okresów głodzenia.

Korzystne będzie ograniczenie spożycia słodyczy (w tym produktów cukierniczych), słodkich napojów (również mlecznych) oraz alkoholu (spożycie alkoholu bez przekąski zwiększa ryzyko niedocukrzenia).

Niedocukrzenie jest niebezpieczne dla zdrowia i życia. Niski poziom glukozy może wpłynąć negatywnie na pracę mózgu, co może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania całego organizmu. Ciężka hipoglikemia może powodować pogorszenie stanu psychicznego, splątanie, senność, a nawet utratę przytomności, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śpiączki hipoglikemicznej. Jest to stan, który może skutkować trwałymi uszkodzeniami neurologicznymi oraz zgonem.

Do czynników ryzyka śpiączki hipoglikemicznej należą m.in.:

• nadmierna dawka insuliny,
• błędy żywieniowe (np. pominięcie posiłku po podaniu insuliny),
• niespodziewany intensywny wysiłek fizyczny,
• nadużycie alkoholu.