Hipoglikemia to spadek stężenia glukozy we krwi poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl), niezależnie od obecności objawów. Objawy hipoglikemii mogą wystąpić nawet przy prawidłowej wartości glukozy, gdy następuje jej szybkie obniżenie, lub dopiero przy wartościach niższych niż 3,9 mmol/l. Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Prawidłowa glikemia na czczo mieści się w zakresie 3,9–5,5 mmol/l (70–99 mg/dl). W przypadku hipoglikemii stężenie alertowe wynosi poniżej 3,9 mmol/l (<70 mg/dl). Klinicznie istotna hipoglikemia to stężenie glukozy we krwi poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl).

Glikemia może być wyrażana w jednostkach mmol/l (milimol na litr) lub mg/dl (miligram na decylitr). 1 mmol/l = 18 mg/dl.

Rodzaje hipoglikemii:- łagodna – chory potrafi ją samodzielnie opanować, przyjmując dodatkowy pokarm lub wypijając słodzony płyn,- ciężka – prowadzi do ciężkiego pogorszenia czynności poznawczych, chory wymaga pomocy drugiej osoby do jej przerwania, może przebiegać z utratą przytomności.

Objawy spowodowane niedoborem cukru we krwi to: - ogólne objawy, takie jak niepokój, nudności, ból głowy, uczucie głodu, drżenie rąk, mrowienie wokół ust, kołatanie serca, nadmierna potliwość, - objawy związane z niedoborem glukozy w mózgu, takie jak zaburzenia mowy, rozkojarzenie, problemy z koncentracją, zaburzenia widzenia, splątanie, dezorientacja, nietypowe zachowanie, bóle głowy, utrata przytomności, drgawki, senność, śpiączka.

Należy pamiętać, że objawy hipoglikemii mogą przypominać objawy innych chorób, np. serca. Hipoglikemia może stanowić poważne zagrożenie dla życia, szczególnie u osób starszych i osób z chorobą niedokrwienną serca.

Stężenie cukru we krwi regulują hormony, takie jak insulina i glukagon. Insulina pomaga w wychwytaniu glukozy, podczas gdy glukagon zwiększa produkcję glukozy przez wątrobę. W przypadku niedoboru glukozy organizm uruchamia mechanizmy zapobiegające hipoglikemii, takie jak zwiększone wydzielanie glukagonu i epinefryny. U osób chorych na cukrzycę mechanizmy te mogą być zaburzone, co prowadzi do ryzyka hipoglikemii.

Czynniki zwiększające ryzyko to między innymi nadmierna dawka insuliny, brak spożycia posiłku po podaniu insuliny, zbyt mała kaloryczność posiłku, oraz intensywny wysiłek fizyczny.

Jeśli istnieje możliwość, warto sprawdzić poziom glukozy za pomocą glukometru. W przypadku wyniku poniżej 3 mmol/l (<54 mg/dl) konieczne jest natychmiastowe podjęcie leczenia.

Osoba dotknięta niedocukrzeniem, lecz świadoma, powinna spożyć węglowodany (cukry) proste zawierające 15 g glukozy. Można to zrobić poprzez:

• płynną glukozę w saszetkach (1 saszetka zawiera 10 g glukozy, równoważnik węglowodanowy – WW) lub tabletki z glukozą (dostępne w aptekach),
• owoc (1 średnie jabłko zawiera 22 g węglowodanów, pół średniego banana – 15 g, pół szklanki truskawek – 10 g),
• 1 łyżka dżemu lub miodu,
• pół szklanki soku owocowego (zawiera 10 g węglowodanów).

Po 15 minutach należy przeprowadzić kontrolny pomiar poziomu glukozy. Jeśli stężenie glukozy nie wzrasta lub maleje, należy powtórzyć powyższe kroki (spożycie 15 g węglowodanów prostych i pomiar stężenia glukozy po 15 minutach). Dodatkowo należy spożyć węglowodany złożone, np. kanapka z chudym białym serem lub wędliną. Należy monitorować poziom glukozy we krwi, wykonując kolejny pomiar po 60 minutach.

W przypadku niedocukrzenia należy unikać spożywania produktów bogatych w tłuszcze, takich jak czekolada, wafelki, batony, chleb z masłem i tłusty ser. Nie zaleca się również spożywania cukierków, ponieważ często nie wiadomo, jak dużo cukru zawierają, a ponadto mogą powodować zadławienie w przypadku utraty przytomności.

W przypadku wystąpienia niestabilności zachowania, agresji lub odmowy spożycia zalecanych produktów, należy zachęcać osobę dotkniętą niedocukrzeniem do jedzenia i picia, powtarzając próby, dopóki jest świadoma i może przełykać. Osobom z cukrzycą typu 1 można podać glukagon w pojedynczej dawce w postaci zastrzyku domięśniowego lub podskórnego w ramię lub udo, lub preparatu do nosa (dawka stosowana do jednego nozdrza). Glukagon działa odwrotnie niż insulina, zwiększając poziom glukozy we krwi. Glukagon jest dostępny na receptę i w przypadku utraty przytomności może pomóc w jej odzyskaniu.

Jeśli niedocukrzenie prowadzi do utraty przytomności, należy ustawić poszkodowanego w pozycji bezpiecznej i natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (nr alarmowy 112 lub 999).

Ratownik medyczny, udzielając pomocy osobie dotkniętej niedocukrzeniem, która straciła przytomność, poda jej stężoną glukozę dożylnie. Jeśli osoba nie odzyska przytomności lub pojawią się inne niepokojące objawy, należy ją przetransportować do szpitala. Długotrwała utrata przytomności z powodu niedocukrzenia może przejść w śpiączkę hipoglikemiczną.

Należy regularnie monitorować poziom glukozy we krwi, przestrzegać zaleceń żywieniowych, stosować się do zaleceń dotyczących podawania insuliny oraz unikać spożywania alkoholu, aby zapobiec niedocukrzeniom.

Po każdym epizodzie niedocukrzenia należy ustalić jego przyczyny. W przypadku częstych i coraz bardziej intensywnych epizodów należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Osoby cierpiące na cukrzycę leczące się insuliną powinny mieć przy sobie informację na temat swojej choroby, na przykład w postaci opaski ratunkowej. Osoby w otoczeniu chorego powinny być przygotowane do udzielenia pomocy w razie niedocukrzenia.

Hipoglikemia po posiłku u osób bez cukrzycy lub innych chorób towarzyszących jest określana jako hipoglikemia reaktywna idiopatyczna. Objawy niedocukrzenia pojawiają się zwykle 2–5 godziny po spożyciu posiłku, szczególnie bogatego w węglowodany.

W niektórych przypadkach, hipoglikemię towarzyszącą pewnym chorobom nazywamy reaktywną.

Hipoglikemia reaktywna może wystąpić:

• u pacjentów po resekcji żołądka lub jelita cienkiego (30–90 minut po posiłku),
• w wczesnej fazie cukrzycy typu 2 (3–5 godzin po posiłku).

Hipoglikemia reaktywna idiopatyczna diagnozowana jest na podstawie triady Whipple`a, czyli:

• wystąpienie objawów hipoglikemii,
• potwierdzone obniżone stężenie glukozy we krwi,
• ustąpienie objawów po spożyciu węglowodanów.

Leczenie polega na zmianie nawyków żywieniowych – częstości i składu posiłków.

Hipoglikemia poposiłkowa jest łagodnym zaburzeniem, które wymaga konsultacji specjalisty jedynie w przypadku:

• omdleń lub zaburzeń świadomości,
• wystąpienia podczas wysiłku fizycznego,
• braku skuteczności terapii dietetycznej.

Nocne obniżenie poziomu glukozy we krwi może występować u osób z cukrzycą. Większość przypadków dotyczy pacjentów przyjmujących insulinę, ale może też wystąpić u osób stosujących doustne leki przeciwcukrzycowe.

Często hipoglikemia nie budzi chorego, ale mogą wystąpić objawy, takie jak niepokojący sen, nadmierne pocenie się, dreszcze oraz zmiany w oddechu.

Po przebudzeniu objawy hipoglikemii mogą zawierać ból głowy, zmęczenie, wilgotną i lepką skórę od potu oraz pościel zmoczoną od potu z powodu częstych zmian pozycji ciała.

Przyczyny hipoglikemii w nocy mogą być różne, takie jak zbyt duża dawka insuliny wieczorem, intensywna aktywność fizyczna przed snem, spożycie alkoholu wieczorem, pominięcie kolacji, nieprawidłowo zbilansowany posiłek oraz infekcje.

Nie ma konkretnych zaleceń dotyczących diety przy hipoglikemii reaktywnej. Jednak zaleca się spożywanie posiłków o niskim indeksie glikemicznym, takich jak:

• chude mięso (np. drobiowe),
• ryby,
• jaja,
• chudy nabiał,
• rośliny strączkowe,
• tłuszcze zawierające kwasy omega-3 (np. oleje roślinne, orzechy, nasiona, pestki).

Do przygotowania posiłków zaleca się gotowanie, gotowanie na parze, duszenie lub pieczenie. Ważne jest spożywanie regularnych posiłków, około 4–5 razy dziennie, oraz unikanie długich okresów głodzenia.

Wskazane jest również ograniczenie spożycia słodyczy, słodkich napojów (również mlecznych) oraz alkoholu, ponieważ spożycie alkoholu bez jedzenia może zwiększyć ryzyko niedocukrzenia.

Niedobór glukozy w organizmie może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia. Małe ilości glukozy mogą wpływać na pracę mózgu, co z kolei może negatywnie wpłynąć na funkcjonowanie całego organizmu. Ciężka hipoglikemia może prowadzić do pogorszenia świadomości, splątania, senności a nawet utraty przytomności, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śpiączki hipoglikemicznej, grożącej trwałymi uszkodzeniami neurologicznymi albo nawet śmiercią.

Czynniki ryzyka wystąpienia śpiączki hipoglikemicznej to między innymi:

• zbyt wysoka dawka insuliny,
• błędy żywieniowe (np. brak posiłku po podaniu insuliny),
• nieplanowany nadmierny wysiłek fizyczny,
• nadmierna konsumpcja alkoholu.