Pamięć to proces poznawczy umożliwiający tymczasowe lub trwałe zapamiętywanie, magazynowanie i przypominanie informacji. Istnieje wiele różnych form pamięci, z których podstawowy podział dokonywany jest według czasu przechowywania informacji.

Wyróżnia się pamięć krótkotrwałą i długotrwałą.

Pamięć robocza to specjalny rodzaj pamięci krótkotrwałej, która polega na tymczasowym przechowywaniu informacji w celu ich natychmiastowego użycia do operacji umysłowych lub wykonywania określonych czynności. Przez wielokrotne powtarzanie informacji dochodzi do utrwalenia ich i przeniesienia do pamięci długotrwałej. Różne rodzaje pamięci długotrwałej są prezentowane na infografice.

W różnych przypadkach chorobowych różnorodne typy pamięci mogą być bardziej lub mniej dotknięte zaburzeniami, co prowadzi do wielu różnych objawów u pacjentów z problemami pamięci. Kilka obszarów anatomicznych mózgu jest odpowiedzialnych za procesy uwagi, uczenia się i pamięci. Te obszary znajdują się w hipokampie, płatach czołowych i płatach skroniowych. Badania wykazały, że przyczyny uszkodzenia neuronów zależą od etiologii zaburzeń pamięci. W przypadku chorób zwyrodnieniowych, takich jak choroba Alzheimera, obserwuje się gromadzenie nieprawidłowych białek w wyniku zaburzeń metabolizmu, podczas gdy w chorobach naczyniowych istotną rolę odgrywa niedokrwienie i niedotlenienie neuronu.

Jakie zmiany w funkcjonowaniu pamięci są normalne?

Każdy z nas czasami zapomina, gdzie położył klucze czy inne drobne przedmioty. Zazwyczaj jednak, jeśli przypomnimy sobie, co robiliśmy wcześniej, to jesteśmy w stanie odnaleźć zagubiony przedmiot. Sporadyczne sytuacje tego rodzaju nie powinny budzić niepokoju. Natomiast osoba z zaburzeniami pamięci nie potrafi sobie przypomnieć wcześniejszych wydarzeń i odnaleźć zgubionego przedmiotu. Ponadto, gdy jesteśmy bardzo zajęci lub w niskim nastroju, niektóre informacje mogą nie zostać zapisane w pamięci i później nie możemy ich sobie przypomnieć. Wraz z wiekiem nasza zdolność zapamiętywania może się zmniejszać, potrzebujemy więcej czasu na przyswajanie informacji i nasza pamięć nie jest już tak efektywna jak w młodszych latach.

Istnieją jednak łagodne zaburzenia funkcji poznawczych, które sprawiają, że problemy z pamięcią i przypominaniem sobie informacji występują częściej niż u rówieśników, ale nie wpływają istotnie na codzienne funkcjonowanie. Pacjenci z tego typu zaburzeniami zgłaszają trudności z zapamiętaniem pewnych rzeczy, odczuwają spowolnienie myślenia, lecz nie ma to wpływu na ich podstawowe czynności życiowe (co różni te zaburzenia od otępienia). Niestety u niektórych osób z tego typu problemami rozwinie się w przyszłości otępienie.

Otępienie, czyli najpoważniejszy stopień zaburzeń pamięci, to zespół objawów charakteryzujący się licznych dysfunkcjami mózgu w obszarze funkcji poznawczych. Objawia się to zaburzeniami w wielu dziedzinach, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, zrozumienie, liczenie czy umiejętności językowe. Utrudnienia w funkcjonowaniu są na tyle znaczące, że uniemożliwiają wykonywanie pracy zawodowej oraz codziennych czynności w domu. Zaburzenia zaczynają się od bardziej złożonych czynności, takich jak zarządzanie finansami, a z czasem dotykają podstawowych, jak higiena osobista czy ubieranie się. Oprócz problemów z pamięcią, osoby z otępieniem mogą cierpieć na zaburzenia emocjonalne, takie jak depresja, czy zachowań nieadekwatnych.

Otępienie występuje u około 1% populacji ogólnej, głównie u osób po 60. roku życia. W wieku powyżej 65 lat rozpowszechnienie demencji wynosi około 5–7%, a po 85. roku życia sięga nawet 40%. Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera, potem występują otępienie naczyniopochodne, otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie czołowo-skroniowe i otępienie mieszane. Istnieją także odwracalne otępienia warunkowe, których wczesne wykrycie i leczenie mogą zahamować postęp choroby lub nawet doprowadzić do ustąpienia objawów.

Problemy z pamięcią mogą dotyczyć również młodych osób. Mogą być spowodowane chorobami somatycznymi, zatruciami lub zaburzeniami psychicznymi, takimi jak depresja. Czasami natomiast mogą wynikać z przeciążenia stresem. W rzadkich przypadkach, problemy z pamięcią mogą być sygnałem otępienia rozwijającego się w młodym wieku.

Jeśli mamy problem z przypominaniem sobie informacji, warto sprawdzić nasz tryb życia, ilość czasu na wypoczynek, odpowiednie odżywianie, ilość ruchu oraz przyjmowane leki. Warto także zwrócić uwagę, czy sami zauważamy trudności z pamięcią czy też otoczenie na nie zwraca uwagę. Ignorowanie problemów z pamięcią może prowadzić do dramatycznych napięć w rodzinie. Niezauważanie swoich trudności z pamięcią może wskazywać na rozwój choroby Alzheimera.

Im młodsza osoba, u której pojawiają się problemy z pamięcią, tym ważniejsza jest konsultacja lekarska.

Pojawienie się dodatkowych objawów, jak bóle głowy, drgawki, zaburzenia ruchowe, wymaga wizyty u lekarza rodzinnego.

Szybko postępująca utrata pamięci w ciągu tygodni lub miesięcy może sygnalizować poważną chorobę i należy natychmiast skonsultować się z lekarzem.

W przypadku podejrzenia otępienia lekarz przeprowadza wywiad zarówno z pacjentem, jak i z rodziną/opiekunem. Często opisy zaburzeń pamięci przez rodzinę mogą być krępujące, ale są one istotne. Ważne jest ustalenie czasu trwania objawów, ich początku, dynamiki, objawów towarzyszących oraz potencjalnych przyczyn zewnętrznych.

Konieczne jest zadawanie szczegółowych pytań dotyczących problemów pamięci, opartych na konkretnych przykładach. Równie istotny jest wywiad ogólnolekarski w celu identyfikacji innych schorzeń, takich jak nadciśnienie czy cukrzyca. Badania poznawcze, neurologiczne i psychiatryczne są także kluczowe w procesie diagnozy. Ostateczne rozpoznanie wymaga przeprowadzenia badań neuropsychologicznych oraz laboratoryjnych, takich jak badania krwi czy tomografia komputerowa. Wczesna diagnoza otępienia pozwala na rozpoczęcie odpowiedniego leczenia, które może spowolnić proces utraty pamięci.