Hipokaliemia to niedobór potasu we krwi, czyli stężenie potasu poniżej 3,5 mmol/l. Potas jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Jest obecny głównie wewnątrz komórek, a jego regulacja odbywa się głównie przez nerki. Prawidłowe stężenie potasu we krwi wynosi 3,5–5,2 mmol/l.

W wyniku hipokaliemii możemy wyróżnić różne stopnie: łagodny, umiarkowany i ciężki niedobór potasu.

Najczęściej niedobór potasu wynika z utraty potasu przez nerki z moczem lub przewód pokarmowy. Może być to spowodowane stosowaniem leków moczopędnych, zaburzeniami hormonalnymi, chorobami nerek, wrodzonymi zaburzeniami czynności nerek, stosowaniem różnych substancji, jak również biegunką, nadmiernym używaniem środków przeczyszczających, wymiotami, przetokami jelitowymi i gruczolakami jelita grubego. Ponadto potas może być tracony przez skórę poprzez obfite pocenie się lub po oparzeniach.

Niedobór potasu może także wynikać z nieprawidłowej diety, zwłaszcza u osób przewlekle niedożywionych. Hipokaliemia jest częsta, szczególnie u pacjentów przyjmujących leki moczopędne, którzy cierpią na niewydolność serca lub nadciśnienie tętnicze. Nieprawidłowe wyniki badań stężenia potasu mogą wynikać z błędnego przechowywania próbek krwi i prowadzić do błędnej diagnozy hiperkaliemii rzekomej.

Brak potasu nie zawsze jest objawem, gdy jest łagodny.

Jeśli stężenie potasu spadnie poniżej 3,1 mmol/l, czyli gdy brakuje go umiarkowanie albo mocno, mogą pojawić się objawy.

Najczęstsze wczesne objawy niedoboru potasu to: ogólne uczucie zmęczenia, skurcze, zaparcia, nieregularne bicie serca.

Objawy zależą od stopnia braku potasu i szybkości jego pogłębiania. Szybkie pogorszenie się sytuacji, nawet umiarkowane, może prowadzić do groźnych zaburzeń rytmu serca, osłabienia mięśni, zaparć, problemów z oddawaniem moczu, zaburzeń neurologicznych.

Objawy ciężkiej niedoboru potasu są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego.

Pojawienie się wcześniejszych objawów niedoboru potasu u osoby, u której istnieje duże prawdopodobieństwo niedoboru potasu (np. ze względu na stosowanie leków moczopędnych, cierpienie na biegunkę lub wymioty) jest sygnałem do skonsultowania się z lekarzem rodzinnym lub udania się na SOR w celu sprawdzenia stężenia elektrolitów we krwi.

Nie zaleca się samodzielnego zażywania preparatów potasu, gdyż objawy mogą mieć inne podłoże, a w niektórych przypadkach stężenie potasu może być nawet zbyt wysokie.

Hipokaliemię można zdiagnozować poprzez sprawdzenie poziomu potasu we krwi i stwierdzenie, że jest on poniżej normy.

W przypadku gdy nieznana jest przyczyna hipokaliemii (np. diuretyki, biegunka, wymioty, anoreksja), konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań w celu ustalenia przyczyny niskiego poziomu potasu.

Wskazane jest także sprawdzenie stężenia magnezu, ponieważ niedobór potasu może czasami występować w połączeniu z niedoborem magnezu.

Leczenie niedoboru potasu zawsze polega na zwiększeniu spożycia potasu oraz eliminacji przyczyny, która spowodowała niedobór tego pierwiastka.

W przypadku łagodnej hipokaliemii, gdy nie występują objawy niedoboru potasu, zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w ten składnik. Przyjęcie dziennie 50-100 mmol potasu zazwyczaj wystarcza do uzupełnienia jego braku.

Do produktów bogatych w potas należą między innymi banany, pomidory, ziemniaki, szpinak, pomarańcze, figi, awokado, marchew i mleko.

W przypadku ciężkiej hipokaliemii konieczne jest leczenie szpitalne polegające na podawaniu potasu dożylnie oraz regularnej kontroli jego poziomu we krwi.

Ważne jest także leczenie lub korekta przyczyny prowadzącej do hipokaliemii. Może to obejmować zmianę leków, leczenie chorób prowadzących do niedoboru potasu (takich jak zaburzenia hormonalne, choroby jelit, choroby nerek) oraz dostosowanie diety.

Poprawienie niedoboru potasu jest kluczowe dla całkowitego wyleczenia hipokaliemii. W przypadku utrzymującej się przyczyny niedoboru potasu konieczne jest regularne monitorowanie jego poziomu we krwi i dostosowanie terapii zgodnie z zaleceniami lekarza.

U pacjentów z ryzykiem hipokaliemii podczas stosowania leków moczopędnych, konieczne jest zwiększenie podaży potasu poprzez suplementację. Szczególnie istotne jest to dla osób przyjmujących duże dawki diuretyków. Zazwyczaj wystarcza dodatkowe spożycie 20-40 mmol potasu dziennie poza tym, który znajduje się w codziennej diecie. W przypadku mniejszego zapotrzebowania, np. 10-20 mmol dziennie, warto regularnie spożywać produkty bogate w potas (jak wymienione wcześniej). Natomiast, jeśli potrzebna ilość potasu jest większa, konieczne może być przyjmowanie tabletek z potasem o przedłużonym uwalnianiu zgodnie z zaleceniem lekarza. Niezbędne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi.

Inną metodą zapobiegania hipokaliemii jest zmiana terapii poprzez dodanie leku moczopędnego, który ogranicza wydalanie potasu z organizmu. W takim przypadku również konieczne jest regularne monitorowanie poziomu potasu we krwi.