Choroba świnki to łagodna infekcja wirusowa występująca u dzieci, której objawem jest zapalenie ślinianek przyusznych. Dorośli rzadko chorują, ponieważ najczęściej przechodzą tę chorobę w dzieciństwie. Jednak jeśli ktoś nie miał kontaktu z wirusem w młodym wieku, może zachorować niezależnie od wieku.

Świnka jest przenoszona drogą wziewną poprzez kontakt z wydzielinami dróg oddechowych chorych na świnkę. Osoby zakażone mogą być bezobjawowe lub przechodzić chorobę łagodnie, ale nadal stanowią źródło zakażenia dla innych.

Choroba jest bardzo zaraźliwa, 80% osób podatnych na zakażenie może zachorować po kontakcie z chorym. Może dochodzić do ognisk zachorowań w szkołach, wśród studentów czy w armii. Okres zakaźności sięga od 1 do 2 dni przed pojawieniem się objawów aż do 9 dni po ich wystąpieniu. Wirus ma okres wylęgania od 14 do 21 dni. Szczepienia zapobiegają śwince skutecznie.

Chociaż dzieci zazwyczaj łagodnie przechodzą chorobę, młodzież i dorośli mogą wymagać hospitalizacji z powodu powikłań takich jak zapalenie jąder, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie trzustki.

Świnka jest częstą chorobą zakaźną, która dotyka głównie nieszczepione osoby. Zdarza się, że infekcja przebiega bezobjawowo lub ma nietypowy przebieg, co powoduje, że jedynie u niewielkiego odsetka chorych występują typowe objawy świnki. Dzięki powszechnym szczepieniom, świnka staje się coraz rzadszym zjawiskiem w Polsce.

Ostatnio odnotowuje się rocznie około 2500–3000 przypadków zachorowań, najczęściej u dzieci w młodym wieku, czyli przedszkolnych i szkolnych. Najwięcej zachorowań występuje w grupie wiekowej 5–9 lat. Choć zachorowania u dorosłych nie są rzadkością. W 2012 roku zanotowano w Polsce ogółem 2779 przypadków zachorowań na świnkę, z czego ponad 20 osób musiało być hospitalizowanych. Ponad 400 zachorowań dotknęło dorosłych powyżej 20. roku życia, u których choroba może przebiegać ciężej z powodu wieku. Nawet osoby starsze, powyżej 65. roku życia, mogą zachorować (prawie 20 przypadków).

Zachorowania na świnkę można zaobserwować przez cały rok. Dzięki powszechnym szczepieniom dzieci (zgodnie z PSO 2016 dzieci otrzymują szczepionkę w 2. i 10. roku życia przeciw odrze, śwince i różyczce) zachorowania na świnkę będą coraz rzadsze. Niemniej jednak, w miarę starzenia się społeczeństwa i zmniejszania się liczby dzieci w rodzinach, można spodziewać się, że zachorowania będą częstsze wśród dorosłych. Zachorowania u zaszczepionych osób są możliwe, ale rzadko się zdarzają i zazwyczaj mają łagodniejszy przebieg.

Objawy świnki u dorosłych są identyczne jak u dzieci, jednak przebieg choroby może być bardziej dotkliwy i częściej prowadzi do powikłań. Objawy pojawiają się zazwyczaj między 12. a 25. dniem po kontakcie z wirusem świnki. Przybliżenie 30–40% zakażonych jednostek nie wykazuje żadnych objawów, podczas gdy niemal połowa ma nieswoiste objawy ze strony układu oddechowego bez dotknięcia gruczołów ślinowych. Wprowadzające objawy świnki są również niespecyficzne i obejmują bóle mięśni, utratę apetytu, złe samopoczucie, bóle głowy i lekkie podwyższenie temperatury. Symptomy rozwiniętej świnki to łagodna gorączka i obrzęk jednego lub więcej gruczołów ślinowych, najczęściej zlokalizowany w kąciku żuchwy. Zajęte gruczoły są bolesne i wrażliwe przez pierwsze dni choroby. Nawet u 30% dorosłych mężczyzn i chłopców w okresie dojrzewania może wystąpić ból i obrzęk jąder, a u co 10. osoby chorującej na świnkę rozwija się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (10–15% pacjentów).

Ślinianka przyuszna leży pomiędzy żuchwą a przewodem słuchowym zewnętrznym. Jej przedni brzeg zachodzi na gałąź żuchwy i tylny brzeg mięśnia żwacza. Ku górze ślinianka przyuszna dochodzi do wyrostka jarzmowego, a ku dołowi – do kąta żuchwy, stykając się często ze ślinianką podżuchwową. Część głęboka ślinianki przyusznej jest schowana w dole zażuchwowym.

Ślinianka podżuchwowa znajduje się pod żuchwą, w trójkącie ograniczonym od góry przez gałąź żuchwy a z boków przez oba brzuśce mięśnia dwubrzuścowego.

Objawy świnki u dorosłych najczęściej przebiegają umiarkowanie lub średnio ciężko. Powikłania świnki są rzadkie, ale mogą wystąpić, zwłaszcza zapalenie jąder u mężczyzn i zapalenie jajników u kobiet. Inne powikłania mogą obejmować zapalenie trzustki, mięśnia sercowego, tarczycy, stawów, nerek czy wątroby.

Najpoważniejsze komplikacje świnki to poronienie, uszkodzenie nerwu słuchowego prowadzące do trwałego upośledzenia słuchu oraz ryzyko niepłodności. Może dojść także do powikłań neurologicznych, takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy groźne zapalenie mózgu, które może skutkować poważnymi następstwami neurologicznymi i nawet śmiercią.

Jeśli kobieta zachoruje na świnkę w ciąży, może to prowadzić do powikłań położniczych, takich jak poronienie. Dlatego kobiety w ciąży, które nie miały kontaktu z wirusem świnki, powinny jak najszybciej skonsultować się z lekarzem po kontakcie z chorym. Choroba świnki nie powoduje wad wrodzonych, ale może być niebezpieczna dla pacjentów po przeszczepieniu nerki, gdzie opisano przypadki zapalenia nerek i odrzucenia przeszczepu.

W przypadku wystąpienia świnki u osoby dorosłej należy oczekiwać na średnio ciężki przebieg choroby, konieczne jest również wykluczenie innych, poważniejszych przyczyn zapalenia ślinianek, dlatego warto skonsultować się z lekarzem. Leczenie przyczynowe nie jest dostępne. Można jednak stosować leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. W przypadku gorączki zaleca się odpoczynek w łóżku i częste zmienianie ubrań. Ważne jest także pamiętanie o zaraźliwości świnki dla otoczenia. Chory powinien unikać kontaktu z domownikami i innymi osobami podatnymi na zachorowanie, aby nie dojśc do ich zakażenia. Ciężarne, które nie miały jeszcze świnki, powinny być szczególnie ostrożne, ponieważ w pierwszych 12 tygodniach ciąży możliwe jest zakażenie płodu i poronienie.

Zgłoszenie się do lekarza ma na celu przede wszystkim ustalenie przyczyny powiększenia ślinianek, ponieważ nie zawsze jest ono spowodowane przez świnkę. Konieczna jest również konsultacja w przypadku podejrzenia powikłań (np. pogorszenie stanu zdrowia czy brak poprawy po kilku dniach choroby). Objawy takie jak znaczne osłabienie, nadmierna senność, nudności, wymioty, sztywność karku, światłowstręt, przeczulica i bóle głowy, które nie ustępują po zastosowaniu paracetamolu czy ibuprofenu, mogą sugerować zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nudności, wymioty i bóle brzucha mogą wskazywać na zapalenie trzustki. Natomiast ból i obrzęk jąder mogą świadczyć o ich zapaleniu. Choć ciężkie powikłania świnki są rzadkie, istnieją pewne grupy pacjentów narażonych na zwiększone ryzyko, dlatego osoby należące do tych grup powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jeśli pojawią się objawy zapalenia ślinianek.

Świnka nie ma możliwości leczenia przyczynowego, dlatego stosuje się jedynie leczenie objawowe, które obejmuje przeciwgorączkowe i przeciwbólowe środki. W przypadku zapalenia jądra, ból można złagodzić poprzez jego podwyższenie (np. suspensorium, obcisłe spodenki), a w sytuacjach z silnymi bólami zalecane jest także stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zakażenie wirusem świnki nie wymaga leczenia antybiotykiem, ponieważ nie powoduje ono powikłań bakteryjnych.

Większość jednostek nabiera trwałej odporności po przejściu świnki w dzieciństwie lub w późniejszym wieku i nie zachorowują już więcej. Po ustąpieniu symptomów i braku komplikacji oraz zaniku zakaźności, można wrócić do codziennych aktywności.

Istnieje możliwość izolacji osób szczególnie wrażliwych na zakażenie, chociaż nie jest to praktyczne. Można postępować w taki sposób w przypadku ciężarnych kobiet, które dotąd nie chorowały na świnkę, oraz u pacjentów z ciężką immunosupresją, zwłaszcza po przeszczepieniu narządów. Osoba chora na świnkę stanowi źródło zakażenia dla innych osób w ciągu 1-2 dni przed pojawieniem się obrzęku ślinianek i do 9 dni po jego wystąpieniu, chociaż ryzyko zakażenia maleje po 5 dniach od pojawienia się obrzęku.

W większości krajów, w tym w Polsce, dostępne są szczepionki łączone przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR). Wyeliminowanie świnki jest możliwe pod warunkiem uzyskania powszechnej odporności dzięki szczepieniom ochronnym. Szczepienie składa się z dwóch dawek. Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych pierwszą dawkę podaje się po 1 roku życia (od 13. miesiąca życia), a drugą przypominającą w 10. roku życia. Jeśli dorosła osoba nie chorowała dotąd na świnkę, szczepionkę można podać w dowolnym wieku, niezależnie od przebytej różyczki, świnki czy odry.

W obecnej sytuacji w Polsce nie ma dostępnej szczepionki jednoskładnikowej przeciwko śwince, która jest zarejestrowana w USA. Po szczepieniu przeciw śwince nie odnotowano istotnych niepożądanych reakcji poszczepiennych, dlatego wszystkie osoby podatne na zakażenie, z wyjątkiem tych z ciężkimi zaburzeniami odporności, mogą i powinny zostać zaszczepione. W USA, gdzie wcześniej notowano ponad 200 tysięcy przypadków świnki rocznie, liczba zachorowań stopniowo zmniejszyła się do około 3 tysięcy w latach 1983-1986 po wprowadzeniu powszechnych szczepień. Jednak obserwowano okresowe ogniska zachorowań wśród studentów oraz we wspólnotach, które odmawiają szczepień. Szczepienia poekspozycyjne oraz surowica okazują się nieskuteczne w przypadku świnki.