Układ moczowy składa się z nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Nerki mają kształt fasoli i są umieszczone z tyłu tułowia, po obu stronach kręgosłupa, poniżej dolnej krawędzi żeber.

Moczowody to wąskie rurki o umięśnionej ścianie, przez które mocz spływa z nerek do pęcherza moczowego.

Pęcherz moczowy pełni rolę zbiornika na mocz i mieści się w dole brzucha za spojeniem łonowym. Po wypełnieniu ma kształt kulisty i może pomieścić 250-500 ml. Jego ściana składa się z włókien mięśniowych, a wewnątrz jest wyścielony błoną śluzową.

Cewka moczowa to przewód łączący się z pęcherzem moczowym od wewnętrznej strony a wychodzący na zewnątrz ciała. Długość cewki u kobiet wynosi 3-5 cm, a u mężczyzn 15-20 cm. U mężczyzn przechodzi ona przez gruczoł krokowy i ciała jamiste prącia, otwierając się na szczycie żołędzi prącia.

Produkowany przez nerki mocz napływa do pęcherza moczowego, stopniowo go zapełniając. Mięśnie dna miednicy mogą zatrzymać mocz, otaczając i zaciskając cewkę moczową. Kiedy pęcherz jest pełny, mózg wysyła sygnał do mięśni miednicy, które się rozluźniają, a mięśnie pęcherza skurczają się, prowadząc do wydalenia moczu.

Zatrzymanie moczu polega na braku możliwości całkowitego opróżnienia pęcherza w trakcie oddawania moczu. Może występować w formie nagłej, czyli ostrej, lub przewlekłej. Ostry atak zatrzymania moczu charakteryzuje się nagle pojawiającą się niemożnością opróżnienia pęcherza, co prowadzi do jego szybkiego przepełnienia.

Natomiast przewlekłe zatrzymanie moczu to stan trwający dłużej, w którym zdolność do częściowego opróżnienia pęcherza jest zachowana, ale zawsze pozostaje pewna ilość moczu w pęcherzu. Przyczyny zatrzymania moczu mogą wynikać z niedrożności cewki moczowej, osłabienia mięśni pęcherza, zaburzeń regulacji nerwowej lub działania niektórych leków.

Niedrożność cewki moczowej może mieć różne przyczyny, takie jak rozrost gruczołu krokowego, zwężenie cewki moczowej, kamica moczowa, wypadanie narządu rodnego u kobiet, zaparcia czy krwawienie do dróg moczowych. Osłabienie mięśni pęcherza moczowego może być wynikiem starzenia się lub trudności w odpływie moczu poprzez cewkę moczową. Zaburzenia regulacji nerwowej mogą występować w różnych sytuacjach, m.in. po porodzie pochwowym, w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego, po udarze mózgu, w wyniku chorób mózgu, urazu miednicy, u chorych na cukrzycę czy w przypadku wrodzonych wad.

Dodatkowo, niektóre leki mogą zaburzać czynność oddawania moczu, co często dotyczy osób z problemami z opróżnianiem pęcherza, na przykład z powodu choroby gruczołu krokowego. Niektóre leki, które mogą prowadzić do zatrzymania moczu, to leki przeciwhistaminowe, przeciwbólowo-rozkurczowe, przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, zmniejszające obrzęk błony śluzowej nosa, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz opioidowe leki przeciwbólowe.

Wraz z wiekiem zwiększa się częstość występowania zatrzymania moczu, co związane jest z rozwojem chorób będących jego przyczyną u osób starszych. U mężczyzn po 70. roku życia zatrzymanie moczu dotyczy 1 na 10, a po 80. roku życia już 1 na 3.

Ostre zatrzymanie moczu objawia się nagle niezdolnością do opróżnienia pęcherza mimo odczuwanej potrzeby. Napór na pęcherz może być bolesny, natomiast zapełniony pęcherz powoduje ciągły, silny ból w dolnej części brzucha.

Przewlekłe zatrzymanie moczu może być łagodne, mogą występować niewielkie objawy lub dolegliwości, które mogą pozostać niezauważone przez osobę chorą i otoczenie.

Najczęstsze objawy przewlekłego zatrzymania moczu obejmują:

• częste oddawanie moczu
• trudności z rozpoczęciem oddawania moczu, wąski i słaby strumień moczu
• nagłe parcie na pęcherz
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza
• stałe wyciekanie moczu kroplami

Pierwszym objawem przewlekłego zatrzymania moczu może być zakażenie układu moczowego (gorączka, problemy z oddawaniem moczu) lub nietrzymanie moczu.

Następstwem przewlekłego zatrzymania moczu może być trwałe uszkodzenie nerek (nefropatia zaporowa), które objawia się zwiększonym poziomem kreatyniny we krwi.

Ostre zatrzymanie moczu to poważny stan, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym, urologiem lub udać się na SOR.

Przewlekłe, łagodne trudności z oddawaniem moczu powinny być zdiagnozowane i w razie potrzeby zgłoszone lekarzowi rodzinnemu.

Ostre zatrzymanie moczu jest diagnozowane na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta. Podczas badania palpacyjnego brzucha można odczuć powiększony i bolesny pęcherz moczowy między spojeniem łonowym a pępkiem. W przypadku wszystkich pacjentów z zatrzymaniem moczu lekarz wykonuje badanie palcem przez odbytnicę, natomiast u kobiet przeprowadza się badanie ginekologiczne.

Przewlekłe zatrzymanie moczu jest diagnozowane poprzez stwierdzenie zalegania moczu w pęcherzu po oddaniu moczu. Zaleganie można potwierdzić za pomocą badania USG pęcherza. Objętość zalegania można oszacować przybliżeniowo podczas badania USG lub dokładnie po wprowadzeniu cewnika do pęcherza i zmierzeniu ilości moczu, który spłynie przez cewnik.

W celu ustalenia przyczyny zatrzymania moczu przeprowadza się różne badania diagnostyczne, takie jak uretroskopia, cystoskopia, tomografia komputerowa, uroflometria oraz badanie urodynamiczne.

W przypadku ostrego zatrzymania moczu konieczne jest natychmiastowe zapewnienie odpływu moczu z pęcherza. Często polega to na umieszczeniu cewnika w pęcherzu przez cewkę moczową lub wprowadzeniu cewnika poprzez nakłucie skóry nad spojeniem łonowym (nadłonowa cystostomia przezskórna).

W zależności od przyczyny zatrzymania moczu może być konieczne przeprowadzenie zabiegu urologicznego, takiego jak poszerzenie lub nacięcie cewki moczowej, operacyjne leczenie problemów z gruczołem krokowym, usunięcie kamienia moczowego lub operacyjne leczenie wypadania narządu rodnego.

W przypadku łagodnego rozrostu gruczołu krokowego zaleca się stosowanie leków zmniejszających jego wielkość (np. finasteryd) oraz leków rozkurczających (np. doksazosyna, tamsulozyna, alfuzosyna).

Jeśli niemożliwe jest usunięcie przyczyny zatrzymania moczu i ilość zalegającego moczu jest istotna (zazwyczaj powyżej 100 ml), konieczne może być pozostawienie cewnika w pęcherzu na stałe, wymagające regularnej wymiany na nowy.

Usunięcie czynnika powodującego zatrzymanie moczu prowadzi do pełnego wyzdrowienia.

Po skończeniu leczenia problemu z wypróżnianiem konieczne jest regularne monitorowanie w gabinecie urologicznym, szczególnie jeśli przyczyna problemu jest długotrwała (jak na przykład schorzenie gruczołu krokowego) lub istnieje ryzyko nawrotu (np. po zabiegu rozszerzenia cewki moczowej).

Aby uniknąć problemów z zatrzymywaniem moczu, należy skutecznie leczyć choroby, które mogą prowadzić do tego objawu. Mężczyźni z łagodnym rozrostem stercza powinni regularnie przyjmować zalecone leki i nie bagatelizować objawów choroby.

Osoby z problemami z oddawaniem moczu powinny unikać leków, które mogą pogłębić zatrzymanie moczu. Kobiety z osłabieniem mięśni dna miednicy mogą wzmocnić je poprzez odpowiednie ćwiczenia. Ważne jest również unikanie zaparć, zwłaszcza u starszych osób z problemami z oddawaniem moczu.