Oczopląs (inaczej nazywany nystagmusem) polega na niekontrolowanych, drgających ruchach oczu, w których kierunku mogą występować różnice w szybkości. Ruchy te mogą być stałe lub zmieniać się w zależności od kierunku patrzenia.

Jeśli oczy poruszają się rytmicznie w obie strony (np. w prawo i lewo lub w górę i w dół) z jednakową prędkością, to mówimy o oczopląsie wahadłowym. Natomiast oczopląs skaczący występuje, gdy ruch oka w jednym kierunku jest szybszy niż w drugim. Kierunek oczopląsu najczęściej określa się według fazy, w której ruch jest szybszy. Nieregularne ruchy oczu mogą prowadzić do pogorszenia ostrości wzroku, głównie w odległości.

Oczopląs może mieć różne podłoże, np. fizjologiczne (np. okoruchowy) czy pochodzenia ocznego. W przypadku uszkodzeń układu nerwowego centralnego, który przekazuje impulsy wzrokowe, nie jest możliwe wywołanie oczopląsu optokinetycznego.

Patologiczny oczopląs błędnikowy jest związany z chorobami ucha wewnętrznego, natomiast patologiczny oczopląs pochodzenia ocznego występuje w przypadku wrodzonych wad gałki ocznej, takich jak zaćma czy bielactwo.

Patologiczny oczopląs pochodzenia ośrodkowego może występować przy uszkodzeniach mózgu, móżdżku czy nerwu VI. W przypadku uszkodzeń śródmózgowia można zaobserwować różne rodzaje oczopląsu, takie jak konwergencyjno-retrakcyjny, okresowo-naprzemienny czy huśtawkowo-naprzemienny.

Niekiedy pojawia się oczopląs wrodzony o nieznanej przyczynie, który może obniżać ostrość wzroku. W tym przypadku może pomóc wyrównawcze ustawienie głowy, które pozwala zmniejszyć ruchy oczopląsowe i poprawić ostrość wzroku.

Nie ma informacji na temat częstości występowania patologicznego oczopląsu. W praktyce jest to rzadko obserwowane zjawisko.

Aby dokładnie zdiagnozować przyczyny oczopląsu, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu, kompleksowego badania okulistycznego, a także ewentualnych dodatkowych badań, takich jak rezonans magnetyczny. Niezbędne są także konsultacje z neurologiem i laryngologiem.

Specjaliści zajmujący się leczeniem oczopląsu to neurolog, neurochirurg, laryngolog, onkolog oraz okulista.

W przypadku oczopląsu o nieokreślonej przyczynie z wyrównanym ustawieniem głowy i zablokowanym przez konwergencję zaleca się stosowanie okularów pryzmatycznych. Alternatywnie można podać toksynę botulinową A do odpowiednich mięśni gałkoruchowych. Istnieje również możliwość przeprowadzenia operacji na mięśniach gałkoruchowych w celu korekcji ustawienia gałek ocznych i zmniejszenia ruchów oczopląsowych, co może poprawić ostrość widzenia. Należy jednak pamiętać, że operacje oczopląsu nie zawsze przynoszą trwałe rezultaty.

Po zakończeniu terapii przyczynowej oraz okulistycznej należy regularnie sprawdzać stan zdrowia u odpowiednich lekarzy specjalistów.

Nie da się uniknąć chorób powodujących oczopląs, ani zapobiec wrodzonemu oczopląsowi o niezidentyfikowanej przyczynie. Dlatego regularne kontrole okulistyczne są istotne, zwłaszcza u dzieci poddawanych badaniom bilansowym w konkretnych okresach życia.