Opryszczka to zakażenie wywołane przez dwa blisko spokrewnione wirusy: HSV-1 i HSV-2. Pierwszy atakuje górną część ciała, drugi narządy płciowe. Zakażenie przenosi się bezpośrednim kontaktem międzyludzkim. Badania serologiczne pokazują, że większość dorosłych jest zakażona HSV-1. Nawroty opryszczki są często bezobjawowe. Wirus przenosi się poprzez pęcherzyki, ślinę oraz kontakt z błonami śluzowymi i skórą. Nie ma możliwości całkowitego wyleczenia zakażenia HSV. Opryszczka może nawracać u osób z prawidłową odpornością. Objawy to ból, pieczenie, świąd, mrowienie, grudki, pęcherzyki, nadżerki. Zmiany goją się samoistnie.

Jako infekcja pierwotna może manifestować się ostre zapalenie błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej oraz ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. W takich przypadkach objawia się to jak ostre zapalenie z towarzyszącą gorączką. Natomiast w przypadku nawrotowym najczęstsza postacią jest opryszczka wargowa.

• Typowe dla małych dzieci
• Okres wylęgania wynosi 3–6 dni
• Objawy obejmują wysoką gorączkę, złe samopoczucie, jadłowstręt, obrzęk, zaczerwienienie i bolesność dziąseł, powiększenie regionalnych węzłów chłonnych; pęcherzyki, które powstają na błonie śluzowej jamy ustnej i języka oraz na skórze warg i wokół jamy ustnej, mają tendencję do zlewania się, tworzenia bolesnych owrzodzeń, a po pęknięciu – nadżerek
• Ostre objawy utrzymują się 5–7 dni; gojenie zmian następuje po ok. 2 tygodniach
• Wirus jest wydalany w ślinie przez 3 tygodnie (niekiedy dłużej).

• Występuje częściej u dorosłych niż u dzieci
• Zwykle jest wywołane przez HSV-1, ale przyczyną może być też HSV-2 (towarzyszą mu wtedy zmiany na narządach płciowych)
• Początkowe objawy to gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, gardła, mięśni, następnie na migdałkach i tylnej ścianie gardła pojawiają się pęcherzyki, które pękają, tworząc nadżerki i owrzodzenia
• U ok. 30% chorych w pierwotnym zakażeniu HSV-2 występują objawy oponowe, u 5% zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o łagodnym przebiegu.

• Jest to najczęstsza postać zakażenia nawrotowego wywołanego HSV-1 (rzadziej HSV-2)
• Zwykle ma łagodny przebieg bez towarzyszących objawów ogólnych
• W okolicy ust – na ogół w kąciku, na pograniczu błony śluzowej i skóry – pojawiają się nieliczne skupiska bolesnych pęcherzyków zapalnych
• Nawroty występują średnio dwa razy w roku, ale u niektórych zakażonych nawet co miesiąc
• Największe wydalanie wirusa ma miejsce w ciągu pierwszej doby (może się utrzymywać do 5 dni).

Opryszczka narządów płciowych jest najczęstszym zakażeniem przenoszonym drogą płciową. Często przebiega bezobjawowo, dlatego większość zakażonych osób nie zdaje sobie sprawy z tego faktu. Typowe zmiany towarzyszące zakażeniu narządów płciowych to zgrupowane zapalne grudki i pęcherzyki na zewnętrznej powierzchni genitaliów, przypominające opryszczkę na wargach. Nawroty opryszczki narządów płciowych wywołane przez HSV-1 są rzadsze niż wywołane przez HSV-2.

Zakażenie pierwotne ma ciężki przebieg, czasem towarzyszy mu ostre zapalenie gardła. Objawy ogólne jak gorączka czy ból głowy dotyczą większości kobiet i części mężczyzn. Pęcherzyki występują na różnych częściach ciała w zależności od płci. U kobiet zmiany są bardziej rozległe. Objawy miejscowe mogą utrzymywać się nawet 17 dni. Zakażenie nawrotowe zazwyczaj przebiega łagodnie lub skąpoobjawowo, pęcherzyki są niebolesne u mężczyzn i bolesne u kobiet.

Na spojówce lub rogówce oka mogą pojawić się wykwity, które stanowią poważne zagrożenie. W przypadku braku leczenia lub częstych nawrotów, mogą one doprowadzić do bliznowacenia rogówki lub nawet utraty wzroku. Pęcherzyki mogą także pojawić się na powiekach.

Wykwity poza obszarem twarzy i narządów płciowych występują rzadko, obejmują:

• zanokcica opryszczkowa – zakażenie wału paznokciowego; pojawiają się zmiany pęcherzykowo-krostkowe na opuszkach palców, z towarzyszącym obrzękiem, rumieniem i bólem; zanokcica wywołana przez HSV-1 często dotyczy pracowników służby zdrowia, którzy nie stosują rękawic, natomiast zakażenie HSV-2 zazwyczaj występuje u osób w wieku 20-30 lat, rozwijając się w wyniku kontaktów intymnych
• tzw. opryszczka zapaśników – występująca na skórze klatki piersiowej, uszu, twarzy i rąk, charakterystyczna dla sportowców uprawiających dyscypliny kontaktowe
• wyprysk opryszczkowy – specyficzna forma zakażenia u pacjentów cierpiących na atopowe zapalenie skóry; manifestuje się uogólnioną osutką pęcherzykową, mogącą stanowić zagrożenie dla życia.

Szacowana coroczna liczba zachorowań na opryszczkowe zapalenie mózgu wynosi około jeden na pięćset tysięcy osób, co oznacza, że jest to rzadka ale bardzo niebezpieczna choroba. Najczęściej chorują dzieci i młodzi ludzie poniżej dwudziestu lat, zazwyczaj w wyniku pierwotnego zakażenia, oraz dorośli powyżej pięćdziesiątego roku życia, w wyniku reaktywacji zakażenia.

Typowe objawy to:

• zaburzenia świadomości
• zmiany zachowania
• gorączka
• zaburzenia mowy
• niezdarność
• napady padaczkowe
• osłabienie i porażenie nerwów czaszkowych.

U niektórych chorych występuje obrzęk tarczy nerwu wzrokowego.

Śmiertelność chorych bez leczenia sięga 70%. Leczenie acyklowirem zmniejsza śmiertelność do 10-20%. Zapalenie mózgu pozostawia trwałe skutki (porażenia i inne deficyty neurologiczne) u większości dorosłych chorych.

Zakażenia układowe (np. zapalenie żołądka, zapalenie nerek), czy infekcje skórne występują najczęściej u pacjentów z osłabionym systemem odpornościowym (w tym po terapii chemicznej), otrzymujących leczenie immunosupresyjne po transplantacji narządów czy w wyniku AIDS. W przypadku zaburzeń odpornościowych przebieg infekcji HSV jest poważny, a rokowanie trudne.

Owa odmiana zakażenia wirusem HSV-2, choć rzadka, jest bardzo poważna i charakteryzuje się wysoką śmiertelnością. Jej przebieg jest podobny do choroby znanej jako opryszczkowe zapalenie mózgu.

Delikatne, niewielkie, lokalne zmiany spowodowane przez wirusy opryszczki zazwyczaj nie wymagają wizyty u lekarza. Konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem w przypadku rozległych zmian, pojawienia się objawów ogólnych (takich jak gorączka, bóle mięśni, złe samopoczucie) oraz obecności czynników ryzyka - poważne choroby skóry, osłabiona odporność, stosowanie glikokortykosteroidów, terapia onkologiczna.

Należy pilnie zgłosić się do lekarza z objawami neurologicznymi oraz zmianami w oku.

Konieczne jest leczenie opryszczki narządów płciowych. Szybka konsultacja lekarska jest istotna ze względu na dużo większą skuteczność leczenia przeciwwirusowego w przypadku zastosowania go na początku zakażenia w porównaniu z leczeniem stosowanym później.

Objawy mają na tyle charakterystyczny wygląd, że rozpoznanie ustala się zwykle na podstawie samego badania lekarskiego. W przypadku infekcji narządów płciowych u kobiet przeprowadza się badanie ginekologiczne.

W zakażeniach inwazyjnych zalecane jest przeprowadzenie badań pomocniczych:

• izolacja HSV w hodowli komórkowej – metoda preferowana w infekcji narządów płciowych; wynik ujemny nie wyklucza zakażenia
• PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – wykrywa materiał genetyczny wirusów; wynik ujemny nie wyklucza zakażenia
• badania serologiczne – swoiste przeciwciała przeciwko HSV pojawiają się we krwi w ciągu kilku tygodni od zakażenia; stwierdzenie przeciwciał anty-HSV-2 na ogół świadczy o infekcji narządów płciowych, stwierdzenie samych przeciwciał anty-HSV-1 jest trudniejsze do interpretacji.

Infekcje narządowe lub ciężki przebieg choroby wymagają zazwyczaj hospitalizacji oraz przeprowadzenia dodatkowych badań.

W przypadku łagodnych zmian można stosować miejscowo leki przeciwwirusowe oraz preparaty łagodzące i wysuszające. Jeśli konieczne, można sięgnąć po leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Jednak w przypadku opryszczki narządów płciowych leki miejscowe nie są skuteczne.

W cięższych przypadkach zakażeń opryszczkowych konieczne jest podanie leków przeciwwirusowych ogólnoustrojowo (za pomocą doustnej lub dożylnej aplikacji), które blokują namnażanie wirusów HSV. Choć leki te redukują nasilenie objawów, nie eliminują wirusa ani nie zmniejszają ryzyka zakażenia innych osób czy częstotliwości nawrotów.

Najlepiej rozpocząć leczenie zakażeń nawrotowych w fazie prodromalnej, a najpóźniej w dniu pojawienia się pęcherzyków.

W przypadku kobiet w ciąży rekomendowany jest acyklowir, uznawany za bezpieczny dla rozwijającego się płodu.

Leczenie opryszczki ocznej powinien prowadzić okulista.

Opryszczka zazwyczaj ustępuje (przechodzi w stan „uśpienia”), nie pozostawiając żadnych śladów. Jednak niewłaściwa opieka, brak leczenia mogą prowadzić do powikłań, takich jak wtórne zakażenia bakteryjne lub grzybicze wykwitów, zakażenie rozsiane (m.in. przez przełyk, nadnercza, płuca, stawy, ośrodkowy układ nerwowy) oraz rumień wielopostaciowy.

W przypadku niemowląt mogą pojawić się rozsiane pęcherzykowe wykwity na skórze, poważne zapalenie mózgu, wątroby i innych narządów, co może prowadzić do zgonu.

Opryszczka narządów rodnych w czasie ciąży zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, wewnątrzmacicznego opóźnienia wzrastania oraz samoistnego poronienia. Objawy opryszczki narządów płciowych u kobiety w ciąży przed porodem są wskazaniem do przeprowadzenia cesarskiego cięcia.

W przypadku częstych i uciążliwych nawrotów opryszczki zaleca się profilaktykę farmakologiczną, na przykład stosowanie acyklowiru lub walacyklowiru. Dzięki leczeniu można zmniejszyć częstość nawrotów, poprawić jakość życia oraz zmniejszyć ryzyko zakażenia partnera wirusem HSV-2.

Aby zapobiec zakażeniu, należy unikać ryzykownych kontaktów seksualnych. Używanie prezerwatyw lateksowych może zmniejszyć ryzyko zakażenia, choć nie eliminuje go całkowicie - wykwity mogą pojawić się w innej lokalizacji. Osoby zakażone powinny informować swoich partnerów o chorobie przed podjęciem współżycia.

Kobiety w ciąży, które w przeszłości miały opryszczkę narządów płciowych, powinny poinformować o tym swojego lekarza. Natomiast kobiety zdrowe, których partnerzy mieli w przeszłości opryszczkę narządów płciowych, nie powinny uprawiać seksu w III trymestrze ciąży.

Czym można pomylić objawy opryszczki narządów płciowych?

Podczas diagnozy opryszczki narządów płciowych lekarz zazwyczaj rozważa kiłę, wrzód weneryczny i półpasiec w celu wykluczenia innych chorób o podobnych objawach.

Jakie domowe sposoby mogą pomóc w leczeniu opryszczki na ustach?

Niepotwierdzone naukowo metody, takie jak smarowanie opryszczki czosnkiem czy cebulą, nie są zalecane. Ważne jest unikanie dotykania wykwitów oraz nieprzekłuwania pęcherzyków. W leczeniu opryszczki dostępne są preparaty bez recepty w postaci kremów, płynów i plastrów.