Ospa wietrzna to powszechna choroba zakaźna u dzieci, wywoływana przez wirusa Varicella-zoster. Dorosłym rzadko się zdarza, ale jeśli nie mieli kontaktu z ospą wietrzną w dzieciństwie, mogą zachorować niezależnie od wieku. Choroba przenosi się drogą wziewną lub bezpośredni kontakt i jest bardzo zaraźliwa. Objawy mogą pojawić się po 10-21 dniach, zwykle 2-3 tygodnie po zakażeniu. Nastolatki i dorośli częściej przechodzą chorobę ciężko i częściej mają powikłania niż dzieci.

Ospa wietrzna atakuje głównie osoby, które nie zostały zaszczepione. Jest to najczęściej diagnozowana choroba zakaźna w Polsce, z ponad 200 tysiącami przypadków rocznie, głównie wśród młodszych dzieci. Choć uważa się, że to głównie dzieci chorują, to także dorosłym zdarzają się zachorowania. W 2012 roku liczba zakażeń w Polsce przekroczyła 208 tysięcy, a ponad 1300 chorych trafiło do szpitala. Ponad 17 tysięcy przypadków dotyczyło osób dorosłych, w tym nawet 70-80-latków. Z uwagi na starzejące się społeczeństwo i coraz mniej dzieci, możemy spodziewać się wzrostu zachorowań wśród dorosłych. Ospa wietrzna najczęściej występuje jesienią i zimą, choć przypadki występują przez cały rok.

U osób dorosłych objawy ospy wietrznej są identyczne jak u dzieci, ale choroba przebiega ciężej i częściej występują powikłania.

Okres objawów zwiastunowych jest krótki i trwa 1-2 dni. U dorosłych choroba zaczyna się gorączką, bólem głowy i ogólnym złym samopoczuciem. Często towarzyszą im utrata apetytu, zmęczenie i nudności.

Po okresie zwiastunów na skórze pojawiają się wykwity skórne, początkowo plamki, które przekształcają się kolejno w grudki i pęcherzyki z przeźroczystym płynem wewnątrz. Z czasem przechodzą w krosty, zawierające mętny płyn, które zasychają w strupy odpadające po kilku dniach. Wysypce towarzyszy świąd. Wykwity mogą pojawiać się w kilku rzutach, co jest charakterystyczne dla ospy wietrznej u dorosłych. Najwięcej wykwitów pojawia się na tułowiu, mniej na twarzy i skórze owłosionej głowy, najmniej na kończynach. Rzadko występują na błonach. Zapalenie płuc, szczególnie groźne u kobiet ciężarnych, jest jednym z najbardziej niebezpiecznych powikłań ospy wietrznej u dorosłych.

Przebieg ospy wietrznej u dorosłych jest zazwyczaj cięższy niż u dzieci. Pacjenci z upośledzeniem odporności oraz rozległymi chorobami skóry są bardziej narażeni na powikłania, takie jak wtórne bakteryjne nadkażenia zmian skórnych, zapalenie płuc, neurologiczne komplikacje oraz zapalenie różnych narządów. W przypadku zachorowania kobiety ciężarnej, istnieje ryzyko powikłań związanych z ciążą oraz ryzyko zespołu ospy wietrznej u noworodka.

W przypadku wystąpienia ospy wietrznej u osoby dorosłej należy oczekiwać na jej ciężki przebieg, dlatego warto skonsultować się z lekarzem, który może przepisać odpowiednie leki przeciwwirusowe. Ponieważ leki te działają najefektywniej w początkowych dniach zakażenia, należy jak najszybciej po wystąpieniu pierwszych objawów podejrzewających ospę wietrzną skonsultować się z lekarzem. W okresie gorączki ważne jest leżenie w łóżku, częsta zmiana ubrań oraz ewentualne kąpiele w płynach odkażających lub łagodzących swędzenie (np. letnia woda z dodatkiem potasu, sody oczyszczonej lub siemienia lnianego). Należy dbać o utrzymanie czystości wykwitów. Można również samodzielnie stosować leki przeciwhistaminowe łagodzące swędzenie oraz środki dezynfekujące, które zapobiegają nadkażeniu bakteryjnemu.

Należy pamiętać o dużej zaraźliwości ospy wietrznej. Osoba chora powinna unikać kontaktu z domownikami oraz innymi osobami podatnymi na zakażenie, aby uniknąć rozprzestrzeniania się choroby. W przypadku osób ciężarnych, które nie miały jeszcze ospy wietrznej i miały kontakt z chorym, należy natychmiast skonsultować się z lekarzem, ponieważ istnieje możliwość zapobiegania rozwojowi choroby poprzez podanie immunoglobulin.

Wizyta u lekarza jest także konieczna w przypadku podejrzenia rozwoju powikłań, takich jak pogorszenie stanu zdrowia, brak poprawy po kilku dniach choroby, trudności w oddychaniu, znaczne osłabienie, nadmierna senność, bóle głowy nie ustępujące po zażyciu standardowych leków przeciwbólowych. Wymaga też konsultacji lekarskiej krwotoczna wysypka. Hospitalizacji potrzebują chorzy, którzy nie są w stanie odpowiednio przyjmować płynów z powodu wykwitów w jamie ustnej.

Mimo że ciężkie powikłania ospy wietrznej są rzadkie, istnieją grupy pacjentów narażone na większe ryzyko, dlatego osoby, które należą do tych grup, powinny niezwłocznie skonsultować się z lekarzem w przypadku pojawienia się objawów ospy wietrznej, takich jak:

• kobiety w ciąży
• osoby z osłabionym układem odpornościowym, np. chorzy na białaczkę, zakażeni HIV/AIDS, pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne lub w trakcie chemioterapii
• osoby z przewlekłymi chorobami serca lub płuc
• osoby z ciężkimi chorobami skóry

Objawy wysypki towarzyszącej ospie wietrznej są na tyle charakterystyczne, że zazwyczaj pozwalają szybko postawić diagnozę na podstawie samego badania klinicznego. Pęcherzykowe wykwity, różnorodność zmian, lokalizacja wysypki głównie na tułowiu i twarzy, zajęcie skóry owłosionej głowy oraz towarzyszący świąd i pojawianie się zmian na błonach śluzowych są na tyle typowe, że rzadko konieczne są dodatkowe badania, jak testy serologiczne. Ważny jest także wywiad, a potwierdzony kontakt z osobą chorą na ospę wietrzną w odpowiednim okresie inkubacji pozwala na powiązanie epidemiologiczne. Brak przebycia ospy wietrznej w dzieciństwie i niezaszczepienie przeciwko tej chorobie także sugeruje diagnozę. W przypadkach spornych lub istotnych (atypowy przebieg, kolejne wystąpienie ospy wietrznej, choroba u kobiety w ciąży) diagnozę można potwierdzić testem serologicznym z krwi.

W przypadku osób, które spodziewają się ciężkiego przebiegu ospy wietrznej, takich jak zdrowi dorośli czy osoby z osłabionym układem odpornościowym, stosuje się lek przeciwwirusowy o nazwie acyklowir. Ten lek skraca czas trwania choroby i zmniejsza ryzyko powikłań, ponieważ hamuje mnożenie się wirusów. Dlatego ważne jest, aby zacząć go stosować jak najszybciej w początkowych dniach choroby. Dodatkowo, leczenie miejscowe zmian skórnych i środki przeciwświądowe mogą być pomocne w łagodzeniu objawów.

Choroba ospy wietrznej jest zazwyczaj chorobą, która sama ogranicza się, a przechorowanie jej zapewnia trwałą odporność. Jednak wirus VZV, który jest odpowiedzialny za chorobę, pozostaje w organizmie i może aktywować się po latach w postaci półpaśca.

Większość osób nabiera trwałej odporności na ospę wietrzną po przejściu tej choroby w dzieciństwie lub późniejszym wieku i rzadko zachorowuje ponownie. Jednak wirus VZV może zostać reaktywowany w postaci półpaśca (herpes zoster) w późniejszym okresie. W niektórych krajach istnieje szczepionka redukująca ryzyko półpaśca, którą podaje się osobom powyżej 60. roku życia, które miały ospę wietrzną.