Hiperkaliemia oznacza zbyt wysokie stężenie potasu we krwi, które przekracza dopuszczalne normy. Potas jest kluczowym elektrolitem dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, mięśni i serca. Jest głównie obecny wewnątrz komórek, zaledwie 2% znajduje się poza nimi, w płynach tkankowych i krwi. Nerki odgrywają kluczową rolę w regulowaniu stężenia potasu w organizmie. Ten pierwiastek jest dostarczany przez pokarmy i płyny, które spożywamy.

Standardowe stężenie potasu we krwi to 3,5–5,5 mmol/l, choć wartości te mogą nieco się różnić w zależności od laboratorium. Hiperkaliemia występuje, gdy stężenie potasu przekracza 5,5 mmol/l. Może przejawić się łagodnie, umiarkowanie lub ciężko w zależności od poziomu potasu w organizmie.

1. Zmniejszone usuwanie potasu przez nerki z moczem, co może być spowodowane różnymi czynnikami, takimi jak uszkodzenie nerek, zaawansowana przewlekła choroba nerek, niedobór aldosteronu lub stosowanie leków, które zmniejszają wydalanie potasu przez nerki. Leki te to między innymi inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensynowego, diuretyki oszczędzające potas, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki immunosupresyjne oraz leki przeciwdrobnoustrojowe. Osoby z niewydolnością nerek powinny być szczególnie ostrożne przy stosowaniu tych leków.
2. Nadmierna podaż potasu w postaci suplementów, czyli leków lub pokarmów bogatych w potas, może prowadzić do hiperkaliemii u osób z ciężką niewydolnością nerek lub przyjmujących leki hamujące wydalanie potasu.
3. Uwolnienie dużych ilości potasu z komórek może mieć miejsce w wyniku różnych czynników, takich jak rozpad guza nowotworowego, hemoliza, kwasica cukrzycowa, kwasica metaboliczna.

W niektórych przypadkach wynik badania podający zbyt wysokie stężenie potasu może być błędny. Może to być spowodowane np. problemy z pobraniem próbki krwi lub obecność dużej liczby leukocytów u pacjenta.

Hiperkaliemia jest dość częstym zaburzeniem, częściej występującym u osób z niewydolnością nerek, cukrzycą lub niewydolnością serca przyjmujących leki hamujące wydalanie potasu.

Przyrost potasu we krwi, nawet jeśli jest stopniowy, może prowadzić do braku widocznych objawów. Natomiast w przypadku szybkiego wzrostu stężenia potasu, mogą pojawić się symptomy.

Najczęstsze wczesne objawy nadmiaru potasu to:

• ogólne osłabienie,
• osłabienie mięśni (często objawia się trudnościami z poruszaniem się), a nawet porażenie mięśni,
• duszność,
• szybkie zmęczenie związane z osłabieniem mięśni oddechowych,
• spowolnione tętno (bradykardia).

Pacjent może także odczuwać zaburzenia czucia (parestezje) oraz dezorientację. Ciężka hiperkaliemia, szczególnie jeśli stężenie potasu rośnie szybko, może prowadzić do zatrzymania pracy serca i nagłego zgonu.

Objawy poważnej hiperkaliemii są na tyle poważne, że konieczne jest natychmiastowe wezwanie karetki pogotowia.

Gdy pojawiają się wczesne symptomy hiperkaliemii u osoby, u której istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia tego zjawiska (np. ze względu na zażywanie leków zwiększających poziom potasu lub chorobę nerek), należy bezzwłocznie skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub udać się na ostry dyżur w celu sprawdzenia poziomu elektrolitów we krwi.

Typowe symptomy lekkiej hiperkaliemii u osoby dotąd zdrowej mogą być trudne do zidentyfikowania. Jeśli jednak takie objawy się pojawią, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym.

Hiperkaliemię stwierdza się poprzez pomiar stężenia potasu we krwi, które przekracza normę.

W przypadku niespodziewanej hiperkaliemii lekarz zaleca ponowne badanie, by wykluczyć wyniki fałszywie dodatnie.

Po potwierdzeniu hiperkaliemii, zalecane jest wykonanie EKG oraz pomiar stężenia kreatyniny w surowicy krwi celem oceny funkcji nerek.

EKG może wykazać nieprawidłowości spowodowane wysokim stężeniem potasu, które mogą stanowić zagrożenie dla pracy serca.

Lekarz po diagnozie hiperkaliemii analizuje przyczyny tego stanu, uwzględniając przyjmowane leki, obecne choroby oraz funkcję nerek. Następnie decyduje, czy konieczne jest pilne leczenie szpitalne.

W terapii hiperkaliemii należy dążyć do wyeliminowania przyczyny wzrostu poziomu potasu we krwi oraz redukcji jego nadmiaru w organizmie, jeśli stan ten stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta.

W łagodnych przypadkach hiperkaliemii u pacjentów bez objawów, nieprawidłowości w EKG lub pogorszenia innych schorzeń, zazwyczaj zaleca się modyfikację leków oraz ich dawek (jeśli hiperkaliemia wynikała z przyjmowania leków) oraz unikanie spożycia żywności bogatej w potas. Po kilku dniach zlecane jest ponowne badanie elektrolitów. Lekarz może również przepisać lek moczopędny (np. furosemid) w celu zwiększenia wydalania potasu z moczem.

W przypadku ciężkiej lub zagrażającej hiperkaliemii (objawy bądź zmiany w EKG) konieczne jest leczenie szpitalne. W takich przypadkach stosuje się różne metody redukcji stężenia potasu we krwi takie jak:

• dożylna infuzja glukozy i insuliny (przesunięcie potasu z krwi do komórek, bez zmniejszenia jego ilości w ciele)
• żywice jonowymienne doustnie lub doodbytniczo, które wiążą potas w jelitach i eliminują go z organizmu
• salbutamol podawany w nebulizacji o działaniu podobnym do glukozy z insuliną
• dożylny wapń, który chroni serce przed hiperkaliemią
• leki moczopędne zwiększające wydalanie potasu z moczem
• dializa, najskuteczniejsza metoda eliminacji nadmiaru potasu z organizmu, zazwyczaj w postaci hemodializy

W trakcie terapii hiperkaliemii ważne jest monitorowanie stężenia potasu we krwi. Decyzję o częstotliwości kontrol mogą podjąć lekarze.

Leczenie przyczyny hiperkaliemii jest równie istotne. Konieczna jest eliminacja czynnika wywołującego hiperkaliemię, a także leczenie chorób podstawowych, które są jej przyczyną.

Należy pamiętać o ograniczeniu spożycia potasu poprzez unikanie płynów infuzyjnych i leków zawierających ten pierwiastek, oraz stosowanie diety ubogiej w produkty bogate w potas.

Całkowite wyleczenie hiperkaliemii możliwe jest po wyeliminowaniu jej przyczyny oraz usunięciu nadmiaru potasu z organizmu.

W przypadku gdy przyczyna hiperkaliemii pozostaje nierozwiązana, zaleca się regularne kontrole stężenia potasu we krwi, aby szybko wykryć nadmierny wzrost i podjąć odpowiednie kroki terapeutyczne.

Osoby narażone na ryzyko wystąpienia hiperkaliemii powinny regularnie monitorować poziom potasu we krwi. Częstotliwość badań jest ustalana przez lekarza prowadzącego pacjenta, zazwyczaj lekarza rodzinnego.

Największą liczbę przypadków hiperkaliemii wywołują leki zwiększające poziom potasu we krwi. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania hiperkaliemii jest ostrożne stosowanie tych leków u pacjentów z chorobami takimi jak niewydolność nerek, cukrzyca czy niewydolność serca. Zaleca się unikanie jednoczesnego stosowania więcej niż jednego z tych leków, ponieważ ryzyko hiperkaliemii w takich sytuacjach jest znacznie większe. Jeśli konieczne jest takie leczenie, to należy regularnie kontrolować poziom potasu we krwi.

Nie wolno samodzielnie stosować suplementów potasu, jeśli przyjmowane są leki na niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę lub choroby nerek. Dotyczy to również niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Jeśli skłonność do hiperkaliemii się utrzymuje, na przykład z powodu przyjmowanych leków czy przewlekłej choroby, skuteczne może być włączenie leku moczopędnego, który zwiększa wydalanie potasu z moczem (np. furosemid). W takim przypadku należy również regularnie sprawdzać poziom potasu we krwi.