Żółtaczka to objaw, który polega na żółtym zabarwieniu skóry i białek oczu spowodowanym nadmiarem bilirubiny we krwi. Bilirubina to barwnik powstały z degradacji hemoglobiny, który zakłada się w tkankach, gdy jej stężenie przekracza normę. Objaw ten może być trudny do zauważenia, zwłaszcza przy słabym oświetleniu.

Warto zaznaczyć, że żółtaczka to nie jest sama choroba, a jedynie objaw, który może występować w przebiegu różnych infekcji wirusowych wątroby.

• Nadmierna produkcja:
• przyspieszony rozpad zdrowych krwinek czerwonych (hemoliza, rozległe krwiaki, uszkodzenie i rozpad mięśni)
• Zahamowanie przemiany:
• zapalenie wątroby – wirusowe (np. WZW typu A, B lub C), alkoholowe, polekowe, inne, wrodzone zmniejszenie aktywności enzymów metabolizujących (zespół Gilberta)
• Utrudnione usuwanie:
• mechaniczna przeszkoda w odpływie żółci (kamienie w przewodach żółciowych, guzy dróg żółciowych i trzustki), cholestaza, czyli zahamowanie odpływu żółci z komórek wątroby lub z małych przewodów żółciowych (w wyniku zapalenia wątroby, po lekach)

Żółtaczka może być także objawem zaawansowanego uszkodzenia wątroby, czyli marskości.

Żółtaczka mechaniczna (inaczej: żółtaczka pozawątrobowa lub cholestaza zewnątrzwątrobowa) jest powiązana z utrudnionym odpływem żółci z wątroby. Może to być spowodowane np. kamicą przewodową (złogami w drogach żółciowych) lub guzami, które uciskają na drogi żółciowe. Objawami żółtaczki mechanicznej mogą być jałowe stolce i ciemny mocz. Może również wystąpić uporczywy świąd skóry, który nasila się w nocy, po ogrzaniu ciała w łóżku. Z tego powodu na skórze osób z żółtaczką mogą wystąpić charakterystyczne ślady zadrapań na kończynach i tułowiu (tak zwane przeczosy).

W badaniach laboratoryjnych krwi u osób z żółtaczką mechaniczną stwierdza się zwiększone stężenie całkowitej bilirubiny, a w badaniu frakcji (form) bilirubiny dominuje bilirubina sprzężona.

Bezspornie, żółtaczka jest istotnym symptomem, aczkolwiek może mieć błahe powody. Jednakże zawsze w przypadku żółtaczki należy skonsultować się z lekarzem.

W trakcie badania lekarskiego istotne są wywiad i badanie fizykalne. Lekarz pyta o powód pojawienia się żółtaczki, inne objawy, kolory moczu i kału, choroby współistniejące oraz stosowane leki. Istotne jest także pytanie o ilość spożywanego alkoholu. Następnie lekarz potwierdza, czy żółtaczka faktycznie występuje, wykonując badanie krwi w celu określenia stężenia bilirubiny i innych parametrów.

Badane są również enzymy wątrobowe i markery wirusowych zapaleń wątroby. Ultrasonografia jamy brzusznej może wykazać przyczyny żółtaczki, takie jak poszerzenie dróg żółciowych lub obecność złogów. W niektórych przypadkach konieczne są dodatkowe badania, takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy biopsja wątroby.

Żółtaczka to nie choroba, lecz objaw, dlatego leczenie zależy od jej przyczyny. Ważne jest skonsultowanie się z lekarzem, który po ustaleniu przyczyny żółtaczki, będzie mógł zalecić odpowiednie leczenie.

Zarażenie innych osób może wystąpić, gdy żółtaczka jest wynikiem infekcji wirusowej. Istnieją trzy główne typy wirusowego zapalenia wątroby: Typ A, B i C. Typ A, zwany potocznie "żółtaczką pokarmową", charakteryzuje się dużą zakaźnością i jest uważany za chorobę brudnych rąk. Zapalenie wątroby typu B i C przenosi się głównie drogą kontaktu z krwią (np. podczas zabiegów chirurgicznych, stomatologicznych, gdy nie przestrzegano zasad higieny). Zakazić się nimi bardzo rzadko poprzez kontakt płciowy. W przypadku żółtaczki wywołanej innymi schorzeniami nie ma ryzyka przeniesienia infekcji na inne osoby.

Przyczyna żółtaczki, a nie sama żółtaczka, decyduje o konieczności stosowania specjalnej diety. W przypadku hemolizy zazwyczaj nie trzeba ograniczać diety. W przypadku zapaleń wątroby spowodowanych wirusami, zaleca się dietę lekkostrawną i niskotłuszczową. Jeśli żółtaczka wynika z mechanicznego zablokowania odpływu żółci (np. kamica żółciowa, choroby trzustki), dieta może być bardziej restrykcyjna, a nawet wymagać całkowitego powstrzymania się od jedzenia stałych pokarmów. Decyzję dotyczącą diety powinien podjąć lekarz po zidentyfikowaniu przyczyny żółtaczki.

Wysokie poziomy bilirubiny, przewyższające normę wielokrotnie, nie stanowią poważnego zagrożenia dla dzieci i dorosłych, chociaż mogą być niebezpieczne dla noworodków, ponieważ w ich przypadku substancja ta może przedostać się do mózgu i spowodować trwałe uszkodzenia. Istotne jest poznanie przyczyny tak dużego wzrostu bilirubiny, ponieważ to od niej zależy poważność żółtaczki. Sam objaw żółtaczki nie jest więc niebezpieczny, jednak może towarzyszyć poważnym chorobom zagrażającym życiu.

Bardzo rzadko po wystąpieniu żółtaczki zachodzi potrzeba pilnej interwencji w trybie ostrego dyżuru, np. nocą. Tylko żółtaczka z dodatkowymi objawami, takimi jak bóle brzucha, nudności, wymioty czy wysoka temperatura ciała, dreszcze, wymaga natychmiastowej konsultacji lekarskiej. W innych sytuacjach zaleca się skonsultowanie się z lekarzem szybko, najlepiej w ciągu następnego dnia lub kilku dni od wystąpienia objawów, w typowych godzinach pracy przychodni.

Zespół Gilberta, zwany również hiperbilirubinemią czynnościową, to rodzaj zaburzenia metabolizmu bilirubiny obecny u niewielkiego odsetka populacji. Jest to stan niegroźny dla zdrowia. Polega on na obniżonej aktywności enzymów odpowiedzialnych za przekształcanie bilirubiny wolnej w związki glukuronianowe, co skutkuje zwiększonym stężeniem niezwiązanej bilirubiny we krwi. W sytuacjach stresowych, takich jak intensywny wysiłek fizyczny, brak snu, głodzenie czy nadmierna konsumpcja alkoholu, aktywność defektywnego enzymu dodatkowo maleje, co prowadzi do wzrostu stężenia bilirubiny we krwi, często przekraczającego 3 mg/dl, co objawia się zażółceniem skóry. Jedynym potencjalnym skutkiem zespołu Gilberta jest minimalnie podwyższone ryzyko kamicy żółciowej, która u osób z tym zaburzeniem charakteryzuje się tworzeniem złogów zawierających bilirubinę, a nie cholesterol. Warto podkreślić, że zespół Gilberta nie wymaga specjalnego leczenia ani zmian w stylu życia czy diecie.