Pokrzywka to jedna z najczęstszych chorób skóry, charakteryzująca się pojawianiem się swędzących rumieniowo-obrzękowych zmian skórnych zwanych bąblami pokrzywkowymi. Te bąble pojawiają się szybko i znikają równie szybko, nie pozostawiając śladu.

Obok pokrzywki istnieje również odmiana choroby, czyli obrzęk naczynioruchowy, gdzie obserwuje się obrzęk dolnych partii skóry i tkanki podskórnej, a nawet błon śluzowych. Obraz kliniczny obrzęku naczynioruchowego utrzymuje się zwykle dłużej niż w przypadku pokrzywki.

Mechanizm powstawania pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego jest podobny i związany jest z zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych skóry spowodowaną uwalnianiem mediatorów, takich jak histamina, z komórek bazofilowych i komórek tucznych.

Choroby te mogą być spowodowane przez różne czynniki, takie jak alergeny, zmiany temperatury, ucisk czy nawet ukąszenia. Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy mogą również towarzyszyć różnym zakażeniom oraz schorzeniom ogólnoustrojowym.

Można wyróżnić kilka rodzajów pokrzywki, takich jak pokrzywka alergiczna, niealergiczna, objawowa czy idiopatyczna. Znaczna część przypadków pokrzywek przewlekłych nie udaje się ustalić przyczyny choroby, co sprawia, że rozpoznanie czynnika wywołującego objawy jest trudne.

Pokrzywka jest częstą chorobą skórną, występującą u około 10-20% populacji, zazwyczaj o charakterze ostry i samoograniczającym. Jedną z postaci obrzęku naczynioruchowego jest obrzęk naczynioruchowy dziedziczny, stanowiący schorzenie genetyczne. Istotą tego schorzenia jest zmniejszona aktywność lub jej brak jednego z białek, inhibitora esterazy pierwszej składowej dopełniacza (C1). To białko hamuje aktywność enzymów krwi, a w przypadku jego niedoboru dochodzi do niekontrolowanego pobudzenia białek układu immunologicznego - dopełniacza, nawet przy niewielkich bodźcach. Obrzęk naczynioruchowy dziedziczny zazwyczaj zaczyna się między 7. a 13. rokiem życia i charakteryzuje się nasilonym obrzękiem utrzymującym się od 24 do 72 godzin. Czynnikami wyzwalającymi są urazy, zabiegi stomatologiczne, chirurgiczne oraz ucisk tkanek.

Pokrzywka manifestuje się gwałtownym pojawieniem się bąbli na skórze, przypominających zmiany po ukąszeniu owada lub dotknięciu pokrzywą. Są to występy lekko wystające ponad skórę, o kolorze porcelanowym, różowym lub czerwonym, często powodujące intensywne swędzenie. Wielkość wykwitów może się różnić, zarówno od kilku milimetrów do kilku, jak i do kilkunastu centymetrów.

Pokrzywka może być towarzyszyć obrzękowi naczynioruchowemu, który zazwyczaj dotyczy warg i powiek, ale może także pojawić się na tułowiu czy w okolicach narządów płciowych. W przypadku obrzęku naczynioruchowego błon śluzowych gardła, krtani i języka mogą wystąpić objawy duszności, co stanowi sytuację zagrażającą życiu. Podczas ostrej pokrzywki alergicznej mogą pojawić się dodatkowe symptomy, takie jak bóle brzucha, nudności, spadek ciśnienia krwi czy nawet utrata przytomności.

Jeżeli pokrzywka ostra ustępuje w ciągu 6 tygodni, zanik wykwitów ma miejsce po kilku godzinach. W przypadku rozległych zmian, które towarzyszą obrzęk naczynioruchowy i drażniący świąd, konieczna jest pilna konsultacja lekarska celem podania szybko działających leków przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych. Obrzęk naczynioruchowy, jeśli wystąpi w okolicach głośni i krtani oraz towarzyszy mu spadek ciśnienia tętniczego, może być zagrożeniem dla życia.

Objawy sugerujące zajęcie krtani to uczucie pełności i przeszkody w gardle, duszność oraz zmiana zabarwienia głosu.

Nawracające epizody obrzęku naczynioruchowego i pokrzywki wymagają konsultacji dermatologicznej w celu przeprowadzenia niezbędnej diagnostyki.

Rozpoznanie pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego jest łatwe i opiera się na identyfikacji charakterystycznych objawów. Aby dowiedzieć się, co spowodowało chorobę, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu medycznego i szczegółowych testów diagnostycznych. U dzieci pokrzywka zwykle przebiega gwałtownie i może być związana z spożyciem określonej żywności, przyjęciem leku lub współistniejącą infekcją górnych dróg oddechowych. Ważne jest także badanie kału u dzieci pod kątem obecności pasożytów jelitowych oraz identyfikacja potencjalnych ognisk zakażenia (np. zęby w złym stanie, ropne migdałki). W przypadku podejrzenia wrodzonego obrzęku naczynioruchowego konieczne są specjalistyczne testy laboratoryjne.

Leczenie pokrzywki zależy od jej rodzaju i przyczyn. Po ustaleniu czynnika sprawczego ważne jest unikanie kontaktu z nim, szczególnie jeśli chodzi o leki i żywność. Podstawową rolę w leczeniu odgrywają leki przeciwhistaminowe.

W najpoważniejszych przypadkach pokrzywki z obrzękiem naczynioruchowym rozważa się zastosowanie glikokortykosteroidów, silnych leków przeciwzapalnych i przeciwobrzękowych. W niektórych przypadkach pokrzywki fizykalne podejmuje się próbę stopniowego przyzwyczajania pacjenta do bodźca wywołującego objawy. Na przykład w przypadku pokrzywki z zimna można wytworzyć tolerancję na ochładzanie poprzez stopniowe wystawianie małych obszarów skóry na zimno (co jest możliwe tylko w warunkach szpitalnych).

Wrodzony obrzęk naczynioruchowy nie reaguje na standardowe leczenie stosowane w przypadku pokrzywki lub klasycznego obrzęku. W takich sytuacjach stosuje się leki hormonalne i transfuzję krwi, a konkretniej osocze.

Pokrzywka ostra zazwyczaj sama ustępuje po ustąpieniu czynnika wywołującego. W przypadku pokrzywki przewlekłej, zidentyfikowanie jej przyczyny może pomóc pacjentowi unikać objawów skórnych poprzez unikanie kontaktu z tym czynnikiem. Wrodzony obrzęk naczynioruchowy, z uwagi na swoje genetyczne podłoże, towarzyszy pacjentowi przez całe życie.

Jeśli udało się zidentyfikować czynnik wywołujący, ważne jest unikanie ponownego kontaktu z nim. Jest to szczególnie istotne w przypadku leków, ponieważ ich ponowne spożycie może wywołać nawet poważniejsze objawy. Należy również unikać stosowania leków o podobnej strukturze do tego, który pierwotnie spowodował reakcję. W sytuacji dzieci z rozpoznanym wrodzonym obrzękiem naczynioruchowym należy pamiętać, że konieczne jest specjalistyczne leczenie i staranna obserwacja po zabiegach stomatologicznych czy usuwaniu migdałków podniebiennych.

Występowanie bąbli pokrzywkowych – zarówno przy pierwszym, jak i powtórnym wystąpieniu u osób cierpiących na przewlekłą pokrzywkę – jest nieprzewidywalne. Jedynie po zidentyfikowaniu bezpośredniej przyczyny pojawiania się zmian skórnych można temu zapobiec. Dlatego zaleca się unikanie czynników fizycznych, które mogą prowokować pojawienie się bąbli (takich jak nagłe ochłodzenie ciała czy spożywanie zimnych napojów w przypadku pokrzywki z zimna), pokarmów wywołujących objawy oraz leków.