Porażenie to kompletna niemożność wykonywania ruchów, może dotyczyć różnych obszarów ciała, takich jak mięśnie, kończyny, głowa i tułów. Z kolei niedowład jest ograniczeniem zakresu ruchu lub zmniejszeniem siły mięśni, stanowi swego rodzaju stan pośredni pomiędzy porażeniem a normalną funkcją ruchową.

Aby zrozumieć problem porażenia i niedowładu, należy znać trasę, jaką impuls nerwowy pokonuje od kory mózgowej do mięśni. Uszkodzenia w różnych miejscach tej drogi mogą skutkować niedowładem lub porażeniem mięśni.

W pewnych przypadkach porażenie i niedowład można podzielić na zespół uszkodzenia górnego neuronu ruchowego oraz zespół uszkodzenia dolnego neuronu ruchowego.

Różnice między spastycznym porażeniem (niedowładem) a wiotkim porażeniem polegają na obszarze objętym, gdzie spastyczne dotyczy większych obszarów ciała niż porażenie wiotkie, które może dotyczyć pojedynczych mięśni.

Istotne jest także to, że porażenie spastyczne dotyczy zazwyczaj większych obszarów ciała niż porażenie wiotkie, które może występować w odniesieniu do pojedynczych mięśni lub ich części.

Porażenie może występować również w konkretnych obszarach ciała, takich jak splot barkowy lub nerw twarzowy.

Nagłe osłabienie połowy ciała to częsty skutek udaru mózgu

Warto zauważyć, że udar najbardziej szkodzi tym obszarom ciała, które są odpowiedzialne za precyzyjne ruchy. Dlatego w przypadku udaru często dochodzi do całkowitego utraty precyzyjnych ruchów dłoni, ale ruchy kończyny dolnej są tylko znacznie zaburzone (np. zaburzenia chodu), a ruchy tułowia pozostają zazwyczaj w pewnym stopniu nienaruszone. Ponadto, ważne jest zwrócenie uwagi na to, że porażenie/niedowład strony dominującej (np. prawej u praworęcznej osoby) często wiąże się z zaburzeniami mowy, które w ciężkich przypadkach przybierają postać afazji, czyli całkowitego braku zdolności mówienia.

Ponieważ piramidy krzyżują się w mózgu, udar prawej półkuli mózgu powoduje porażenie lub niedowład lewej strony ciała, podczas gdy udar lewej półkuli powoduje porażenie prawej strony ciała, zazwyczaj towarzysząc mu zaburzenia mowy (ponieważ większość osób jest praworęczna).

Ciężkie przypadki udaru często prowadzą do zaburzeń czucia i widzenia (ze względu na rozległe uszkodzenia mózgu, które obejmują nie tylko drogi ruchowe, ale również nerwy czuciowe przekazujące bodźce z ciała do kory czuciowej oraz drogę wzrokową po uszkodzonej stronie). Jeden z ważnych objawów rozległego udaru to zaburzenia świadomości i spiaczka.

Szybko postępujący niedowład połowy ciała - możliwy wynik urazów czaszkowych

Postępujący niedowład połowy ciała może wynikać również z urazów czaszki, szczególnie gdy po jednej stronie mózgu, zazwyczaj od strony kości czaszki, powstaje krwiak pourazowy. W przeciwieństwie do udaru, u niektórych pacjentów niedowład połowy ciała rozwija się stopniowo, czasem na przestrzeni tygodni lub miesięcy. Najczęstszą przyczyną w takich przypadkach może być guz mózgu, który uciska i przerywa drogi piramidowe. Stopniowo narastający niedowład połowy ciała może być również spowodowany przez różne inne czynniki patogenne, takie jak zmiany zapalne, ropnie, cysty, stwardnienie rozsiane, itp.

Niedowłady w uszkodzeniach poprzecznych rdzenia kręgowego

Niedowład lub porażenie może pojawić się w wyniku uszkodzenia poprzecznego rdzenia kręgowego, gdzie dotknięty obszar to obszary unerwione przez odcinki rdzenia kręgowego poniżej punktu uszkodzenia. Zmiany miażdżycowe i inwolucyjne mogą również powodować objawy spastycznego niedowładu lub nawet porażenia kończyn, często obejmując wszystkie cztery kończyny (tetraplegia).

Natomiast wiotkie niedowłady (oraz porażenia) zazwyczaj dotyczą pojedynczych mięśni lub ich grup. Najczęstszymi przyczynami są urazy kończyn, przerwanie nerwu ruchowego, ucisk nerwów wychodzących z rdzenia kręgowego, lub zespoły cieśni w nadgarstku. Niedowłady spastyczne z kolei mogą wynikać z uszkodzenia górnego neuronu ruchowego.

Zapalenia nerwów jako przyczyna niedowładów

Niedowłady/porażenia wiotkie mogą również być wynikiem zapaleń nerwów, takich jak polio, borelioza, alkoholizm, cukrzyca, zatrucia metali ciężkich, itp. W takich przypadkach dominują zaburzenia czucia, podczas gdy wiotkie niedowłady pojawiają się na bardziej zaawansowanych etapach choroby. U części chorych z miastenią (myasthenia gravis) dochodzi do uogólnionych niedowładów.

Niedowład lub porażenie to poważny objaw, który z reguły wskazuje na istnienie poważnej choroby i nie występuje u osób zdrowych. Niezależnie od tego, czy objaw narasta stopniowo czy wystąpi nagle, należy zwrócić uwagę na swój stan (o ile nie dojdzie do utraty przytomności). Ten objaw może być sygnałem stanu zagrożenia życia, dlatego samodzielne leczenie jest niemożliwe. Pacjent powinien pilnie skonsultować się z lekarzem. W przypadku zaburzeń przytomności, afazji lub urazu głowy, świadkowie zdarzenia powinni natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe (999 lub 112), ponieważ taki pacjent jest w bezpośrednim niebezpieczeństwie życia. Ważne jest, aby nie lekceważyć nawet niewielkich objawów niedowładu, nawet jeśli szybko ustępują (dotyczy to także przejściowej afazji lub splątania). Chorzy często bagatelizują te objawy, nie udając się do lekarza, a wkrótce po chwilowym poprawieniu może dojść do nawrotu objawów.

Lekarz najpierw oceni stan pacjenta pod kątem bezpośredniego zagrożenia życia, uwzględniając świadomość chorego (czy może być w stanie śpiączki?). Potem za pomocą szybkiego badania neurologicznego określi rodzaj niedowładu (czy jest spastyczny czy wiotki), zanalizuje jego stopień oraz liczbę dotkniętych mięśni. W międzyczasie zbierze wywiad od rodziny, zleci badania (np. tomografię komputerową głowy, rezonans magnetyczny mózgu, badanie USG tętnic dotleniających mózg) i będzie zadawać choremu (o ile jest przytomny) pytania, które pomogą ustalić obecność, charakter i przyczynę objawów. Ze względu na różnice w leczeniu i rokowaniach w przypadku udaru niedokrwiennego i krwotocznego, istotne jest, aby pacjent z podejrzeniem udaru jak najszybciej trafił na oddział zdolny do wykonywania badań obrazowych mózgu przez 24 godziny na dobę (minimum tomografię komputerową głowy).

W przypadku stopniowego narastania objawów, lekarz ma więcej czasu na postawienie diagnozy, ale i tak diagnostyka musi odbywać się w warunkach szpitalnych. Dodatkowe badania laboratoryjne mogą być pomocne, takie jak morfologia krwi obwodowej, poziom glukozy (np. śpiączka hipoglikemiczna może przypominać niedowład spastyczny), mocznik, kreatynina (w przypadku ogólnego niedowładu wiotkiego spowodowanego kwasica nerkową), elektrolity (tężyczka związana z niskim poziomem wapnia może przypominać porażenie spastyczne, zwłaszcza jeśli jest ograniczone lokalnie), badania serologiczne (borelioza, kiła, infekcje wirusowe, które mogą powodować zapalenie mózgu) itp. Istotne jest zaangażowanie rodziny/opiekunów w zebranie informacji, szczególnie gdy pacjent jest nieprzytomny.

Osoba z utrwalonym niedowładem, niezależnie od przyczyny, będzie wymagać długotrwałej, często wieloletniej fizjoterapii i rehabilitacji.