Obszar między tylno-brzuszną ścianą brzucha a jelitami zawierający nerki, nadnercza, moczowody, trzustkę, dwunastnicę, wstępnicę, zstępnicę, odbytnicę, część pochwy u kobiet oraz duże naczynia krwionośne jest nazywany przestrzenią zaotrzewnową.

Choroby mogą rozwijać się w przestrzeni zaotrzewnowej, dotycząc narządów znajdujących się w tym obszarze, jak i poza nimi. Wśród chorób typowych dla przestrzeni zaotrzewnowej są: ropnie, guzy nowotworowe oraz zwłóknienie.

Choroby rzadko występujące w przestrzeni zaotrzewnowej to głównie choroby zapalne, takie jak zbiorowisko ropy. Jednak zwłóknienie tej przestrzeni diagnozuje się jeszcze rzadziej, jedynie u jednej osoby na trzydzieści tysięcy hospitalizowanych.

Guzy w tym obszarze są rozpoznawane u około 0,3–0,4% populacji, głównie jako mięsaki, czyli złośliwe nowotwory. Mniej często stwierdza się inne rodzaje nowotworów, szczególnie przerzuty z innych lokalizacji.

Choroby zapalne w przestrzeni zaotrzewnowej charakteryzują się typowymi objawami procesów ropnych, takimi jak ból, gorączka, zaczerwienienie i dreszcze. Nieleczone zapalenie prowadzi szybko do nasilenia objawów i w końcu do sepsy, czyli ogólnego stanu zapalnego wpływającego na funkcjonowanie narządów. Stan zapalny w przestrzeni zaotrzewnowej może mieć źródło w zapaleniu narządów znajdujących się w tej przestrzeni. Rzadziejuczestniczącym procesem zapalnym, który może dotyczyć przestrzeni zaotrzewnowej, jest gruźlica.

Nowotwory w przestrzeni zaotrzewnowej często nie dają żadnych objawów we wczesnej fazie wzrostu. Czasami pacjenci zgłaszają się z dużymi guzami zaotrzewnowymi, ponieważ pierwszym zauważalnym objawem jest widoczny guz brzucha i zwiększenie obwodu brzucha, zwłaszcza niesymetryczne. W przypadku ucisku innych struktur mogą pojawić się objawy związane z tym uciskiem, np. ucisk na moczowód może powodować wodonercze, ucisk na żyłę główną może objawiać się obrzękami nóg, a ucisk na pęcherz moczowy może powodować zmniejszenie objętości pęcherza i problemy z oddawaniem moczu.

Objawami zwłóknienia w przestrzeni zaotrzewnowej mogą być tępy ból w plecach i jamie brzusznej, utrata masy ciała, obrzęki kończyn dolnych oraz zmiany w oddawaniu moczu.

Większość symptomów związanych z chorobami przestrzeni zaotrzewnowej (zarówno zapalnymi, jak i nowotworowymi) jest niecharakterystyczna i może występować również w innych schorzeniach. Dlatego diagnoza choroby zaotrzewnowej wymaga konsultacji z lekarzem, który przeprowadzi odpowiednie badania diagnostyczne w celu potwierdzenia lub wykluczenia tego schorzenia.

Najpierw specjalista przeprowadzi wywiad i dokładnie przebada pacjenta. Następnie zleci dodatkowe badania. Standardowymi narzędziami diagnostycznymi wykorzystywanymi do oceny przestrzeni zaotrzewnowej są badanie ultrasonograficzne (USG) i tomografia komputerowa. USG pozwala na szybką i względnie dokładną ocenę zawartości przestrzeni zaotrzewnowej oraz pozwala stwierdzić obecność ewentualnych patologicznych zmian (na przykład zbiornik płynu, ropień, guz). Tomografia komputerowa może dostarczyć bardziej szczegółowych informacji, zwłaszcza jeśli wynik badania USG jest niejednoznaczny lub gdy lekarz chce dokładniej określić rozległość zauważonych zmian. W niektórych przypadkach rezonans magnetyczny może również dostarczyć informacji dotyczących rozległości zmiany.

W przypadku podejrzenia zapalnej choroby przestrzeni zaotrzewnowej lekarz, oprócz badań obrazowych, zleci także badania laboratoryjne krwi, których wyniki mogą wskazywać na obecność procesu zapalnego w organizmie (na przykład liczba białych krwinek, stężenie białka C-reaktywnego).

Choroby ropne przestrzeni zaotrzewnowej wymagają głównie szerokiego drenażu ropy (zazwyczaj wykonywanego w sali operacyjnej) oraz leczenia antybiotykami. Ważne jest także ustalenie przyczyny procesu zapalnego i podjęcie leczenia tej przyczyny po opanowaniu procesu ropnego.

Nowotwory zaotrzewnowe zazwyczaj wymagają operacji w celu usunięcia guza. Operacje te mogą być bardzo rozległe, a czasem wymagają wycięcia narządów zajętych przez nowotwór, jak nerka czy jelito. Mięsaki zaotrzewnowe mają tendencję do odrastania, więc często konieczne jest kolejne operacyjne usunięcie nowotworu.

Leczenie zwłóknienia zaotrzewnowej zależy od ustalenia przyczyny. Jeśli uda się ustalić czynnik wywołujący, odstawienie tego czynnika może spowodować cofnięcie się zmian chorobowych.

Po wyleczeniu zapalnej choroby w obrębie zaotrzewnowej przestrzeni i ustaleniu oraz leczeniu przyczyny stanu zapalnego, zazwyczaj chory nie otrzymuje żadnych szczególnych zaleceń. Po zakończeniu leczenia z powodu mięsaka zaotrzewnowej przestrzeni, pacjent powinien regularnie poddawać się badaniom lekarskim celem kontroli, czy nie wystąpiła nawrotna choroba nowotworowa. Badania kontrolne obejmują rutynowo badanie kliniczne, USG oraz, w mniejszym stopniu, tomografię komputerową. Istotne jest również regularne wykonanie raz do roku RTG klatki piersiowej z powodu ryzyka przerzutów do płuc. W przypadku stwierdzenia przerzutu do płuc, konieczna jest konsultacja z torakochirurgiem, gdyż pojedyncze przerzuty mięsaka do płuc mogą wymagać operacyjnego ich usunięcia.