Najczęstszą przyczyną zapalenia gardła są wirusy (w szczególności rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy) oraz bakterie. Mogą one występować również wraz z chorobami zakaźnymi, takimi jak odra, różyczka oraz ospa. Do najczęściej izolowanych bakterii zalicza się paciorkowce, Haemofilus influenzae, streptokoki oraz gronkowca złocistego. Stan zapalny objawia się głównie w błonie śluzowej gardła.

Zapalenie gardła spowodowane wirusami charakteryzuje się złym samopoczuciem, osłabieniem, bólem gardła, bólem głowy i stanami podgorączkowymi. Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie po 3-7 dniach.

Jeśli zapalenie gardła ma początki bakteryjne lub jest kontynuacją choroby wirusowej, może przebiegać ciężko, trwać dłużej i nie ustępować samoistnie. W takich przypadkach zalecane jest leczenie antybiotykami z grupy penicylin lub cefalosporyn.

Obejmuje wiele stanów chorobowych o różnorodnych przyczynach i objawach. Można wyróżnić:

• przewlekłe proste zapalenie gardła – charakteryzuje się uczuciem zalegania w gardle, ciągłym odkrztuszaniem, uczuciem suchości i bolesnym przełykaniem, objawy nie występują stale, brak złego samopoczucia i gorączki
• przewlekłe przerostowe zapalenie gardła – podczas badania laryngologicznego można zauważyć pojedyncze grudki chłonne na tylnej ścianie gardła, jest ona przekrwiona, gładka; pacjent skarży się na wymuszone odkrztuszanie, a czasem nawet odruch wymiotny
• przewlekłe zanikowe zapalenie gardła – w badaniu laryngologicznym tylna ściana gardła jest często przesuszona, pokryta strupem, czopem wydzieliny, błona śluzowa może być gładka i jasna lub żywoczerwona; chory odkrztusza gęstą wydzielinę, często nie może spać w nocy; częściej dotyczy ludzi starszych.

Przewlekłe zapalenie gardła jest chorobą wieloletnią, z okresami bezobjawowymi. Objawy miejscowe często nie są adekwatne do dolegliwości zgłaszanych przez chorego. Leczenie polega głównie na znalezieniu przyczyny problemu i jej usunięciu. Terapia objawowa obejmuje stosowanie środków zwiększających nawilżenie błony śluzowej i zmniejszających dolegliwości bólowe. Można zastosować tłuste krople do nosa lub roztwór płynu Lugola do płukania gardła.

Przewlekłe zapalenie migdałków jest najczęściej stanem przejściowym nawracającego zapalenia migdałków. Przyczyna jest mieszana – bakterie tlenowe i beztlenowe. Nawracające infekcje migdałków podniebiennych prowadzą do ich przerostu i zmian na poziomie tkanek, które predysponują do dalszych zakażeń. W przypadku migdałka gardłowego sytuacja jest odwrotna. Zazwyczaj przewlekły stan zapalny towarzyszy przerostowi. W razie braku skuteczności antybiotykoterapii i innych form leczenia (np. związki zwężające błonę śluzową nosa, mukolityki) rozważa się leczenie operacyjne, polegające na usunięciu migdałka (adenotomia).

Jest to silne zapalenie migdałków spowodowane najczęściej przez paciorkowce, ale także przez inne patogeny takie jak grzyby, wirusy czy inne bakterie. Zapalenie to obejmuje również błonę śluzową gardła. Etiologia paciorkowcowa występuje tylko w około 30% przypadków, a najczęstszymi przyczynami są infekcje wirusowe.

Diagnoza opiera się na obrazie klinicznym oraz badaniu laryngologicznym, które ujawnia zaczerwienienie błony śluzowej gardła i przekrwienie migdałków. W przypadku zakażenia wirusem opryszczki, objawy obejmują również jamę ustną i dziąsła, a leczenie jest objawowe. Angina objawiająca się białymi pęcherzykami może być wywołana przez wirusa Coxsackie A. Angina bakteryjna zazwyczaj jest spowodowana przez paciorkowca z grupy A, a diagnoza potwierdzana jest poprzez pobranie wymazu z gardła.

Grzybicze zapalenie gardła najczęściej wywoływane jest przez Candida albicans i występuje najczęściej u niemowląt oraz u osób z obniżoną odpornością. Zapalenie migdałka gardłowego jest szczególną postacią anginy, której objawami towarzyszy zmiana barwy głosu, nieżyt nosa oraz czasami uczucie zatkania ucha.

Gdy chodzi o stany zapalne migdałków podniebiennych, mówimy o nawracających przypadkach, jeśli wystąpiło od 4 do 7 ostrych zapaleń migdałków w ciągu roku, 5 w ciągu 2 lat lub 3 epizody rocznie przez 3 lata. Warunkiem nawracającego ostrego zapalenia migdałka gardłowego są co najmniej 4 epizody zapalne w ciągu pół roku.

Współcześnie rzadko występująca choroba wywołana przez paciorkowce z grupy A, które produkują toksyny erytrogenne, przede wszystkim dotyka dzieci. Objawia się początkowo gorączką i bólem przy połykaniu, a także powiększonymi, czerwonymi migdałkami pokrytymi szarawym nalotem. Charakterystycznymi cechami choroby są malinowy język (żywoczerwony) oraz rumieniowe plamki na języczku i podniebieniu. Następnego dnia na górnej części ciała dziecka pojawia się wysypka, pozostawiając wolny trójkąt Fiłatowa (między nosem a policzkami), a w zgięciach kolanowych i łokciowych pojawiają się linie Pastii (pasiaste wybroczyny). Nie zawsze jednak występuje wysypka. Obraz kliniczny uzupełnia złuszczający się po 2–3 tygodniach naskórek. Leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia penicylinowa lub cefalosporynowa.