Zatoki przynosowe to jamy powietrzne umieszczone w obrębie kości czaszki. W organizmie człowieka występuje 4 pary zatok: zatoki szczękowe, zatoki czołowe, zatoki sitowe oraz zatoka klinowa. Każda z tych zatok ma połączenie z jamą nosową, co umożliwia ewakuację wydzieliny oraz wentylację wnętrza zatok. Dzięki temu, w warunkach fizjologicznych wewnątrz zatok przynosowych nie ma bakterii.

Infekcja zatok prowadzi do stanu zapalnego i obrzęku błony śluzowej, co powoduje zablokowanie ujść zatok do jamy nosowej i utrudnia ewakuację wydzieliny z zatok, co z kolei sprzyja nagromadzeniu się wydzieliny.

Przyczyną zapalenia zatok może być wirusowa, bakteryjna, grzybicza lub alergiczna. Najczęściej związane z wirusami, np. rynowirusami, koronawirusami, adenowirusami czy wirusem grypy. Bakteie takie jak Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis mogą rozwijać się przy infekcji wirusowej lub reakcji alergicznej. Zapalenie zatok może być także spowodowane alergią, drażnieniem błony śluzowej, infekcją zęba lub skrzywieniem przegrody nosa.

Objawy zapalenia zatok mogą być nasilane przez zanieczyszczenia powietrza lub czynniki drażniące w miejscu pracy.

Z uwagi na czas trwania objawów, zapalenie zatok dzieli się na ostre i przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok trwa krócej niż 12 tygodni i objawy ustępują całkowicie. Wyróżnia się kilka rodzajów takiego zapalenia: wirusowe, powirusowe i bakteryjne, które charakteryzują się różnymi objawami i czasem trwania.

Natomiast przewlekłe zapalenie zatok trwa ponad 12 tygodni i objawy nie ustępują całkowicie. W tym przypadku mogą występować polipy nosa, alergie, zakażenia grzybicze, a także być spowodowane różnymi chorobami zębów lub ogólnoustrojowymi.

Zapalenie zatok jest jednym z najczęstszych powodów wizyt u lekarza. Wirusowe zapalenie zatok występuje często, a bakteryjne rzadziej.

Do głównych objawów zapalenia zatok przynosowych można zaliczyć:

• niedrożność nosa
• wydzielina z nosa – katar przedni lub tylny, który może powodować uczucie drapania w gardle, chrypkę i kaszel
• ból lub uczucie rozpierania twarzy, szczególnie po schyleniu głowy
• upośledzenie lub utrata węchu

Ponadto mogą pojawić się bóle głowy, obrzęk powiek, złe samopoczucie, pogorszenie smaku. Na przykład przy zapaleniu zatok szczękowych, pacjent może odczuwać ból zębów i nieświeży zapach z ust. Często towarzyszy temu gorączka. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych objawia się podobnie, choć zwykle w mniejszym stopniu.

Wirusowe ostre zapalenie zatok (przeziębienie) zazwyczaj ustępuje samoistnie po 48 godzinach, a objawy ustępują całkowicie w ciągu 7–10 dni, chociaż u niektórych pacjentów mogą się utrzymywać do 3 tygodni. Jeśli stan pacjenta pogarsza się po 5 dniach lub objawy utrzymują się przez ponad 10 dni, może to wskazywać na nadkażenie bakteryjne, jednak występuje ono rzadko (0,5–2% przypadków).

Bakteryjne ostre zapalenie zatok zazwyczaj również ustępuje samoistnie w ciągu 14 dni.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych charakteryzuje się okresami remisji i zaostrzeń, często przez wiele lat, a całkowite ustąpienie jest rzadkie.

Zapalenie zatok przynosowych może mieć różny stopień nasilenia. Ocena tego jest dokonywana przy użyciu skali VAS, gdzie wynik od 0 do 10 oznacza stopień uciążliwości dolegliwości. W oparciu o tę skalę można wyróżnić zapalenie zatok przynosowych jako:

• łagodne (VAS 0–3 pkt)
• umiarkowane (VAS >3–7 pkt)
• ciężkie (VAS >7–10 pkt).

Warto zauważyć, że wynik VAS powyżej 5 wiąże się z istotnym pogorszeniem jakości życia pacjentów.

Lekarz diagnozuje zapalenie zatok przynosowych poprzez zebranie szczegółowego wywiadu, przeprowadzenie badania laryngologicznego i ewentualne dodatkowe testy.

Podczas badania lekarz dotyka twarzy i szyi pacjenta w poszukiwaniu bolesnych miejsc. W trakcie badania laryngologicznego wykonywana jest rynoskopia przednia, podczas której ocenia się obecność wydzieliny, polipów oraz stan błony śluzowej pod kątem zapalenia. Dodatkowo lekarz może ocenić przegrodę nosa. W celu lepszej widoczności można skorzystać z endoskopu giętkiego lub sztywnego, aby zajrzeć do zatok. Często konieczne jest również wykonanie badań obrazowych, głównie tomografii komputerowej, która pozwala na dokładne zobrazowanie zatok i otaczających tkanek. W przypadku podejrzenia alergicznego zapalenia zatok, mogą być pomocne testy alergiczne.

Chory na ostre zapalenie zatok przynosowych we wczesnym stadium choroby może próbować leczyć się samodzielnie, gdyż w przypadku choroby wirusowej terapia polega głównie na łagodzeniu objawów.

Zaleca się płukanie nosa solą fizjologiczną o stężeniu 0,9%. Dodatkowo, można korzystać z leków dostępnych bez recepty, takich jak paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne, preparaty obkurczające naczynia błony śluzowej nosa oraz mieszanki ziołowe. Ważne jest unikanie stosowania glikokortykosteroidów donosowych czy antybiotyków na własną rękę.

W przypadku utrzymywania się lub nasilenia objawów po 5 dniach, zaleca się kontakt z lekarzem. Objawy alarmowe, które wymagają pilnej interwencji medycznej, obejmują m.in. obrzęk oczodołów, podwójne widzenie, nagły ból głowy czy krwawienie z nosa. W leczeniu przewlekłego zapalenia zatok przynosowych często stosuje się glikokortykosteroidy donosowe oraz leki biologiczne. W przypadku braku poprawy, konieczne może okazać się leczenie chirurgiczne zatok przynosowych.

Powikłania zapalenia zatok przynosowych są bardzo rzadkie – występują w 3 przypadkach na milion.

Mogą objawiać się jako:

• powikłania oczodołowe (najczęstsze) – takie jak zapalenie tkanek oczodołu, ropień oczodołu,
• powikłania wewnątrzczaszkowe, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, zakrzepica zatoki jamistej,
• powikłania kostne, takie jak zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki.

Zwyczajowo ostre schorzenie zatok przynosowych zazwyczaj ustępuje samoistnie.

Zapalenie zatok to schorzenie, które występuje u ludzi w każdym wieku i w różnych porach roku. Można zmniejszyć ryzyko zapalenia zatok poprzez unikanie kontaktu z osobami chorującymi na infekcje układu oddechowego oraz unikanie narażenia na dym papierosowy i zanieczyszczenia powietrza. Istotne jest także leczenie alergii, zwłaszcza tych wywołanych inhalacją alergenów, oraz utrzymanie właściwej wilgotności powietrza w pomieszczeniach, gdzie przebywamy codziennie. Jest to ważne zwłaszcza w okresie, gdy korzystamy z ogrzewania wewnętrznego.