Najliczniejszą grupą nowotworów złośliwych skóry są raki skóry, które stanowią różnorodną grupę nowotworów. Raki skóry zajmują pierwsze miejsce w statystykach onkologicznych chorób skóry. Obserwuje się wzrost zachorowań na nowotwory złośliwe skóry, głównie na raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego oraz czerniaka. Towarzyszą temu wysokie koszty opieki zdrowotnej, zwłaszcza w przypadku czerniaka, który charakteryzuje się dużą umieralnością. Nowotwory złośliwe skóry różnią się objawami, przebiegiem, leczeniem i rokowaniem. Szczególnym rodzajem nowotworu złośliwego skóry jest czerniak.

Rak podstawnokomórkowy jest jednym z najczęstszych nowotworów skóry, charakteryzującym się powolnym, miejscowym rozrostem. Jest to nowotwór o niskiej złośliwości, rzadko dając przerzuty. Najczęściej dotyczy osób starszych i objawia się perełkowatym guzkiem na skórze, głównie na twarzy.

Istnieje kilka odmian raka podstawnokomórkowego, z których najczęstsza jest postać guzkowa. Wyróżnia się także bardziej złośliwą formą - rak podstawnokomórkowy wrzodziejący, który może powodować poważne zniszczenia tkanek. Nowotwory te mogą rozwijać się ze stanów przedrakowych lub pojawić się w skórze przedwcześnie zmienionej.

Rak kolczystokomórkowy, inaczej znany jako carcinoma spinocellulare, jest rzadkim nowotworem, który występuje u osób w wieku średnim i starszym. Charakteryzuje się szybkim wzrostem, dużą złośliwością oraz skłonnością do naciekania podłoża i przerzutów. Może rozwijać się z stanów przedrakowych, takich jak rogowacenie słoneczne czy róg skórny. Najczęściej lokalizuje się na granicy błon śluzowych i skóry, zwłaszcza na wargach, nosie, oczodołach i narządach płciowych.

Objawy raka kolczystokomórkowego obejmują gwałtowny wzrost guza, stwardnienie, owrzodzenia i krwawienia. Przebieg choroby zależy od lokalizacji, rozległości oraz stopnia naciekania podłoża. Skłonność do przerzutów jest mniejsza w przypadku zmian wywodzących się z rogowacenia słonecznego, jednak wzrasta przy rozwoju nowotworu na podłożu owrzodzeń, blizn i stanów zapalnych.

Rak brodawkujący, inaczej carcinoma verrucosum, jest rodzajem raka kolczystokomórkowego, który występuje na narządach płciowych, w jamie ustnej i na stopach. Występuje związek między tym nowotworem a wirusami brodawczaka ludzkiego HPV 6 i HPV 11. Czynnikiem ryzyka dla raka brodawkującego w jamie ustnej jest używanie tytoniu, natomiast dla zmian na stopach są to urazy. Choroba rozwija się powoli, powierzchnia guza jest pokryta masami rogowymi i rzadko daje przerzuty.

Raki skóry stanowią znaczną część wszystkich nowotworów złośliwych, z czego większość to raki podstawnokomórkowe, a mniejsza część to raki kolczystokomórkowe.

Ich częstość jest większa w krajach o bardziej słonecznym klimacie, takich jak Australia czy południowe regiony Stanów Zjednoczonych. Wiele osób zauważa, że liczba zachorowań na raki skóry, zarówno podstawnokomórkowego, jak i kolczystokomórkowego, stale rośnie w krajach europejskich.

Raki skóry rozwijają się pod wpływem różnych czynników, takich jak fototyp skóry, wiek, stan immunologiczny czy barwnik skóry. Istnieją dwa rodzaje barwnika: eumelanina i feomelanina. Eumelanina zmniejsza wrażliwość skóry na działanie UV, podczas gdy feomelanina może sprzyjać rozwojowi nowotworów skóry. Promieniowanie ultrafioletowe (UVA, UVB, UVC) jest jednym z głównych czynników ryzyka. UVB może powodować mutacje w DNA komórek, prowadząc do transformacji nowotworowej. UVA również jest zaangażowana w proces fotokancerogenezy, ale jej rola jest mniejsza niż UVB. Dodatkowe czynniki ryzyka to m.in. wirusy, substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące, leki immunosupresyjne, czy palenie tytoniu.

Wczesne raki skóry podstawnokomórkowe mogą mieć łagodne i nietypowe objawy. Często są to małe guzki z pojedynczymi poszerzonymi naczyniami krwionośnymi. Może to być guzek o kształcie kopuły i perłowej barwie, który rośnie powoli, aż w końcu pacjent zauważy pokrytą strupem zmianę, która może krwawić (na przykład po goleniu) i nie goi się nigdy.

Rozpoznanie raka kolczystokomórkowego można postawić na podstawie powolnie rozwijającego się pojedynczego guza lub owrzodzenia z nacieczoną podstawą i wyniosłymi brzegami. Może ono również przypominać bliznę. Owrzodzenie i krwawienie to późne objawy, które pojawiają się w zaawansowanych zmianach nowotworowych. Obecność przerzutów w węzłach chłonnych regionalnych (w okolicy pachy, pachwiny lub szyi) może świadczyć o zaawansowaniu choroby.

Jeśli zauważysz któreś z wymienionych objawów, powinieneś skonsultować się z lekarzem rodzinnym, dermatologiem lub udać się do Regionalnego Centrum Onkologicznego w twoim województwie.

Rozpoznanie nowotworu skóry opiera się na obserwacji zmiany skórnej, również przy użyciu dermatoskopu oraz badaniu histopatologicznym pobranej próbki. Dodatkowo, lekarz przeprowadza badanie węzłów chłonnych w pobliskiej okolicy nowotworu.

Procedura usunięcia guza wraz z otaczającymi zdrowymi tkankami jest podstawowym sposobem terapii nowotworów skóry. Zabieg kriochirurgiczny jest skuteczny w leczeniu raków podstawnokomórkowych o wyraźnych granicach oraz guzów na powiekach, nosie i małżowinach. W przypadku trudności z wyjęciem całej zmiany z odpowiednim marginesem, szczególnie na twarzy, stosuje się metodę Mohsa, polegającą na wieloetapowym wycięciu zmiany z małym marginesem oraz badaniu histopatologicznym wyciętego materiału. Dodatkowo, wykorzystuje się terapię fotodynamiczną, 5% maść 5-fluorouracylową lub imikwimod, radioterapię, chemoradioterapię, laser CO2, interferon α-2 oraz rekombinowany interferon β, leki systemowe. Metoda terapii fotodynamicznej jest nieinwazyjna i pozwala na niszczenie tkanki nowotworowej bez uszkodzenia zdrowej tkanki otaczającej, co czyni ją skuteczną w leczeniu stanów przedrakowych i niektórych rodzajów raka skóry.

Rokowanie zależy od lokalizacji, wielkości i stopnia złośliwości nowotworu. W przypadku raka podstawnokomórkowego, wyleczenie jest możliwe w ponad 95% przypadków. Nawroty choroby można zazwyczaj usunąć bez większych problemów, chociaż bardzo rzadko może wystąpić agresywny przebieg z przerzutami.

Dla raka kolczystokomórkowego rozwijającego się na skórze narażonej na promieniowanie słoneczne rokowanie jest dobre. Największe ryzyko związane jest z rakiem rozwijającym się na bliznach, przewlekłych stanach zapalnych lub miejscach drażnionych. W przypadku zajęcia węzłów chłonnych 5-letnie przeżycie wynosi 20-25% pacjentów. Zmiany na czerwieni wargowej, prąciu lub sromie mają gorsze rokowanie, przy najgorszym scenariuszu w jamie ustnej.

Po operacji pacjent powinien regularnie odwiedzać lekarza na kontrole. Zalecane są wizyty co 3 miesiące przez pierwszy rok po zabiegu, a potem co 6 miesięcy. Ważne jest również regularne samobadanie skóry, aby szybko zauważyć ewentualne zmiany i skonsultować je z lekarzem.

Ze względu na to, że promieniowanie UV jest głównym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka skóry, kluczowym celem profilaktyki jest zminimalizowanie ekspozycji na słońce. Można to osiągnąć poprzez stosowanie preparatów z filtrem UV, noszenie odzieży ochronnej, ograniczenie przebywania na zewnątrz w godzinach największego nasłonecznienia oraz zacienianie się. W ciągu ostatnich trzydziestu lat zgromadzono wiele informacji na temat mechanizmów powstawania różnych typów raka skóry, co zaowocowało opracowaniem środków ochronnych i chemioprewencyjnych, które mogą pomóc w zapobieganiu nowotworom.

Chemioprewencja to obszar nauki, który łączy wiedzę na temat procesu kancerogenezy, biologii komórki oraz badań przesiewowych w kierunku raka i jego wczesnego wykrywania. Badania wykazują, że selen może chronić przed rakiem podstawnokomórkowym, a retinoidy przed rogowaceniem słonecznym. W coraz większym stopniu popularne staje się również stosowanie polifenoli (np. obecnych w zielonej herbacie), które posiadają właściwości antyoksydacyjne i mogą pomóc w zapobieganiu nowotworom skóry.

Najważniejszym elementem profilaktyki raka skóry jest unikanie promieniowania UV oraz ograniczanie ekspozycji skóry na bezpośrednie promieniowanie słoneczne. Stosowanie preparatów z filtrem UV jako pierwszej linii obrony przeciwnowotworowej opiera się na wynikach kontroli badań przeprowadzonych na osobach z wysokim ryzykiem zachorowania na raka, które wykazały, że regularne stosowanie produktów o szerokim spektrum ochrony zmniejsza ryzyko rogowacenia słonecznego.

Czytaj więcej na temat ochrony przed promieniowaniem UV.