Nowotwory złośliwe wątroby rozwijają się z tkanek wewnętrznych organu lub są przerzutami z innych narządów. Najczęstszym nowotworem złośliwym w wątrobie jest rak wątrobowokomórkowy, a rzadziej rak z nabłonka dróg żółciowych. Nowotwory wtórne wątroby, czyli przerzuty z innych nowotworów, mogą powstawać jako skutek różnych rodzajów nowotworów.

Wątroba jest podatna na przerzuty ze względu na jej bogate ukrwienie. Kontrola po leczeniu radykalnym jest istotna, gdyż przerzuty mogą pojawić się nawet po kilku latach.

Przyczyną raka wątrobowokomórkowego może być zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B lub C. Istnieją również inne czynniki rakotwórcze, takie jak aflatoksyny, doustne środki antykoncepcyjne, androgenowe środki anaboliczne, alkohol i palenie tytoniu. Ryzyko zachorowania znacząco wzrasta w przypadku sumowania czynników, takich jak marskość alkoholowa i jednoczesne zakażenie wirusem zapalenia wątroby B lub C.

Inne czynniki ryzyka rozwoju raka wątrobowokomórkowego to:

• marskość wątroby z innych przyczyn
• niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD)
• wrodzone choroby metaboliczne (niedobór α1-antytrypsyny, hemochromatoza, porfiria późna skórna)
• cukrzyca

Nowotwory złośliwe wątroby są stosunkowo często diagnozowane. Co roku w Polsce odnotowuje się około 2000–3000 przypadków, z większością pacjentów stanowiących mężczyźni.

Przerzuty do wątroby, czyli wtórne nowotwory, są o wiele bardziej powszechne niż pierwotne guzy tego narządu.

Najczęstszym rodzajem pierwotnego nowotworu złośliwego wątroby u dorosłych jest rak wątrobowokomórkowy, stanowiący 80–85% przypadków. W większości przypadków rozwija się u osób z marskością wątroby i jest 5. najczęściej występującym nowotworem złośliwym. Jest również 3. najczęstszą przyczyną zgonu z powodu nowotworów na świecie, powodując ponad 1 mln zgonów rocznie. Częstość zachorowań jest 2–4-krotnie większa u mężczyzn niż u kobiet.

Wątroba posiada dużą rezerwę funkcjonalną, co sprawia, że nawet po uszkodzeniu znacznej części może nadal prawidłowo funkcjonować. Dlatego nowotwory wątroby mogą rozwijać się bezobjawowo przez długi czas, pomimo zaawansowania choroby. Nawet badania często nie wykazują odchyleń od normy.

Objawy złośliwego nowotworu wątroby, zazwyczaj pojawiające się we wczesnym stadium, to m.in.:

• żółtaczka
• wzdęcia brzucha i napięcie brzucha
• ból brzucha
• wyczuwalny guz pod prawym łukiem żebrowym
• obrzęki kończyn dolnych
• brak apetytu
• uczucie pełności w nadbrzuszu
• zmęczenie, utrata masy ciała, prowadząca aż do wyniszczenia
• gorączka
• krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Nie ma konkretnej symptomów, które mogą wskazywać na rozwój raka wątroby we wczesnym stadium. Jednakże, pojawienie się jakiegokolwiek z wymienionych objawów powinno skłonić pacjenta do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu. Po przeprowadzeniu odpowiednich badań i ustaleniu diagnozy, lekarz zaleci dalsze postępowanie.

Osoby z grupy ryzyka (np. zakażone wirusowym zapaleniem wątroby typu C lub z rozpoznaniem stłuszczenia wątroby niealkoholowego) powinny regularnie uczęszczać na wizyty kontrolne i poddawać się zaleconym badaniom.

Lekarz najpierw przeprowadza wywiad z pacjentem dotyczący objawów, leków, chorób towarzyszących, a następnie go bada. Niemniej jednak rozpoznanie raka wątroby na podstawie zgłaszanych objawów, badania lekarskiego i badań krwi jest niesamowicie trudne, a czasem niemożliwe. Dlatego zleca się dodatkowe badania. Zazwyczaj wykonuje się USG brzucha. Odczyt guzów wątroby w USG może być niejednoznaczny, co może prowadzić do pomyłek między zmianami łagodnymi a złośliwymi. Dlatego po zidentyfikowaniu podejrzanego guza w USG, często wykonuje się dodatkowe badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Rak wątrobowokomórkowy jest jednym z niewielu nowotworów, które można zdiagnozować tylko na podstawie badań obrazowych. W niektórych sytuacjach konieczna jest biopsja wątroby. Biopsję można wykonać techniką cienkoigłową lub gruboigłową. Zabieg polega na nakłuciu igłą wątroby pod kontrolą USG. W rzadkich przypadkach może być konieczna operacja w celu uzyskania materiału do analizy mikroskopowej. Pozytonowa tomografia emisyjna może również być stosowana w diagnostyce, aby sprawdzić, czy są obecne inne patologiczne zmiany w organizmie, poza wątrobą. Badania laboratoryjne są uzupełnieniem badań obrazowych i biopsji. Często wyniki badań laboratoryjnych (takie jak stężenie albuminy, protrombiny, aktywności enzymów wątrobowych) są prawidłowe, mimo obecności nowotworu. Konieczne jest także badanie stężenia α-fetoproteiny (AFP), które może być zwiększone u pacjentów z rakiem wątrobowokomórkowym.łącznie z badaniem USG jamy brzusznej, może to zwiększyć szanse na poprawne rozpoznanie nowotworu.

Metoda podstawowa w leczeniu nowotworów złośliwych wątroby, zarówno pierwotnych, jak i wtórnych, to leczenie operacyjne.

Radykalne metody leczenia obejmują:

• Operację, polegającą na usunięciu całej zmiany nowotworowej z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek. Jest to najskuteczniejszy sposób leczenia, który daje największe szanse na wyleczenie (5-letnie przeżycie wynosi około 70%). Metoda ta jednak ma swoje ograniczenia i można ją zastosować tylko u niewielu pacjentów.
• Przeszczepienie wątroby, które może być rozważane tylko u wąskiej grupy pacjentów spełniających określone kryteria.
• Ablację falami o częstotliwości radiowej, jako alternatywę dla operacji lub przeszczepu wątroby, gdy zmiany w wątrobie są mniejsze niż 2 cm.

Oprócz tych metod istnieje wiele innych sposobów leczenia złośliwych guzów wątroby, takich jak chemoembolizacja dotętnicza, radioterapia, stereotaktyczna radioterapia, wstrzyknięcia alkoholu do guza oraz metody ablacyjne.

W leczeniu raka wątrobowokomórkowego stosuje się również chemioterapię, a coraz częściej łączy się różne techniki leczenia, jak chirurgia, chemioterapia, radioterapia i techniki ablacyjne, co przynosi coraz lepsze rezultaty.

Po zakończeniu terapii w przypadku wszystkich nowotworów złośliwych wątroby, istotne jest regularne przeprowadzanie monitorowania stanu zdrowia. Wynika to z wysokiego ryzyka ponownego wystąpienia choroby. Warto zauważyć, że mimo potencjalnego nawrotu, istnieje wiele opcji kontynuacji leczenia.

Znany czynnik od lat 60. to aflatoksyny (produkowane przez grzyby pleśniowe), które mogą być obecne w orzeszkach ziemnych, migdałach i zbożach.

Kawa, metformina (lek stosowany w leczeniu cukrzycy), statyny (leki mające na celu obniżenie poziomu cholesterolu) i aspiryna (lek przeciwpłytkowy stosowany, na przykład w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych) zmniejszają ryzyko zachorowania na raka wątrobowokomórkowego (HCC).

Z kolei zmniejszenie ryzyka rozwoju przerzutowych zmian w wątrobie związanych z innymi nowotworami można osiągnąć, podejmując działania umożliwiające wczesne wykrycie nowotworów pierwotnych spoza wątroby - na przykład warto regularnie poddawać się badaniom kontrolnym w kierunku raka jelita grubego (kolonoskopia, badanie kału na obecność krwi).