Rak żołądka jest jednym z najczęstszych typów nowotworów złośliwych, stanowiąc około 90% wszystkich przypadków nowotworów tego narządu. Oprócz raka, inne nowotwory mogą również rozwijać się w żołądku, takie jak chłoniaki, rakowiaki oraz guzy stromalne.

Około 95% przypadków raka żołądka to rak gruczołowy, z których z kolei można wyróżnić raka wpustu (lokalizujący się w okolicy połączenia przełyku z żołądkiem) oraz raka pozawpustowego.

Klasyfikacja oparta na obrazie histopatologicznym wyodrębnia raka gruczołowego typu jelitowego i typu rozlanego. Najczęstszym jest rak pozawpustowy gruczołowy typu jelitowego, który często powstaje w wyniku przewlekłego zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka spowodowanego infekcją .

Rak wczesny jest nowotworem, który nie wykracza poza warstwę błony śluzowej, niezależnie od obecności przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych.

Za powstanie nowotworu złośliwego najczęściej odpowiadają czynniki genetyczne oraz warunki środowiskowe. To oznacza, że osoba z genetyczną predyspozycją do zachorowania, gdy wystąpią określone czynniki środowiskowe, może rozwinąć nowotwór. Sytuacja ta dotyczy także raka żołądka.

Najczęstszym typem raka żołądka jest rak gruczołowy typu jelitowego, który z reguły rozwija się na tle przewlekłego zapalenia błony śluzowej, prowadzącego do stopniowego uszkodzenia gruczołów i dalszych zmian prowadzących do raka. Główną przyczyną zapalenia jest zakażenie bakterią H. pylori. Do czynników ryzyka należą między innymi: wiek, płeć męska, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu oraz uwarunkowania genetyczne.

Rzadziej występujący rak gruczołowy typu rozlanego często rozwija się u młodych osób z genetycznym predyspozycjami, takimi jak dziedziczny rozlany rak żołądka. Występuje z podobną częstością u kobiet i mężczyzn. W niektórych przypadkach jest związany z konkretną mutacją genetyczną w genie CDH1 kodującym kadherynę E.

Rak żołądka jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych. Co roku na całym świecie notuje się około 1,1 miliona nowych przypadków i około 800 000 zgonów z powodu tego schorzenia. Polska ma zwiększoną zapadalność na raka żołądka w porównaniu z innymi krajami Europy, chociaż liczba przypadków tego typu raka od 40 lat stale maleje. W Polsce rak żołądka zajmuje 5. miejsce pod względem korzystały występowania u mężczyzn i 10. miejsce u kobiet. Każdego roku notuje się około 6000 nowych przypadków tej choroby, a tyle samo zgonów z jej powodu. Mężczyźni chorują na tego typu raka ponad dwukrotnie częściej niż kobiety, a większość przypadków występuje u osób powyżej 50. roku życia.

Niemniej jednak, w ostatnich latach obserwuje się stały spadek liczby zachorowań. W latach 60. XX wieku w Polsce zdiagnozowano raka żołądka u 9,5 tysiąca osób rocznie, jednak w latach 90. liczba ta spadła do 6,5 tysiąca.

Podobne tendencje zaobserwowano już wcześniej w USA i krajach Europy Zachodniej. Prawdopodobne przyczyny tego spadku zachorowań to zmiana sposobu przechowywania żywności - zamiast solenia, peklowania i wędzenia, stosuje się teraz chłodzenie i zamrażanie, które eliminuje wiele czynników rakotwórczych, większe spożycie owoców i warzyw, zmniejszenie zakażenia H. pylori w niektórych grupach pacjentów, wprowadzenie programów badań przesiewowych na raka żołądka w Azji oraz skuteczne kampanie antynikotynowe, szczególnie w Wielkiej Brytanii i USA.

Wczesne symptomy nowotworu żołądka

W początkowej fazie rozwój nowotworu, w postaci drobnych zmian na błonie śluzowej, zazwyczaj nie wywołuje objawów, aczkolwiek mogą pojawić się dolegliwości dyspeptyczne, takie jak:

• dyskomfort w górnej partii brzucha (nadbrzusze)
• wzdęcia brzucha
• odbijanie
• nudności (często są one rezultatem towarzyszących zmian zapalnych błony żołądka).

Wczesny etap rozwoju nowotworu, w postaci owrzodzenia, objawia się dolegliwościami, w szczególności bólem w górnej partii brzucha (nadbrzusze). Rzadko dochodzi do krwawienia z przewodu pokarmowego.

Jednakże należy pamiętać, że wymienione objawy mogą być również obecne w przebiegu innych, mniej poważnych schorzeń.

Symptomy zaawansowanego raka żołądka

Klasyczne symptomy zaawansowanego raka żołądka obejmują:

• utratę apetytu, masę ciała oraz niedożywienie
• wczesne uczucie sytości
• wymioty
• trudności z przełykaniem (dysfagia) lub ból związany z przełykaniem (odynofagia)
• przewlekły ból w nadbrzuszu
• objawy powiązane z krwawieniem z przewodu pokarmowego, takie jak smoliste stolce, osłabienie i zmęczenie
• ewentualne wyczuwalne guzy podczas badania brzucha przez lekarza
• w przypadku przerzutów, możliwe jest powiększenie węzła chłonnego nad lewym obojczykiem, także wyczuwalnego podczas badania fizykalnego przez lekarza.

Rak żołądka w początkowych stadiach najczęściej nie daje żadnych objawów. Jeśli jednak wystąpią symptomy raka żołądka, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem pierwszego kontaktu, który skieruje pacjenta na niezbędne badania diagnostyczne.

Lekarz rozpoczyna diagnozę raka żołądka od zebrania szczegółowego wywiadu, przeprowadzenia badania pacjenta, a następnie skierowania na dalsze testy. Najistotniejszym testem diagnostycznym jest gastroskopia, która pozwala na identyfikację raka we wszystkich jego etapach zaawansowania oraz rozpoznanie stanów przedrakowych. Podczas gastroskopii lekarz pobiera wycinki do badania histopatologicznego, co umożliwia określenie histologicznego typu nowotworu.

Badania obrazowe, takie jak USG i tomografia komputerowa, służą do oceny rozległości i głębokości nacieku nowotworowego oraz mogą ujawnić ewentualne przerzuty. Dodatkowo, badania krwi mogą być wykorzystane do oceny stanu ogólnego pacjenta, choć nie są istotne w diagnostyce raka żołądka. Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest częstym objawem zaawansowanej postaci raka.

Rak żołądka może być zauważany podczas USG, ale jego obecność nie zawsze jest możliwa do wykrycia. Dlatego też, gastroskopia jest podstawowym badaniem w diagnostyce tego nowotworu, ponieważ tylko ona umożliwia pobranie wycinków do badania histopatologicznego, niezbędnego do dokładnego określenia rodzaju guza.

Wczesne stadium raka żołądka - terapia endoskopowa

Jeśli chodzi o wczesne stadium raka żołądka, pierwszym krokiem jest rozważenie terapii endoskopowej, czyli usunięcie guza w trakcie gastroskopii. Takie leczenie jest możliwe tylko w wybranych przypadkach, dotyczących pacjentów z rakiem ograniczonym do błony śluzowej. W większości przypadków konieczne jest jednak usunięcie żołądka – w całości lub częściowo. Po terapii endoskopowej raka żołądka lekarz zaleca leczenie (o ile występuje zakażenie), ponieważ efektywne zwalczanie bakterii znacznie zmniejsza ryzyko powstania kolejnego raka. Terapia ta polega na stosowaniu leków mających na celu usunięcie bakterii z żołądka.

Leczenie raka żołądka – operacja

W przypadkach raka żołądka, gdzie terapia endoskopowa nie jest możliwa, jedynym sposobem zapewniającym szansę na całkowite wyleczenie jest operacja polegająca na usunięciu żołądka (lub jego znacznej części) oraz sąsiednich węzłów chłonnych. Dodatkowo może być stosowane leczenie systemowe, takie jak chemioterapia lub radioterapia w krótkich cyklach z okresie pooperacyjnym. Zastosowanie terapii systemowej u niektórych pacjentów pozwala na przeprowadzenie radykalnego zabiegu usunięcia żołądka.

Rak żołądka - opieka paliatywna

W przypadkach zaawansowanego raka żołądka, kiedy operacja nie jest już możliwa, chemioterapia jest zalecana w połączeniu z interwencjami chirurgicznymi o charakterze paliatywnym. Zazwyczaj obejmuje to promieniowanie lub zespolenie zdrowych obszarów żołądka z jelitem cienkim, umożliwiając przepływ pokarmu obwodowo do obszaru guza nowotworowego. Wczesne zastosowanie wieloaspektowej opieki wspierającej (jak wsparcie odżywcze i psychologiczne) poprawia komfort życia i zwiększa szanse na przetrwanie.

Okres rekonwalescencji po operacji raka żołądka

Po operacji raka żołądka, pacjenci pozostają w szpitalu przez około 10–12 dni, a następnie wracają do domu, gdzie przechodzą okres rekonwalescencji. Całkowite odzyskanie sprawności może zająć od 2 do 6 tygodni, zależnie od wieku, stanu zdrowia oraz osobowości pacjenta. Osoby po zabiegu paliatywnym mogą opuścić szpital krócej, wracając do domu już po kilku dniach po operacji.

Po usunięciu żołądka, pacjenci mogą potrzebować suplementacji witaminy B₁₂ oraz leków zawierających żelazo.

Najlepsze rokowanie dotyczy pacjentów z wczesnym rakiem żołądka, którzy przeżywają 5 lat od operacji. Niestety, ta postać raka jest wykrywana dość rzadko w Polsce i innych krajach Europy i świata (poza Japonią). Większość chorych ma zaawansowaną postać raka, a okres 5-letniego przeżycia wynosi 10-15% pacjentów. Po radykalnej operacji odsetek ten wzrasta do 30%. Rokowanie zależy od wielu czynników, takich jak rozległość zmiany, głębokość nacieku i liczba zajętych węzłów chłonnych.

Czas przeżycia chorych na zaawansowany rak żołądka, którzy nie kwalifikują się do leczenia operacyjnego, jest zróżnicowany i zależy od wielu czynników, takich jak biologia nowotworu, wiek i stan ogólny chorego, a także jego postawa psychiczna. Chorzy z pozytywnym podejściem do życia wykazują dłuższe przeżycie. Postawa „oszczędzania się” nie przynosi pozytywnych efektów, dlatego zachęca się pacjentów do aktywności i pracy zawodowej.

Rak żołądka, zarówno wczesny, jak i zaawansowany, może dawać przerzuty limfatyczne i krwionośne, chociaż zdarza się to rzadko. W zaawansowanym stadium mogą pojawić się przerzuty do węzłów chłonnych i odległych miejsc, takich jak wątroba.

Osoby chore po zabiegach operacyjnych (jądra radykalne i paliatywne) oraz chorzy, którzy nie przeszli operacji, powinni regularnie konsultować się z lekarzem rodzinym, chirurgiem lub onkologiem.

Sposób żywienia po usunięciu żołądka zależy od rodzaju choroby i stosowanego leczenia. Po radykalnym zabiegu usunięcia żołądka należy spożywać posiłki często (np. 6 razy dziennie), ale w niewielkich ilościach. W miarę upływu czasu po operacji, fragment jelita zastępujący usunięty żołądek stopniowo się rozszerza, co pozwala zwiększać objętość poszczególnych posiłków. Skład diety nie ma szczególnego znaczenia, ale w pierwszych miesiącach należy unikać potraw smażonych i ostro przyprawionych, koncentrując się na gotowanych daniach. Należy unikać również produktów powodujących wzdęcia.

Osoby z zaawansowaną chorobą nowotworową, u których nie było możliwe przeprowadzenie operacji radykalnej, często cierpią na znaczne zaburzenia apetytu. Dlatego ważne jest, aby jeśli wyrażają chęć zjedzenia posiłku, to im to zapewnić.

Dieta powinna być bogata w białko (mięso, ryby, sery, jajka, mleko), a ograniczona w ziemniaki i pieczywo. Dodatkowo, jeśli jest to możliwe, warto zachęcać chorych do umiarkowanego wysiłku fizycznego, takiego jak spacery, robienie zakupów czy jazda na rowerze.

Ważne jest leczenie infekcji bakterią oraz zachowanie zdrowego stylu życia, co obejmuje m.in. zaprzestanie palenia tytoniu, leczenie otyłości oraz zwiększone spożycie świeżych, nieprzetworzonych owoców i warzyw. Należy również przestrzegać zaleceń lekarza w przypadku obecności stanów przedrakowych i zmian dysplastycznych w żołądku.

Stany przedrakowe w żołądku to zanik lub tzw. metaplazja jelitowa błony śluzowej żołądka. W skrócie, są to niekorzystne zmiany w błonie śluzowej żołądka, które zwiększają ryzyko raka żołądka. Ich powstanie jest rezultatem przewlekłego zapalenia błony śluzowej żołądka, np. spowodowanego zakażeniem bakterią . Skuteczne wyleczenie infekcji (tzw. eradykacja) prowadzi do ustąpienia zapalenia, ale obniża ryzyko raka żołądka jedynie jeśli zostanie przeprowadzone przed powstaniem stanu przedrakowego.